1922-рэ илъэсым Адыгэ автоном хэкур зызэхащэм цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэу щызэдэпсэухэрэм ящыIэкIэ-псэукIэ зэхъокIыныгъэхэр къыхилъхьэгъагъ, шъхьафитыныгъэ къязытыгъэ жьыкъэщэгъу афэхъугъагъ.

Ащ фэдэ мамыр щыIакIэм кIэщакIо фэхъугъэхэм, автоном хэкоу тызэ­рэщыIагъэм зишIушIэгъэшхо хэлъхэм ащыщ Хьа­хъурэтэ Шыхьанчэрый Умар ыкъор. 1922-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ Адыгеим и Советхэм яапэрэ хэку зэ­фэс къуаджэу Хьакурынэхьаблэ щызэхащи, ащ къыщыублагъэу Адыгэ авто­ном хэкур щыIэ зэхъум, ар зэкIэми зэдаштэу хэку исполкомым итхьаматэу агъэнэфэгъагъ.

Хьахъурэтэ Шыхьанчэрые 1883-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 28-м къуаджэу Хьащтыку дэс мэкъумэщышIэ унагъом къихъухьагъ. 1905-рэ илъэсым Екатеринодар дэт дзэ-фельдшер еджапIэр къызеухым, адыгэхэмкIэ апэрэ фельдшерэу ар хъугъагъэ. Къэлэ сымэджэщым, Пшызэ шъолъыр имэкъумэщ еджапIэ, нэмыкIхэм Iоф ащишIагъ.

Адыгеим иэкономикэрэ икультурэрэ хэхъоныгъэхэр ашIынхэм фытегъэпсыхьэгъэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафыбэмэ Хьа­хъуратэр кIэщакIо афэхъугъ. Ащ иIахьы­шхо хэлъ 1925-рэ илъэсым апэрэ кIэлэегъэджэ техникумыр, Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтыр, хэку тарихъ-краеведческэ музеир, тхылъ тедзапIэр, нэмыкIыбэхэр къызэрэзэIуахыгъэхэм.

«ЦIыфхэм шIэныгъэм нахь зыфакъудыи хъугъагъ. Еджэным фэмычэфыгъэхэр бэ хъухэу ликбезым ипунктхэм къякIуа­лIэхэу рагъэжьэгъагъ», къыщеIо тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Ацумыжъ Казбек итхыгъэу Хьахъурэтэ Шыхьанчэрые фэгъэхьыгъэм.

ШIэныгъэлэжьым къызэритхыгъэмкIэ, 1922-рэ илъэсым къыщыублагъэу Хьа­хъурэтэ Шыхьанчэрые Советхэм я Всесоюзнэ ыкIи я Всероссийскэ зэфэс­хэм лIыкIоу бэрэ хадзыгъ, СССР-м и ЦК ыкIи РСФСР-м и ВЦИК яделега­тыгъ, партием и Темыр-Кавказ ыкIи и Азо- во-Черноморскэ крайкомхэм ахэтыгъ. Адыгэ хэку исполкомым гъогогъуи 8 итхьаматэу ар хадзыгъ. Гъэсэныгъэм, псауныгъэм икъэухъу­мэн, культурэм алъэныкъокIэ Адыгеим гъэхъагъэу ышIыгъэхэм ащ иIахьышIу ахэлъ.

Ащ фэдэ IофшIэн къинэу ыгъэцакIэрэм ипсауныгъэ зэщигъэкъуагъэу 1933-рэ илъэсым Хьахъурэтэ Шыхьанчэрые инфаркт иIагъ, 1935-м джыри зэ уз мэхъа­джэм къыфигъэзэжьи, чъэпы­огъум и 5-м Москва, Кремлым хэт сымэджэщым чIэлъэу, илъэс 52-м итэу ыгу къэу­цугъ.

