Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат волонтер проектэу «Шварц и Ун» зыфиIорэм икIэщакIохэм заIокIэм, Евгений Шварц ищыIэныгъэрэ итворчествэрэ афэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэр гъэцэкIагъэ хъунхэм пае зэрэзэдэлэжьэщтхэ лъэныкъохэм атегущыIагъэх.

Адыгеим и ЛIышъхьэ ащ къы­хэлэжьэнхэу ригъэблэгъагъэх Шварц ипхъорэлъфэу Мария Крыжановскаяр, АНО-у «Шварц и Ун» зыфиIорэм идиректорэу Надежда Суховар ыкIи композиторэу, Урысые Федерацием изаслуженнэ артистэу Андрей Семеновыр — докторэу Василий Соловьевым ипхъорэлъфым ыкъо. Мыекъуапэ иобщественнэ IофышIэхэм ар ащыщыгъ, яунагъокIи Шварцхэм блэгъэныгъэ зэфыщытыкIэ адыряIагъ. ЗэдэгущыIэгъум хэлэжьагъэх къалэу Мыекъуапэ имэрэу Геннадий Митрофановыр, Адыгэ Респуб­ликэм икультурнэ кIэн хэхьэрэ псэуалъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ ыкIи гъэфедэгъэнхэмкIэ ГъэIорышIапIэм ипащэу ЦIыпIынэ Рустем, Адыгеим зекIонымкIэ ыкIи зыгъэпсэфыпIэ чIыпIэхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Былымгъот Ибрахьим.

Республикэм и ЛIышъхьэ къы­зэриIуагъэмкIэ, Адыгеир тарихъ чIыпIэу иIэхэмкIэ ыкIи цIыф цIэрыIохэмкIэ баеу щыт. Ахэм зыкIэ ащыщ зэлъашIэрэ тхакIоу ыкIи драматургэу Евгений Шварц. Мыекъуапэ «ыпсэ щыщ лъэныкъоу» ащ ылъытэщтыгъэ.

Шъугу къэтэгъэкIыжьы: тапэкIэ КъумпIыл Мурат проектым дыригъэштэгъагъ ыкIи къалэм итарихъ-культурнэ кIэн, тхакIом итворчествэ нахьыбэу анаIэ къытырадзэнымкIэ IофшIэныр агъэлъэшынэу къяджэгъагъ.

Джырэ зэIукIэгъум къызэрэщаIуагъэмкIэ, волонтер проектэу Мария Крыжановскаям пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэр 2020-рэ илъэсым чъэпыогъум зэхащэгъагъ. Къалэу Мыекъуапэ иадминистрацие иIэпыIэгъу хэлъэу Iофтхьэбзэ заулэ проектым тегъэпсыхьагъэу зэрахьэ. Ахэм зыкIэ ащыщ проектэу «Евгений Шварц и Мыекъуапэ» зыфиIоу культурэм епхыгъэ IофхэмкIэ Президент фондым грант къызыфигъэшъошэгъагъэр.

Мы илъэсым мэкъуогъум ар ухыгъэ хъугъэ. Ащ ишIуагъэкIэ тхакIом ибиографие епхыгъэ мыекъопэ чэзыум (1902 — 1914) телъытэгъэ зекIо чIыпIэхэр Мыекъуапэ щыгъэнэфагъэ хъугъэх. КъызщакIухьэщтхэ чIыпIэхэм къахиубытэрэ псэолъэ 15-мкIэ къэбарыр ежь-ежьырэу зыIэкIагъэхьан амал яIэным пае GR-кодхэр зытетхэ таблицэхэр агъэхьазырыгъэх. Ащ нэмыкIэу унэхэм якъэтхыхьан ежь тхакIом идневник къыдэхыгъэ гущыIэухыгъэхэри ахагъэхьагъэх. Маршрутыр Лениным ыцIэкIэ щыт гупчэм, ыпэкIэ хьакIэщэу «ЕвропейскэкIэ» заджэщтыгъэхэр зыдэщытыгъэ чIыпIэм (1902-рэ илъэсым Шварцхэм яунагъо Мыекъуапэ къызэкIом ащ къыщыуцугъагъ) къыщежьэ, ухыгъэ зэрэхъущтыр Альтшулер иаптекагъэу джы республикэ гъэ­зет­хэу «Адыгэ макъэмрэ» «Со­вет­скэ Адыгеимрэ» яредакциехэр зычIэтхэр ары. Экскурсиер къа­лэм иурам шъхьаIэхэм —Краснооктябрьскэм, Лениным ыцIэкIэ щытым, Первомайскэм, Победэм ыкIи Пушкиным ыцIэкIэ щытым ащыкIощт.

ТхакIом ипхъорэлъф къызэриIотагъэмкIэ, Евгений Шварц иунагъо зыщыпсэущтыгъэ унэр джыри къалэм зэрэдэт, джащ фэдэу тхакIо хъущтыр зыще­джэщтыгъэ реальнэ училищри зычIэтыгъэ унэр джыри зэрэщыт, ау непэкIэ ар гимназиеу N 5-р ары. Проектэу зигугъу къэтшIыгъэм ыпкъ къикIэу гимназиемрэ Пушкиным иурам ылъэныкъокIэ щыIэ аллеемрэ 2021-рэ илъэсым Евгений Шварц ыцIэ афаусыгъагъ. Къа­лэу Мыекъуапэ имэр къызэри­IуагъэмкIэ, мы илъэсым Шварц иаллее изэтегъэпсыхьан пае сомэ миллиони 3,5-рэ къыха­гъэкIыгъ.

