ЗэкIэ цIыфмэ къяхъулIэрэр Ежьхэм апаеп – дунаим пай, Ау ар адрэмэ ашIэрэп… Лъан

Нартхэр лIыгъэ щыкIагъэхэп егъашIэм, ЕгъашIэм ошъогум ашъхьэ егъэкъу­гъагъ. Нэкъокъогъу къафэхъурэр рагъэ­псыхэу, Апсэ Нартиеу яхэгъэгу кIасэ хэтIэ­гъагъ. Къынэсы уахътэм исыд фэдэ лъэхъа­ни, Мары тыкъагъани нартхэр икIыжьы­гъэх. ЖьыIоу хъугъа, хьаумэ ара яуахътэу Охътэ гъунэнчъэм щыряIагъэр зы­фэдэр? «Сыд фэдагъэх адэ а пэсэрэ нарт-хэр?» — Нартмэ сягупшысэ хъумэ сэупчIэ. СиупчIэ джэуап ыгъотэуи мэхъу, Мэхъу бэрэ чIыгуи, огуи ащылъыхъоу. Къыдэхъоу зыфаер зыфаер зишIэкIэ, ИкIэрыкIэу джыри упчIэ къэуцу — Уцуи, тIыси, гупсэфи иIэп гупшысэм, Самэу зэтешасэх, загъорэ мэгумэкIых. ЯгумэкIмэ псы архъуанэу защахьы, Ехьых етIанэ ахэр уахътэм ипсыхъо. Тэлъыхъо джаущтэу джэуапынчъэу, Сыкъичъыжьыгъагъэмэ кIэлэ дэдэу Фэдэ щымыIэу нартмэ сакъыфэшъони. Шъо зэфэшъхьафхэр уахътэм иIэх, ИIэр зэкIэ ашъуанэ ашъуанэу зэхэт, «Хэтыгъэх адэ нартхэр, о, Уахът, — сеупчIы. — Яуахътэ сыд иплъы­шъуагъ, ЯлIыгъэ, ялIыIо-лIышъо хэт фэдагъ? Уитахътэ утес, къаIо, тэри тыуигъус, Сыд арыкIуагъ а пэсэрэ нартмэ?..». Ау таущтэу къытын уахътэм джэуап, Джэуапынчъэ упчIэмэ мэхъу ащыщ. «Ори уащыщ нартмэ, — еIоны фай, — Уфаемэ ижъыкIэ хъугъэм хэдаIу». Ау хэт джы мыщкIэ тедэIужьын, КъэзыIуатэщтыгъэхэр кIуагъэхэмэ, ЗыдэкIуагъэхэм зыдахьыжьыгъэх… Нарт гупшысэмэ чэщы зыкъашIы, АшIэ ахэм хьакIэщхэр зэрэщыIэр. ЩаIони агъоты, щэухасэх бэрэ, Ау инахьыбэм джы хьакIэщыпчъэу Пчъэблэ мафэхэр фишIыжьыгъэх. Хэт ышIэни мыщ фэдиз лIэшIэгъумэ ЛIыгъэшIапIэ емызэщырэ адыгэр, Зыгъэадыгэрэр гум ринэжьынэу. ИкIыжьыгъэ нартмэ къагъэзэжьымэ Зыхэхьажьытхэр, сикъош, тэрыба. Адэ тибэ хьакIэщ имыIэжьымэ, Тыдэ нартхэри, тэри тыщыухэсэт? Ау ухэсэт нартхэр тыдэ щыIэх, ЯIэгъэ закъор Нартие хэгъэгути, Гум ар ранагъ, уянэ убгынэныр, Ныр къэбгъэнэным унэсымэ, Е унагъэсымэ нахь къин щыIа. ЩыIэныгъэм ищыкIагъ щэIагъэ, ЩытщэIагъ тэри Iаджи дунаим, Дунаим иошIуи, иуауи тлъэгъугъэ. Гугъэ тиIэу нартмэ такъылъыкIуагъ, ТыщыкIуагъ уахътэм тыгу тIупщыгъэу, ТыщымыкIэу лIыгъи, хэбзэ-бзыпхъи, Пшъэшъэ хъупхъи, кIэлэ мафи тиIэу. ТиIагъ тэ хэгъэгуи, цIи, шъхьи, Зышъхьэ зылъытэжьрэ тылъэпкъыгъ. Лъэпкъ заоу пыим къытишIылIагъэм Гъэ пчъагъэм