1967-рэ илъэсым Афыпсыпэ дэт административнэ унэм дэжь ащ ибюст щагъэуцугъ. Нэужым Мыекъуапи, Краснодари яурамхэм Хьахъуратэм ыцIэ афаусыгъ. Партием и Адыгэ хэку комитетрэ ихэку исполкомрэ я Унагъэу Краснодар дэтым ащ фэгъэхьыгъэ мы­жъобгъу къыщызэIуахыгъ.

Адыгеим икъэралыгъо гъэпсыкIэ уцуным, хэхъоныгъэхэр ышIынхэм зиIахьы­шхо хэзылъхьагъэу, Краснодар крайми, тиреспублики ащыпсэухэрэм ащыщыбэхэм шIукIэ агу къинагъэхэм ащыщ НэпшIэкъуй Сахьидэ ТIахьир ыкъор. Илъэс 43-рэ ар и Хэгъэгу фэлэжьагъ. Ащ щыщэу 14-м Адыгэ хэку гъэцэкIэкIо комитетым итхьамэтагъ.

Ар 1912-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 22-м Шэуджэн районым ит къуаджэу Къэбыхьаблэ къыщыхъугъ. Граждан заом, репрессиехэм апкъ къикIэу ибэу къэ­нэгъэ кIэлэцIыкIухэр зыщаIыгъыхэрэ Ореховскэ кIэлэцIыкIу унэм 1924-рэ илъэсым ар ратыгъагъ. Ащ епхыгъэгъэ Адыгэ опытнэ-показательнэ еджапIэр, етIанэ кIэлэегъэджэ техникумыр, нэужым кIэлэегъэджэ институтэу Краснодар дэтыр къыухыгъэх.

Адыгэ хэку Советым иисполком ипащэу зыщытыгъэ лъэхъаным чIыгулэжьыным, лъэпкъ гъэсэныгъэм, псауныгъэм икъэухъумэн, социальнэ лъэныкъом зэ­­хъокIыныгъэ инхэр афэхъугъэх, промышленнэ предприятиякIэхэм яшIын ра­гъэжьагъ, Джэджэ шъоущыгъушI заводыр, Мыекъопэ мебелышI комбинатыр, машинэшI ыкIи станокышI заводхэр атIупщыгъэх.

1997-рэ илъэсым шышъхьэIум и 4-м НэпшIэкъуй Сахьидэ дунаим ехыжьыгъ. КъызэрэкIэлъэIужьыгъагъэм тетэу икъо­джэ гупсэ щагъэтIылъыжьыгъ.

Советскэ къэралыгъо ыкIи полити­ческэ IофшIэкIошхоу, КПСС-м и Адыгэ хэку комитет иапэрэ секретарыгъэу Бэрзэдж Нухьэ Аслъанчэрые ыкъор 1925-рэ илъэсым шэкIогъум и 30-м Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Бжъэдыгъухьаблэ къыщыхъугъ. Жьэу ятэ ыухи, ышырэ ежьыррэ янэжъ ыпIу­жьыгъэх.

Нухьэ илъэс 17 нахь ымыныбжьэу 1943-рэ илъэсым зэуапIэм Iухьэгъагъ. ДзэкIолI къызэрыкIоу ригъэжьэгъагъ, Пшызэ шъолъыр, Дон, Украинэр, Молдавиер шъхьафит шIыжьыгъэнхэм хэлэжьагъ, гвардии лейтенантэу къыгъэзэжьыгъагъ.

Адыгэ кIэлэегъэджэ институтэу Мые­къуапэ дэтым тарихъымкIэ ифакультет, нэужым Краснодарскэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым, Кубанскэ мэ­къумэщ институтым илъэс зэфэшъхьаф­хэм ащеджагъ. Адэмыерэ Фэдзрэ ягурыт еджапIэхэм кIэлэегъаджэу, завучэу, ди­ректорэу ащылэжьагъ. Нэужым Краснодар дэт мэкъумэщ академиер къыу­хыжьыгъ.

