Журналэу «Зэкъошныгъэм» имэфэкI
Литературнэ-художественнэ альманахэу «Зэкъошныгъэм» иапэрэ номер къызыдэкIыгъэр илъэс 75-рэ мэхъу.
Адыгэ литературэ ныбжьыкIэм лъэбэкъу теубытагъэхэр ышIынымкIэ щэч хэлъэп ащ ишIуагъэ лъэшэу къызэрэкIуагъэм. АдыгабзэкIэ произведениехэм яапэрэ сборникэу «Адыгэ Iэдэбыят угъоигъэхэр» 1924-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Ащ къыкIэлъыкIуагъэх «Псалъ» (1925), «Адыгэ шъхьафит» (1929), «ИлъэсипшI» (1932) зыфиIорэ сборникэу Адыгэ автоном хэкур зызэхащагъэр илъэси 10 зэрэхъурэм ипэгъокIыгъэр. 1934 — 1941-рэ илъэсхэм илъэс пэпчъ къыдэкIыгъ литературнэ-художественнэ сборникэу «Тихахъо» («Наш рост»). 1947-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгэ тхэкIо организацием ишIэ хэлъэу, ишIоигъоныгъэкIэ литературнэ-художественнэ альманахэу «Зэкъошныгъэр» къыдэкIы хъугъэ. Ащ иапэрэ тедзэгъу адыгэ тхакIохэу Т. КIэращэм, А. ХьэдэгъалIэм, Хъу. Андырхъуаем япроизведениехэр къыдэхьагъэх. Урыс усакIохэу А. Алигер ытхыгъэмэ ащыщхэу Жэнэ Къырымызэ адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэхэр ыкIи Н. Некрасовым ипроизведениехэу Пэрэныкъо Мурат зэридзэкIыгъэхэр къыдэхьагъэх. А уахътэм, зэо кIэзыжь лъэхъаным, альманахыр илъэсым зэ къытырадзэщтыгъ. ЩыIэныгъэр игъорыгъоу нахь зыпкъ иуцожьыщтыгъ ыкIи Адыгэ автоном хэкум лъэныкъуабэкIэ гъэхъагъэхэр ышIыхэу ригъэжьагъ: мэкъумэщымкIэ, промышленностымкIэ, гъэсэныгъэ-шIэныгъэмкIэ, культурэмкIэ, литературэмкIэ, Лъэпкъ литературэ ныбжьыкIэм ипшъэрылъ ини тхакIохэм, усакIохэм нахь зэхашIэ мэхъу, ятворчествэ лъэныкъуабэкIэ гъэзагъэу къызэраушыхьатыщтым Iоф дашIэ.
1964-рэ илъэсым къыщыублагъэу альманахыр илъэсым 4 къыдэкIы мэхъу. ЗэлъашIэрэ тхэкIошхоу, литературэр зищыIэныгъэ шъыпкъэ хъугъэу, Адыгэ тхакIохэм я Союз и Правление итхьаматэу МэщбэшIэ Исхьакъ игуапэу журналым иIофхэр зэрэкIэкIыгъэмкIэ къыддэгощагъ:
— ТапэкIэ альманахыр илъэсым зэ къыдэкIыщтыгъ, ар икъоу цIыф жъугъэхэм зэрищыкIагъэм фэдэу аIэкIэхьанэу хъущтыгъэп, нахьыбэрэмкIэ тхэкIо нахьыжъ зыщыплIым ятхыгъэхэр ары ащ дэтыгъэхэр, тучанхэм заратыкIи, хъатэу амыщэфэу ателъыщтыгъ. А зэкIэм ялъытыгъэу, шIэгъэн фаем сегупшысагъ: журналым къыдэхьэрэ темэхэм ыкIи авторхэм ахэгъэхъогъэныр, кIэлэцIыкIухэм апаехэр ащ гуадзэу фэшIыгъэныр, публицист жанрэр гъэлъэшыгъэныр, хэкум ицIыф пэрытхэм — лэжьэкIо Iапшъэхэм, щыIэкIакIэм зылъэкI-кIуачIэ хэзылъхьэхэрэм яхьылIэгъэ очеркхэр къыдэгъэхьэгъэнхэр, журналым ыкIуачIэ нахь гъэлъэшыгъэныр, тхэкIэ тэрэз зыIэкIэлъхэр хэгъэлэжьэгъэнхэ фэягъэх.
Адыгэ лъэпкъым автоном щыIакIэр зэригъотыгъэр, хэкум шIоу ышIэрэр, ылэжьырэр къиIотыкIыгъэн фэягъ. Мы Iофым изэшIохынкIэ апэрэигъэр — партием ихэку комитет пропагандэмкIэ иотдел зыфэбгъэзэныр, уяупчIыжьыныр, Iизын къызыуатыкIэ, Iофыр лъыбгъэкIотэныр. Арэущтэу сэ сшъхьэкIэ сшIыгъэ, пропагандэмкIэ отделым ипащэу щытыгъэ Натхъо Чэмал зэкIэ зыфэсэIуатэм, сишIошI-еплъыкIэ къыдыригъэштагъ.