псэемыблэжьэу тыщызэуагъ, «Мыхэм язэуакI» тэ Iаджи тфаIуагъ. ЛIэшIэгъу заом ихьэзаб тщэчи, Гум ымыщэчыжьэу тызэтезыгъ. Зыр хэхэс хъугъэ, зыр къэнагъ, Къинагъэми кощыгъэми тызэфэд, Зэфэдэу тикъини тихъяри тэгощы. Ау тыгощыгъэшъ, джыри тшIокъин, Тикъин ихьэгъу Тхьэшхом телъэIу Iотэжь мафэкIэ къытфзэблихъунэу, Къыддигъэхъунэу зы тыхъужьынэу... Зытыужьыжьын зэгорэм, тIотэжьын, Гум зиIэтыжьмэ тэри тыдэкIэжьын. КъэкIожьыных джащыгъум нартхэри, Нарт ябыни, адыгэ ябыни тызыбынэу, Унэгъо мафэу Нартием тыщызэхэсын… Гум нэсы гупшысэр, ау тэ щыIэх адэ, Тэ щыIэх къэкIожьынэу щыт нартхэр? Нартхэми тяжэ, хэхэсхэми тяжэ, Тяжэзэ дунаим икущэрэхъ мэкIуатэ, МэкIуатэшъ, тыздещэ, ау тэ нэс? Шэсыгъэ пчъагъэ епсыхыжьыгъ, Алъапси, ашъхьапи амышIэжьэу. Тэ зытэшIэжьышъ, джыри тыщыI, ТыщыI, ау уахътэм хэтэу тыхэт? Тызыхэтмэ тадакIуа е тыкъыщана, Тыкъщызынагъэхэр тымылъэгъужьэу, Теужьырыгъэми такIэмыхьажьэу? ТыдэкIэжьэу уахътэм тшIошIыми, ТишIошIмэ джыри къахэнагъэ гугъэр, Гъогу убагъэмэ татета, тадэхыгъа? Гугъэр тышы аIуагъ, тэгугъэ, тэкIо, КIорэр джыри щыI, тэри тыщыI. УщыIэмэ, Iаджи, ошIа, ппэкIэкIын, Зэпыпчын, хъуи, мыхъуи, дэгъуи, дэий, Удэгъуми удэйми уащыIукIэу мэхъу. Зыфэдэ къэмыхъугъэ тикIэлэ хафэмэ Зыфэдэ къэмыхъугъэ пшъэшъэ дахэхэр ГукIэ къыхахэу, хадэрэр мыдэхъоу, ХъяркIэ унэгъо лъачIэр агъэпсымэ, Апсэ зыхэлъ чIыгум нартхэр фэрэзэн, Къытфэрэзэных тэIо тэри, тыряеба… Бэ джащ фэдэу шъхьэм щызэблэкIрэр, ИикIыпIэ сыкъэсмэ, сыкъэуцуаIэ, «Къэуцу умышIэрэм унэсмэ», аIошъ… КъекIошъэхых мази, жъуагъи, пщэси, Агу нэсы нарти, нарт къэбарыжъи. Чъыгыжъ лъэчIабгъоу шъхьэбырабэри, Къэбар кIэхъопсэу къытшъхьарыт. ТищытыкIи, тидунэе тетыкIи елъэгъу, Ылъэгъурэм зэ ыгу къеIэты, егъэгу­шхо, Икъутэмэ Iэгушхохэр зэщихъохэу. Зэ къыщэхъу дунаер джы кIодыжьэу, Ыгу еIэжьэу, ащи, ошIа, псэ пыт. Ау «къэт еIо» ащи гугъэр итеплъэу, Пхырэплъышъ уахътэм, блэкIыгъэмрэ КъэкIощтымрэ зэрепхыхэшъ, макIо, ЗыдакIорэр чъыгыр Тхьэм ышIэн… Тижъымэ амышIэ ныбжьи аIуагъэп, АIуагъэр Iуагъэшъ, дунаим хахьэ. Зыхэхьагъэм щэбагъошъ, зеухъытэ, Уахътэм итахътэ зыщегъэгупсэфы, Ари, ошIа, мэпшъы, жъыба, къыхаIэ. АмыIуагъэр ары иуахътэ джы ежэрэр, Аужырэ псалъэ зэрэмыхъущтыр нафэ, НэфэIоныр