1960-рэ илъэсым гъэтхапэм и 25-м къыщегъэжьагъэу 1983-м итыгъэгъазэ и 19-м нэс КПСС-м и Адыгэ хэку комитет иапэрэ секретарыгъ. Илъэс 35-рэ ныIэп ыныбжьыгъэр а IэнатIэм зыIуагъахьэм.

Бэрзэдж Нухьэ пэщэ чанэу, акъы­лышIоу щытыгъэу Iоф дэзышIагъэхэм къаIотэжьы. Ащ Адыгэ автоном хэкум фигъэпсыгъэ псэолъабэхэр джы къыз­нэсыгъэми агъэфедэх, тапэкIи ахэр цIыфхэм къызэрашъхьэпэщтым Iо хэ­лъэп.

Бэрзэджым пэщэныгъэр зэрихьэзэ, 1962-рэ илъэсым Мыекъопэ районыр Адыгэ автоном хэкум хагъэхьажьыгъ. Непэ Адыгэ Республикэм зэлъиубытырэ чIыпIэм ипроцент 45-м ехъур ащ тефэ, нэбгырэ мин 60 фэдиз щэпсэу. Адыгеим иэкономикэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ, IофшIэпIэ чIыпIэхэр щыIэнхэмкIэ анахь мэхьанэшхо зиIэ муниципалитетхэм ащыщ.

Джащ фэдэу консервышI, комбикормышI ыкIи дэгъэшI заводхэр, чэтэхъо фабрикэр, къохэр зыщаIыгъхэ комплекс, пынджшIапIэхэр загъэпсыгъагъэхэр, оры­жъылъэу щытыгъэ чIыгу гектар 1000-р загъэгъушъыгъагъэр ар зыщытетыгъэ я 70-рэ илъэсхэр ары.

Асфальт гъогу километришъэ пчъа­гъэхэр, лъэмыджхэр, гурыт еджэпIипшI пчъагъэхэр, культурэм иунэхэр, социальнэ мэхьанэ зиIэ нэмыкI псэуалъэхэр а илъэсхэм ашIыгъагъэх. Я 60 — 80-рэ илъэсхэм предприятиешхоу «Дружбэр» Мыекъуапэ къыдэтэджагъ, нэмыкI хъыз­мэтшIэпIэшхоу хэкум итхэм лъэшэу зау­шъомбгъугъ.

КПСС-м и Адыгэ хэку комитет иапэрэ секретарь Iофым ыуж, 1984 — 1989-рэ илъэсхэм, Бэрзэдж Нухьэ СССР-м икон­су­лэу Болгарием икъалэу Варне щыIагъ, 1990 — 1992-м Болгарием исатыу промышленнэ Гупчэу Москва дэтым Iоф щи­шIагъ.

2002-рэ илъэсым игъэтхэпэ мазэ и 17-м Бэрзэдж Нухьэ дунаим ехыжьыгъ. Хэкум хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм пае Iофышхо зышIэгъэ пэщэ чанэу Адыгеим итарихъ ар къыхэнэжьыгъ.

Хъут Малыч Шъэлихьэ ыкъор 1932-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 9-м Теуцожь районым ит къуаджэу Джэджэхьаблэ къыщыхъугъ, мэкъумэщышIэ унэгъо къызэрыкIо къихъухьагъ. Пэублэ еджапIэу ащ дэтыр къызеухым, район гупчэщтыгъэу Пэнэжьыкъуае игурыт еджапIэ еджэныр щылъигъэкIотэгъагъ. Ахэм ауж Кубанскэ мэкъумэщ институтым ще­джагъ.

Малыч иIофшIэн Теуцожь районым и МТС участковэ агрономэу щыригъэжьэгъагъ, етIанэ старшэ агрономыгъ, колхо­зэу «Октябрэм» иагроном шъхьаIэ­щтыгъ, нэужым итхьамэтагъ, етIанэ Теу­цожь район исполкомым мэкъумэщ хъызмэтым иинспекцие ипащэ игуадзэщтыгъ. Ахэм ауж мэкъумэщ гъомылапхъэхэм якъыдэгъэкIынкIэ ыкIи ягъэхьазырынкIэ хэку ГъэIорышIапIэм ипащэ игуадзэу агъэкIожьыгъагъ, партием и Адыгэ хэку комитет иапэрэ секретарь иIэпыIэгъоу Iоф ышIагъ, мэкъумэщ хъызмэтымкIэ отделым пэщэныгъэр дызэрихьагъ.

1968-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1979-м нэс Адыгэ хэку исполкомым итхьамэтагъ, 1979 — 1983-рэ илъэсхэм Краснодар крайисполкомым ипащэ иго­дзэ IэнатIэм Iутыгъ, 1983-м къыщегъэ­жьагъэу дунаим ехыжьыфэкIэ КПСС-м и Адыгэ хэку Комитет и Апэрэ секретарыгъ.

Малыч Адыгэ хэку исполкомым итхьа­матэу зыщылэжьэгъэ лъэхъаныр хэкум анахь Iофышхохэр зыщырахьыжьэгъэ илъэс­хэм атефэгъагъ. Автоном хэкур загъэпсыгъэр илъэс 50 зэрэхъу­рэм ипэгъокIэу (1972-рэ илъэсым) шъолъырым социальнэ-экономическэ ыкIи культурнэ хэхъоныгъэхэр егъэ­шIы­гъэнхэм фэгъэхьыгъэ тхылъхэр зэхигъэуцуагъэх. Хэкум Iофтхьабзэу щызэрахьащтхэр зыщыгъэнэфэгъэ унашъор а илъэс дэдэм гъэтхапэм и 10-м РСФСР-м и Апшъэрэ Совет ыштэгъагъ.

Ащ диштэу мэкъумэщ хъызмэтым хэхъоныгъэхэр ышIыхэу ригъэжьагъ. Лэжьыгъэхэр псы акIагъахъозэ къагъэ­кIыхэу аублагъ, былымхъу­нымрэ чэтхъу­нымрэ зыкъаIэ­тыгъ. Лым, щэм, хьаджыгъэм, хэтэрыкIхэм, пхъэшъхьэ-мышъхьэ­хэм гъомылапхъэхэр ахэзы­шIыкIырэ IофшIапIэхэр, IэшIу-IушIухэр, былымIусхэр къыдэзыгъэкIырэ хъызмэтшIапIэхэр хэ­кум щагъэпсыгъэх. Районхэм якъопэ зэфэшъхьафхэм потребкооперацием, продпромторгым щэпIэ-щэфапIэхэр, унэгъо фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ Iоф­шIапIэхэр къащызэIуахыгъэх.

ХъызмэтшIэпIэшхоу хэкум хэхъоныгъэхэр ышIынхэм фэIорышIагъэхэм ащыщыбэхэм а лъэхъаныр ары яIофшIэн зырагъэжьагъэр. Фэтэрыбэу зэхэт ыкIи администрациехэр зычIэтыщт унэ зэфэшъхьафыби а уахътэм ашIынэу рагъэ­жьагъ, хэкум ипсэупIэхэр зэтырагъэ­псыхьэщтыгъэх, гъэстыныпхъэ шхъуан­тIэм, псым, электричествэм якIуапIэхэр агъэуцущтыгъэх, зэпхыныгъэм зиушъом­бгъунэу ригъэжьэгъагъ.

Малыч адыгабзэр дэгъоу ышIэщтыгъ, ащ изытет гъунэ лъифыщтыгъ. Адыгэ литературэм ыбзэрэ грамматикэм ха­бзэу хэлъымрэ язэгъэфэн ынаIэ тыригъэтыщтыгъ. Илъэсым къыкIоцI ахэм афэгъэхьыгъэу зытIо-зыщэ исполкомым щыхэплъэнхэу лъэпкъ гъэсэныгъэм зи къахимылъхьагъэмэ, емыкIу­шхоу афилъэ­гъущтыгъ.

Хъут Малыч КПСС-м и Адыгэ хэку Комитет и Апэрэ секретарь IэнатIэм джыри Iутэу 1989-рэ илъэсым, щылэ мазэм и 1-м игъонэмысэу дунаим ехыжьыгъ.