— Апэрэ лъэхъаным «Зэкъошныгъэр» нэкIубгъо 12 зэрэхъущтыгъэр ыкIи зэ илъэсым къызэрэдэкIыщтыгъэр. 1964-рэ илъэсым къыщыублагъэу «Зэкъошныгъэр» мэзищым зэ, илъэсым 4 къыдэкIы мэхъу. Къыдахьэрэ темэхэр нахь зэфэшъхьафхэу, хэкум щыхъурэ-щышIэрэ Iофыгъохэр зыщыкIэгъэтхъыгъэ гущыIэхэр, адыгэ литературэм зызэриштэрэм ищысэхэр, прозэр, поэзиер, кIэлэцIыкIухэм апае атхыхэрэр шъхьафэу, критикэр ыкIи библиографиер, очеркхэр, фельетонхэр нахь игъэкIотыгъэу къыдахьэхэ хъугъэ. Журналым итеплъи къыIуатэрэм диштэу, ыкIышъо ренэу лэжьэкIо е сабый гушIубзыур, адыгэ пшъэшъэ дэхэ лъэгъупхъэр, къэшъокIо цIыкIухэр тетхэу, къызызэгопхыкIи, къыIуатэрэм диштэрэ сурэтыр дэшIыхьагъэу, нахь зиштагъэу къыдэкIы мэхъу. ЫпэкIэ фэмыдэжьэу, тызэригъэгумэкIэу, тызэрегугъурэм нэмыкIэу, цIыфхэр — адыгэхэр кIэтэгъатхэх, ар зэфэдэкIэ Адыгэ хэкум щашIэ мэхъу. Я 60 — 70-рэ илъэсхэм хэпшIыкIэу, усэн-тхэн зэчый зыхэлъхэри нахьыбэу къэнэфагъэх — Д. Нэхаер, Н. Къуекъор, Н. Бэгъыр, Къ. КъумпIылыр, мыхэм анэмыкIхэри.
Адыгэ литературэм итемэхэми нахь заушъомбгъу, ахэр нахь гъэшIэгъонэу къиIотыкIыгъэ мэхъу. Аузэ журналэу «Зэкъошныгъэр» адыгэ щыIэкIэ-псэукIэм щыщ мэхъу. Ащ пIуныгъэ-гъэсэныгъэ мэхьанэшхо зэриIэр къэнафэ. НэкIубгъуитIу хъоу кIэлэцIыкIухэм апаекIэ «Жъогъобын» цIэу зыфэтшIыгъэр дэдагъэу къыдэкIыщтыгъ. Адыгабзэр, адыгэ литературэр зые лъэпкъым а зэкIэм нахь пэблагъэ ашIыщтыгъ, унашъо пэпчъ ар арыхьэ хъугъэ, кIэтхэгъур дэгъоу рекIокIыщтыгъ.
— Хэта мы уахътэм «Зэкъошныгъэм» иредакторыгъэр?
— 1964-рэ илъэсым «Зэкъошныгъэм» иапэрэ номерэу къыдэкIыгъэм иредакторыгъэр ыкIи мы Iоф иныр лъызгъэкIотагъэр тхэкIо нахьыжъэу Д. Кэстанэр ары. Редколлегием нэбгыриплI хэтыгъ, сэри ахэм сащыщыгъ.
— Непэрэ мафэм къыдэкIырэ журналэу «Зэкъошныгъэм», нахь тэрэзэу къэпIон хъумэ, «Литературнэ Адыгеим» ыкIи кIэлэцIыкIухэм апаекIэ адыгабзэкIи ыкIи урысыбзэкIи къыдэкIыхэрэ «Жъогъобыным», «Родничок Адыгеи» зыфиIорэм яредактор шъхьаIэр оры. Зыкъагъэшъыпкъэжьа мы журналиплIым?
— Уиамал-лъэкI нахь пытэ къэс, пIуныгъэ-гъэсэныгъэми нахь зештэ. Непэ ти Адыгэ Республикэ литературнэ-художественнэ ыкIи общественнэ-политическэ журналхэу «Зэкъошныгъэр», «Литературнэ Адыгеир», кIэлэеджакIохэм апае «Жъогъобыныр» ыкIи «Родничок Адыгеир» къызэрэщыдэкIхэрэр тилитературэ зызэриштагъэм, зэрэхахъорэм, литературэр, щыIэныгъэр кIэлэцIыкIухэм шIу ягъэлъэгъугъэнхэмкIэ, ягупшысэ хэгъэхъогъэнымкIэ ыкIи зыкъызэIуегъэхыгъэнымкIэ мэхьанэшхо зиIэх. Непэ мы журналхэм якъыдэгъэкIын тхакIохэм, усакIохэм язакъоп дэлажьэхэрэр. Къэтхэх шIэныгъэлэжьхэр, журналистхэр, сурэтышIхэр, цIыф Iуш къызэрыкIохэр; ахэм ахэтых зиеплъыкIэ-шIошIхэр адыгэ литературэм ипроизведение зэфэшъхьафхэмкIэ гъэшIэгъонэу къизыIотыкIыхэрэр, тхэн-гупшысэным пыщагъэхэу, зэчый зыхэлъхэр. ТикIэлэцIыкIухэри джащ фэдэх, «Жъогъобыным» ыкIи «Родничокым» къэтхэх, усэ цIыкIухэр, ясурэтхэр, пшысэхэр къагъэхьых, джаузэ гупшысэ дунаим хэуцох.
— Тхьауегъэпсэу, Исхьакъ, уахътэ къыхэпхи гущыIэгъу укъызэрэтфэхъугъэмкIэ.
Мамырыкъо Нуриет.