Адыгеим и ЛIышъхьэ общест­веннэ Iофтхьабзэу пхыращырэм пае зэрафэразэр къыIуагъ, сыда пIомэ тичIыпIэгъу цIэрыIор тщымыгъупшэным имызакъоу, цIыфхэм яшIэныгъэ джыри нахь хагъэхъонымкIэ, къыткIэхъухьэ­хэрэр пIугъэнхэмкIэ мэхьанэшхо ащ иIэу щыт.

КъумпIыл Мурат зэрилъы­тэрэмкIэ, а проектым джыри нахь зегъэушъомбгъугъэн фае. «Шварц и Унэ» епхыгъэ Iоф­тхьабзэхэу къапыщылъхэм ате­гущыIэхэ зэхъум тхакIом икультурнэ гупчэ Мыекъуапэ къыщызэIухыгъэным фэгъэхьыгъэ гупшысэм Адыгеим и ЛIышъхьэ дыригъэштагъ. Джащ фэдэу проектэу «Майкопцы: возвращенные имена» зыфиIорэри зэшIохыгъэныр игъоу ылъэ­гъугъ. Мы проектым изэшIохынкIэ Адыгэ къэралыгъо универси­тетыр гъусэгъу ашIынэу рахъу­хьагъ, Мыекъопэ къэлэ думэр зызэхащэгъагъэр илъэси 145-рэ зэрэхъурэм ар епхыгъэщт. Илъэ­сэу къихьащтым ар хэдгъэунэфыкIыщт. Проектэу «Евгений Шварц и Мыекъуапэ» зыфиIорэм пыдзагъэу ар щытыщт. Я ХIХ-рэ лIэшIэгъум иятIонэрэ кIэлъэныкъо ыкIи я ХХ-рэ лIэшIэгъум иублэгъум нэс къалэм ихэхъоныгъэ зиIахьышхо хэзышIыхьэгъэ общественнэ IофышIэхэм ацIэхэр зыпкъ игъэуцожьыгъэнхэм епхыгъэ ушэтын-зэхэфын IофшIэн архивхэм ачIэлъ материалхэм япхыгъэу зэшIуахыщт.

Адыгеим и ЛIышъхьэ мы лъэныкъом фэгъэзэгъэ ведомствэхэм япащэхэм пшъэрылъ афишIыгъ ящыкIэгъэ IэпыIэгъур аратынэу, къалэм культурнэ-тарихъ теплъэу иIагъэр зыпкъ игъэуцожьыгъэным пае хэбзэ къулыкъухэм Iофэу зэшIуахыщтхэмкIэ зэзэгъыныгъэхэр ада­шIынхэу, къалэм итарихъ чIыпIэхэм япхыгъэ маршрутхэри икъоу агъэнэфэнхэу.

«Республикэм икъэлэ шъхьаIэ нахь зэтегъэпсыхьагъэ хъуным пае бэ зэшIотхырэр. Анахьэу тынаIэ зытедгъэтырэр къалэм итарихъ теплъ ары. ЗекIо гъогухэр, тарихъымрэ архитекту­рэмрэ япхыгъэ псэуалъэхэр ыкIи саугъэтхэр зыпкъ игъэу­цо­жьыгъэнхэмкIэ е гъэцэкIэжьыгъэнхэмкIэ Iофтхьабзэхэр дгъэ­нэфагъэх. ЗэлъашIэрэ тхакIоу ыкIи драматургэу Евгений Шварц ыцIэ епхыгъэ чIыпIэхэм цIыфхэр нахь къызфащэнхэм, культурэм илъэныкъо гъэнэфагъэхэм япхыгъэу зэрэщытым къыхэкIэу республикэм икъэлэ шъхьаIэ къакIохэрэм къалэмрэ республикэмрэ ятарихъ зыщагъэгъуазэ ашIоигъо хъуным ар фэлэжьэщт. Хэбзэ къулыкъу­хэм­рэ общественнэ организациехэмрэ акIуачIэ зэхэлъэу а Iоф­шIэныр агъэцэкIэным мэхьанэшхо иIэу щыт», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Къалэу Мыекъуапэ итеат­ральнэ сценэ Шварц ипьесэу «Клад» зыфиIорэр щагъэуцуным фэгъэхьыгъэ еплъыкIэу къа­хьыгъэм Адыгеим и ЛIышъхьэ дыригъэштагъ. Кавказым щы­хъугъэ хъугъэ-шIагъэхэм пьесэр афэгъэхьыгъэщт. ЗэлъашIэрэ драматургым инэмыкI произ­ведениехэри агъэуцунхэ алъэ­кIыщт.

Шварц Евгений Лев ыкъор 1896-рэ илъэсым чъэпыогъум и 9-м Казань къыщыхъугъ, яуна­гъокIэ 1902-рэ илъэсым Мые­къуапэ къэкIожьыгъагъэх. Тха­кIом ыпсэ щыщ къалэу Мые­къуапэ ренэу ылъытэщтыгъ. Дра­матург хъущтым ишэн-гъэ­псыкIэ илъэныкъуабэ Мые­къуапэ къыщыздиштагъ.

1913-рэ илъэсым реальнэ училищыр къызеухым Шварц Москва университетым чIэ­хьа­нэу кIогъагъэ. Ау ицIыкIугъом­рэ иныбжьыкIэгъумрэ зыщы­кIогъэхэ къалэм фишIыгъэ шIу­лъэгъур егъэшIэрэу ащ ыгу къинагъ, итхыгъэхэм, идневникхэм ащ фэгъэхьыгъэ гущыIэ фабэхэр бэу къадэхьагъэх. АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу

Сурэтыр А. Гусевым тыри­хыгъ.