«Илъэс 56-рэ ныIэп Малыч къыгъэшIагъэр. Адыгеир республикэ хъуным, цIыфхэр нахьышIоу щыIэнхэм ыгурэ ыпсэрэ ахилъхьагъ. Ащ зэрихьэгъэ Iоф­хэр непэрэ щыIакIэм, тыдэ уплъагъэ- ми, къыхэщых. КъыгъэшIэгъэ илъэс­хэм хэмыкIокIэжьынэу лъэуж дахэ къыгъэнагъ, Iоф дэзышIагъэхэми, зышIэщты­гъэхэми шIукIэ агу къинэжьыгъ», къе­тхы илъэсыбэрэ Iоф дэзышIагъэу, непэ Адыгеим инахьыжъхэм я Совет итхьаматэу ГъукIэлI Нурбый.

Джарымэ Аслъан Алый ыкъор Апэрэ Президентэу зэрэщытым имызакъоу, Адыгеир Краснодар краим къызэрэхэ­кIыжьыгъэм, республикэ статус, ежь и Конституцие, игимн, ибыракъ, игерб иIэ зэрэхъугъэхэм зиIахьышхо хэзылъхьэгъэ пащэу тишъолъыр итарихъ къыхэнэ­жьыгъ. А зыр ары апшъэрэ партийнэ ыкIи къэралыгъо IэнэтIищми аIутыгъэр.

1989-рэ илъэсым КПСС-м и Адыгэ автоном хэку Комитет иапэрэ секретарэу Джарымэр агъэнэфэгъагъ. 1991-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 22-м Адыгеим и Президент ыкIи Апшъэрэ Советым идепутатхэм яхэдзынхэр зыщыIэхэкIэ текIоныгъэр къыщыдехышъ, АР-м и Президентэу мэхъу. А IэнатIэм ар пIэлъитIурэ Iутыгъ.

Джарымэ Аслъан ыцIэ адыгэ лъэп­къэу къэралыгъуагъэ иIэным лIэшIэгъу пчъа­гъэм кIэхъопсыщтыгъэр Краснодар кра­им къызэрэхэкIыжьыгъэм епхыгъэ хъугъэ. ЦIыф пэрытхэр ащ зыщыфэбанэщтыгъэхэ уахътэм Адыгэ автоном хэкум пэщэныгъэр дызэрихьанэу техьэгъагъ. Нэужым нафэ къызэрэхъугъэмкIэ, а уахътэм ищыкIэгъэ цIыфэу ар къычIэ­кIыгъ, хэку цIыкIум ежьыри икоманди кIэгъэкъонышхо фэхъугъэх.

Лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ зыщыпсэоу, адыгэхэр нахь зыщымакIэм, ахэм ацIэ зыхьырэ республикэ щыбгъэпсыныр, илъэсипшI пчъагъэрэ зыхэтыгъэ субъектым бырсыр къыхэмыкIэу къыхэпщыжьыныр псынкIагъэп. Ащ гушхуагъэрэ лIыгъэшхорэ ищыкIэгъагъ. Джарымэ Аслъан ащ фэдэ Iофышхо ыпшъэ рилъхьажьыгъагъ ыкIи ыукIочIыгъ. Адыгеир зыпари Iуи-шIи хэмылъэу, рэхьатэу Краснодар краим къыхищыжьын ылъэ­кIыгъ.

Ащ итетыгъом Iофышхоу зэшIохыгъэ хъугъэхэм ащыщ тилъэпкъэгъоу IэкIыбым щыпсэухэрэм ащыщхэр ячIыгужъ къызэращэжьыгъэхэр. Ар къэралыгъо Iоф ышIыгъагъ. А лъэхъаныр ары УФ-м и МИД хэушъхьафыкIыгъэ лIыкIохэм Iоф щашIэу зырагъэжьэгъагъэр. 1997-рэ илъэсым АР-м и Законэу репатриантхэм афэгъэхьыгъэр аштэгъагъ. Джащыгъум апэрэу купышхо хъурэ адыгэхэр зэо-зэпэуцужь къызщежьэгъэ Косово къыращыжьхи, Адыгеим къащэжьыгъагъэх.