зинэрыгъмэ Iаджи апэ илъ. Ыгу илъыр къыздэхъурэмэ тэри та­хэта, Къэта тапэкIэ джыри гъашIэрэ гу­гъэ­рэ? Гугъэщтыгъэх нартхэр, тэри тэгугъэ, Гъэрэ кIырэ бэрэ зэхэкIы, икIэрыкIэу КъэкIэжьхэшъ, дунаим щызэхэхьажьых, Ехьажьых огум жъуагъомэ афэдэу, Лыд-пкIыдыхэу тигупшысэ нэфхэр… Мары нэфылъыр къэблагъэ, къэсы, Къэсырэ уахътэр ехьыжьагъэу кIорэп, КIорэп ежь егъашIэм игъогу рэкIошъ. КIуашъэрэп, чъэрэп, тесые зишIрэп, КъашIэ ащ къытипэсыщт уахътэр — Тиуахътэу Тхьэшхом тфигъэнэфагъэр. Зэфагъа, мызэфагъэ нартхэмкIэ уахътэр, Уахътэм ижьы корен IуилъэсыкIымэ. Джы гъэмэфэ ощ быбхэр къэучъыIыгъэх, КъэучъыIынхэба нартмэ къафещхыжь­рэп. Ощхэу ахэм огум джы афиугъоирэр Игъорыгъоу е ренэу алъыIэсыжьрэп. Жьырытэдж жьыбгъэр къакIапщэ, Ау ошъуапщэхэр огум щыгъощагъэх, Зыздагъэзэтыр, зыдэкIотхэр амышIэу. ЫшIэрэп жьыбгъэми зыдигъэзэтхэр, Хэт къыриIон, нартмэ ари алъэхъу. Хъоо-пщаоу чIыгу зэикIи, огуи, мэзи, Чэщ мэзахи, мэфэ ошIуи апхырэкIы, ЗимыщыкIагъэм тырекIэ ригъэтхьалэу. Хьалэлы зыфэхъущт чIыгум пэIап­чъэшъ, Мапчъэх нарт чIыгуи, лъэгуи, огуи, Агу, ошIа, ахэми гукъанэ бэрэ ащэчы, Тхьэм ищэчалъэ ошIурэ уаерэ ащызэфэд. Тэщ фэдэмэ тафэд, тызфэдэмэ сыд ягъогу, Сыд гъогу рыкIуагъэх нартхэр адэ, Адэ зыдахьыжьыгъа ощхым иIэшIу? ШIуагъэу гъэмэфэ ощхым пылъыр, Хэлъыр ащ кIуачIэу дышъэм пеIэ. АIо ощхым уци, чъыги къыгъэхъоу, КIэлэ зихэхъогъумэ зыраригъэчэу, Зэтечычэу шыблэр огум итми гуаоп, Гоона ары ощх быбыр къэзыхьырэр. Адэ тэ ыхьыгъэх джы ощх фабэхэр, Ощх фабэхэр нартмэ зыдахьыжьыгъа, Гугъэ тиIэжьа зэгорэм къагъэзэ­жьы­нэу? Къызагъэзэжьрэм нарти, ощх быб фаби, Тыгухэр тэри фэбэжьын, тIотэжьын, АIотэжьышъ кIасэхэр зэрэгъотыжьмэ! Нарт Шэбатыныкъо еплъ, орары къакIо, Тыдэ кIорэ шIуа, е зегъэжьыбгъауа? Iэо-лъэонышъ дэхьажьын пIонышъ, ИIашэкIэ узэндыгъэ, бгъитIу игъус, Игъусэх хьэ самыритIуи, иш хьа­ш­хъу­рэIу, Гъогу Iупэр ыпэбжьыджын машIо елыгъо. ГъорыкIо шыуа, хьаумэ шыу нэгъуа­джа, Джэуап хэт къытитын, щыгъуазэхэр теI? АI-анасын зышIэхэрэр дгъотыжьы­гъэмэ… Нарт Шэбатыныкъо еплъ, орары къакIо, Зы тамэм осэпсыр къыщехы, Адрэм тыгъэр къыщепсы. Къыщепсыхы чъыIэр зы тамэм, Адрэ тамэм щэгупсэфы тыгъэпсыр. Джаущтэу гъэпсыгъэ, сикъош, дунаир, Уфаеми, чъыIэрэ фабэрэ пфызэщэлIэтхэп, Хэти иI ежь игъогу, ичIыпIэ ичIыпI. ЧIыпIэ имыкIэу нарт шыум ытэмитIу, Щытэмаохэу чъыIэрэ фабэрэ щызэIоупIэх. КъапIорэр сыд, ащ фэдэ мэхъуа пIон, Ау осIон – ащ фэдэ Iаджи щэхъу дунаим. Шъхьадж зэрэфаеу елъэгъу щыIакIэр, Ыгу къэкIрэр имаф, игупшыси игъус. Нарт Шэбатыныкъо еплъ, орары макIо, Тыдэ кIорэ шIуа, зегъэжьыбгъауа джыри? Хьау, джыри къэт ащ игъогу мыкIухэр, ДжырэкIэ екIу Алэдж инарт Хэсэ изэфэс… Саусэрыкъуи игъогу хигъэтхъэу макIо, ЗыдакIорэр тэд, зыфакIорэр сыд? — Саусэрыкъу, — сеупчIы, — убэлахьымэ Пшъхьэ зыхьытым пIалъэ къебгъэти, Тыгъугъэ гъэпцIагъэкIэ уукIыгъэ? УкIыпIэ ифагъэм пIалъэ земытыжьым, УкъыукIыжьыгъ упсауми зы псалъэ- кIэ — «О, бзылъфыгъэмэ апIугъэлI…». УлIымэ къаIо, джы зыогъэбэлахьышъ, Ышъхьэ кIалэ хыем сыда шIопхыгъ? — Къызхэсхыгъэр осIон укъэуп- чIэшъ — Шъэф хэлъэп – ощ нахь лъэшымкIэ Iашэр — Iэшэ лъэшыр уипый пфэгъапцIэмэ ары… Ари хъугъэм щыщ Iуи блэкI, гухэкIми, ГухэкIынба ущ фэдиз шIушIагъэ зиIэм, ИIорэ ишIэрэ фашIэу зэтемыфэжьмэ. Ащ ижьаушIу хэт шIотынчэу чIэуцон, Гоуцон гъогогъу сыдигъуи фэхъунэу. Мэхъу ащ фэди тIон, ащи тыблэкIын, КъэкIын гум Iаджи джыри, тэгупшысэ. Тигупшысэмэ нарт гукъэкIыжьхэр ахиз, Бэмэ гукъэкIыжьхэр лъахъэу ателъ, Агу илъ зэпытых, тэ кIохэми ягъусэх. Уигъусэ, уигъогогъу мафа оркIэ, зафа Е нафэу зи къыозымыIорэмэ ащыща?.. Гум щыщ гупшысэхэр гум пэпхъух, Пхъур гум зэрэпыпхъурэм фэдэ къабз. Еубзэхэзэ ащэ, ау зыдащэрэм сыд щыI, ЩыIакIэу щыриIэщтыр къэшIэгъуае… Ау гугъэр кIэгъэкъонышъ мэгугъэ, Сэгугъэ сэри, сэсыеба, сыфэгумэкIы. Гум къэкIых джащ фэдэ гупшысэхэр, Зынэсхэри, зыфэсыхэри, зыкIэсхэри ОшIэмэ сэшIэ, ау сэшIэ, къагъэзэ­жьыщт, Къегъэзэжьэу хабзэшъ унэм икIыгъэм. Сэ изгъэкIыгъэмэ афы нартмэ ялъэуж, Лъэуж къэзымыгъанэрэ тета дунаим? Фаехэу нартхэр яуахътэ кощыгъэха, Е хащэ афэхъугъэм ыгъэплъэхъугъэха? Сыд къадэхъугъ, сыд къадэмы- хъугъ — Мыхъэр зыгъэхъагъэ нартхэр тэ щыI? ЯщыIакI, япсэукI, ягукъэкI, ягухэкI, ЯгукIай, ягунэс, сыгу нэсрэ яощх фабэ Ощх быбэу тыдэ чIыпIэ къыщещхыхэрэ, Къызфещхырэм хэтми тхьэ дэдэр етагъ. Тэри зэгорэм къытфэкIожьынэу сэгугъэ, Сэгугъэ нарт ощх фабэм сигупшысэ, Сигупшысэ гукIае зыщигъэпкIынышъ, ЯмышIыкIэ дунаим тыхигъэплъэнэу.