Джарымэ Аслъан цыхьэ фашIи зыуж иуцогъэхэ пащ. Рэхьатныгъэр, лъэпкъ зэфэшъхьафыбэу тишъолъыр щыпсэухэ­рэм азыфагу зэгурыIоныгъэ илъыныр ежьыркIэ апшъэу щытыгъ ыкIи къыдэ­хъугъ. Республикэ ныбжьыкIэм хэхъоныгъэхэр ышIызэ ыпэкIэ лъыкIотэнэу амалышIухэр зэриIэхэр къэралыгъом ипащэхэми, цIыфэу Адыгеим исхэми ашIошъ ыгъэхъугъ.

Ар Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Еджэркъуае къыщыхъугъ. Кубанскэ мэкъумэщ институтым щеджагъ, ащ иас­пирантурэ ишIэныгъэ щыхигъэхъуагъ, экономикэ шIэныгъэхэмкIэ доктор. Советскэ ыкIи партийнэ къулыкъухэм — КПСС-м и Адыгэ хэку комитет, КПСС-м и Краснодар крайком Iоф ащишIагъ, 1993-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2002-м нэс Адыгэ Республикэм и Прези­дентыгъ. Ащ ыуж дипломатическэ IофшIэ­ныр Болгарием щигъэцэкIагъ — къалэу Варнэ Генеральнэ консулэу Iоф щи­шIагъ.

«Укъэзгъэбаирэр уиджыбэ илъыр арэп, цIыфхэм афапшIэрэр ары нахь». Ахэр зигущыIэхэр Адыгеим и ЛIышъхьагъэу, предпринимателэу, меценатэу Шъэумэн Хьазрэт Мэджыд ыкъор ары. 2002-рэ илъэсыр ары Адыгеим ипащэу ар зыхадзыгъагъэр, зы пIалъэрэ тетыгъ.

Адыгеим ипэщэ IэнатIэ зыIухьагъэм ыуж охътабэ темышIагъэу псыхъохэр къадэкIхи, псэупIэ пчъагъэмэ псыр акIэхьэгъагъ. Федеральнэ Гупчэм къы­тIупщыщт ахъщэм емыжэу елбэтэу псыр псэупIэхэм адаригъэщи, зэпстэур къаригъэгъэкъэбзэжьи, икIэрыкIэу унакIэхэр афишIыжьыгъагъ.

Илъэситфэу республикэм ипэщэ Iэ­натIэм ар зыIутыгъэм социальнэ псэо­лъабэ: сымэджэщхэр, поликлиникэхэр, еджапIэхэр аригъэшIыгъ, аригъэгъэцэкIэжьыгъ. Джащ фэдэу къызщыхъугъэ къуаджэу Афыпсыпэ «Я XXI-рэ лIэшIэгъум иклиникэкIэ» зэджагъэхэ лъэхъаным диштэрэ сымэджэщ дигъэуцуагъ, нэбгырабэхэм мылъкукIэ ишIуагъэ ари­гъэкIыгъ, зипсауныгъэ зэщыкъуагъэу, ар зэтыригъэуцожьыным пае ахъщэшхо зищыкIэгъагъэхэм адеIагъ.

Непэ къызнэсыгъэми республикэм исхэр Шъэумэн Хьазрэт щыгъупшэхэрэп. Ветеранхэм къафишIэщтыгъэр зыпарэкIи зэпигъэугъэп, гузэжъогъу чIыпIэ ифагъэу еуалIэхэрэм, зэрихабзэу, IэпыIэгъу афэхъу.

Зэпахырэ узэу дунаир зэлъызыкIу­гъэр Урысыем къызехьэми республикэм ишIуа­­гъэ къыригъэкIыгъ. Ар къызэузыгъэхэм ащеIэзэнхэу поселкэу Инэм госпиталь щаригъэгъэпсыгъ.

Адыгеим щишIагъэм, цIыфэу исхэм къафишIагъэм изакъоп зыцIэ къепIон плъэкIыщтыр. АхъщэкIэ къэплъытэмэ миллионишъэ пчъагъи хъущт.

Шъэумэн Хьазрэт Тэхъутэмыкъое районым ит къуаджэу Афыпсыпэ 1937-рэ илъэсым, жъоныгъуакIэм и 1-м къыщыхъугъ, щапIугъ, щеджагъ... Дышъэ къычIэхыным ищыIэныгъэ рипхыгъ. Ащ ищыкIэгъэ сэнэхьат пстэур къызэпи­чыгъ, водителыгъ, чIыгур зыубырыухэрэм ахэтыгъ, бульдозерым тесыгъ, дышъэм лъыхъурэ рабочэу Iоф ышIагъ, етIанэ мастерым нэси, нэужым инженер хъугъэ… Дышъэр къызщычIахырэ хъызмэт­шIэпIэшхоу ащ Красноярскэ краим щи­гъэпсыгъэр непэ къызнэсыгъэм мы лъэныкъом фэгъэзагъэу дунаим тетхэм анахь инхэм ащыщ.

Шъэумэн Хьазрэт Лъэпкъ тынэу «Человек года» зыфиIорэм илауреат, «Пшызэ шъолъыр IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ» зыфиIорэ щытхъуцIэр къыфагъэшъошагъ. Ар отраслэ псаур зы субъект имызакъоу, къэралыгъом зэрэщытэу къыщызыIэтыгъэ цIыф, ау ежьыркIэ анахь шъхьаIэу къыхигъэщырэр цIыфхэм шIу зэрафишIэрэр ары.

ТхьакIущынэ Аслъан Кытэ ыкъор Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Улапэ 1947-рэ илъэсым бэдзэогъум и 12-м къыщыхъугъ, щапIугъ. Адыгэ кIэлэ­егъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет къыухыгъ. Ащ ыуж мы еджэ­пIэ дэдэм физическэ пIуныгъэмкIэ ифакультет щеджагъ, социологие шIэныгъэхэмкIэ доктор.

ТхьакIущынэ Аслъан пIэлъитIурэ ­Адыгеим ипэщэ IэнатIэ Iутыгъ. 2007-рэ илъэсыр ары зыхадзыгъагъэр. А уахътэр къэралыгъомкIэ къызэрыкIуагъэп. Я 90-рэ илъэсхэм зэхъокIыныгъэшхоу къэ­хъугъэхэм зэтырагъэзыгъэ экономикэм узыгъэгушIонышхо джыри щыIагъэп. Экономикэм имызакъоу, отраслэхэм зэкIэми яIоф изытет угу къыдищаещтыгъэп. Арэу щытыми, ТхьакIущынэ Аслъан ащ ипэщэ IэнатIэ зыIутыгъэ уахътэхэм зэхъокIыныгъэшIухэр республикэм фишIынхэ ылъэкIыгъ, лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ пэрытныгъэр зыIыгъхэм ар ахигъэуцуагъ.

Адыгеир инвесторхэмкIэ хъопсагъо хъуным Аслъан Кытэ ыкъом Iоф ди­шIагъ. Ащ ишыхьат мы лъэныкъомкIэ апэ ит субъект 20-м ащыщ республикэр зэрэхъу­гъэр. Инвесторхэр нахьыбэу къихьэхэу, хъызмэтшIапIэхэр, зыгъэпсэфыпIэхэр, щэпIэ гупчэшхохэр къызэ­Iуа­хыхэмэ, бюджетым хэбзэIахьхэр на­хьыбэу къы­хэлъхьагъэ мэхъу, IофшIэпIэ чIыпIэхэр къатых, экономикэм хэхъоныгъэхэр ешIых. Ары зэрэхъугъэри.

ТхьакIущынэ Аслъан 2017-рэ илъэсым ежь ишIоигъоныгъэкIэ IэнатIэр къыгъэтIылъыжьыгъ. Непэ ар АР-м и ЛIышъхьэ и Къэралыгъо упчIэжьэгъу, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым ипрезидент гъэшIуагъ.

2017-рэ илъэсым къыщегъэжьагъ КъумпIыл Мурат Къэралбый ыкъор Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ IэнатIэ зыIутыр. Илъэсыбэ хъугъэу Правительствэм ипэщагъэу, Iофхэм язытет, экономикэм ыкIи нэмыкI лъэныкъохэм хэхъоныгъэу ашIыхэрэм, щыкIагъэу джыри яIэхэм ащыгъуазэу, зэшIохыгъэ хъугъабэхэм иIахь ахилъхьагъэу IэнатIэм Iухьагъ.

КъумпIыл Мурат ыпэкIэ тетыгъэхэм зарагъапшэкIэ, пстэумэ анахь шъхьаIэу къыхагъэщырэр цIыфхэм зэрапэблагъэр, ахахьаным, яIофыгъохэм, ягумэкIыгъо­хэм ядэIуным зэрэтемыщыныхьэрэр, яшIоигъоныгъэхэр къызэрэдилъытэхэрэр, ыгу римыхьын къаIоми, щэIагъэ иIэу зэрядэIурэр ары.

Ар пэщэ IэнатIэм зыIутым къыще­гъэжьагъэу зэхъокIыныгъэшIоу респуб­ликэм щыхъугъэхэр, псэупIэхэр зэрэзэтырагъэпсыхьэхэрэр нэрылъэгъу. Къэра­лыгъо программэу, проект зэфэшъхьафэу УФ-м и Президент, Правительствэр кIэщакIо зыфэхъугъэхэм зэкIэми Адыге­ир ахэлажьэ. Ащ ишIуагъэкIэ гъэ­сэны­гъэм, медицинэм, культурэм, спортым япхыгъэ псэолъакIэхэр къызэIуахых, гъогукIэхэр къашIых, лъэхъаным диштэрэ оборудование дэгъукIэ зэтырагъэпсы­хьэх, жъы хъугъэ псэуа­лъэ­хэр агъэ­кIэжьых, гъогурыкIоныр щынэгъончъэным фытегъэпсыхьэгъэ Iофышхо зэшIуахы. Лъэпкъ проектхэм япхырыщынкIэ Адыге­ир пэрытныгъэр зыIыгъ субъектхэм ащыщ хъугъэ.

2020-рэ илъэсым коронавирусыкIэу дунаир зэлъызыкIугъэр Урысыем къызехьэм, уз мэхъаджэм пэшIуекIогъэнымкIэ, зэрарэу къыхьырэр нахь макIэ шIыгъэнымкIэ анахьыбэу зыщызэшIуахэу, игъом ыкIи икъоу зэпстэури зыщагъэцакIэрэ субъектхэм тиреспубликэ ащыщыгъ. Игъом госпитальхэр гъэпсыгъэ хъугъэх, оборудованиекIи, Iэзэгъу уцхэмкIи щыкIагъэ щыIагъэп, IэпыIэгъу псынкIэм иIофшIэн шапхъэхэм адиштэу зэхащэгъагъ.

КъумпIыл Мурат цIыфхэм цыхьэ къы­фашIыныр, ахэр къызэрэщыгугъыгъэхэр къыгъэшъыпкъэжьыныр ежьыркIэ анахь шъхьаIэу зэрэщытыр, хабзэм лъэбэкъоу, унашъоу ышIырэ пстэур зэIухыгъэу, цIыфхэмкIэ гурыIогъошIоу щытын фаеу зэрилъытэрэр мызэу-мытIоу ипсалъэхэм къащыхигъэщыгъ. Ар къызэрэдэхъурэри уахътэм къыгъэлъэгъуагъ.

Зыгъэхьазырыгъэр ХЪУТ Нэфсэт.