бэдзэогъум и 20-р — Къуекъо Налбый къызы­хъугъэ маф. Мы блэкIыгъэ мэкъуогъу мазэм ытхыгъэхэм сигуапэу сахэджыхьажьыгъ, сыгу къэзгъэкIыжьыгъэх.

ЗыгорэкIэ итворчествэ сы­къытегущыIэнэу тесыубытэмэ, икъу фэдизэу къэсIон, къэзгъэ­лъэгъон слъэкIына? — ащ фэдэ упчIэ къэуцугъ. Тесыубытагъ — Налбый иныбджэгъухэу, тхакIохэу, шIэныгъэлэжьхэу иIа­гъэхэм ар нахь дэгъоу афызэшIокIыщт. Ау сэ сызыгъэгумэкIырэр фэшъхьаф — ащ си­къэбар къесщэлIэщт.

Уарыгушхонэу тиIэх цIыф Iушхэр. Къуекъо Налбый фэ­гъэхьыгъэу ахэм гъэшIэгъонэу бэ къатхыгъэр. ТиIэх тхакIохэри непэрэ дунаим диштэхэу, къэхъурэм къыдашъохэу, хабзэу къытехьэрэм итхакIохэр. КIэкIэу къэпIон хъумэ, адыгэмэ зэраIоу, «Зику исым иорэд къырагъаIо». Ахэм ыкIи нэмыкI Iофхэм апылъ цIыфхэм къызэратхырэмкIэ, Налбый лъэгапIэу зынэсыгъэм зи екIолIэшъугъэп. Шъыпкъэ, ар поэтышхоу, драматургышхоу щытыгъ. ШIэныгъэ куу иIагъ, иусэмэ псэ къапигъакIэу, мэхьэнэ ин ахэлъэу тхэщтыгъэ. Тиадыгэ лъэпкъ, тичIыгу афэлэ­жьагъ, ахэм ядэхагъэ къыгъэлъэгъон ылъэкIыгъ. ЦIыф Iаеу, мыхъунхэр зыгу илъым а пстэури ытхын ылъэкIыщтэп — ары Налбый дэгъоу зышIэщтыгъэхэм къызкIыхагъэщырэр цIыфыгъэу, гукIэгъоу хэлъыгъэр.

Налбый сиблагъэу е тызэха­хьэу щытыгъэп. Гъэсэныгъэм фэгъэзэгъэ ныбджэгъоу сиIэмэ апэ итэу слъытэщтыгъэ, ежь ар ышIэщтыгъэп нахь мышIэми.

Загъорэ IофшIапIэм ыдэжь сычIахьэу къыхэкIыщтыгъ, тхы­лъыкIэхэр къызыдигъэкIыхэкIэ сырыгушхоу, ыIапэ къыкIидзэти къыситыщтыгъэх. СикIалэхэми Налбый зыщылажьэрэ чIыпIэр язгъэшIагъэу щытыгъ ыкIи загъорэ ар алъэгъугъэуи къыса­Iожьыщтыгъ.

Сэ сшъхьэкIэ Налбый къытхыгъэмэ сяджэу зысэублэм ыуж дунаим еплъыкIэу фысиIэр зэ­блэхъугъэ хъугъэ.

УищыIэныгъэрэ уипсэукIэрэ гъунэ ямыIэу къыпшIошIызэ, Налбый иусэмэ узяджэкIэ зы гъунапкъэ горэм удегъэуцо. ПшIэщтыми, пIощтыми гъунэ алъыпфэу, узыфэсакъыжьын фаеу уешIы, мыхъунэу пхэлъыр къыпхефы.

ЩыкIагъэ зимыIэ зи цIыф щыIэп, ау ар зыдэпшIэжьэу, къэмыгъэлъэгъон плъэкIэу, дэгъоу пхэлъымкIэ цIыфмэ уазэ­рэхэхьан фаер къыбгурегъаIо. Iофэу пшIэрэм тхъагъо хэ­б­гъуатэу, уигъэразэу, цIыфхэм уиягъэ ямыгъэкIырэмэ, тэрэзэу ущыIэкIэ плъытэ хъущт — ари шапхъэхэм ащыщ.

Псэ зыпытэу зэкIэ щыIэмэ лъытэныгъэ афыуегъэшIы, уафе­гъэсакъы. Ары пакIошъ, чъыгым пкIашъэу пытым фырикъоу псэ зэрэпытыр уегъашIэ, къыбдегъэ­гущыIэ, нэшIукIэ урегъэплъы. ЧIыгур зыIыгъхэу, кIочIэшхохэу жьыбгъэр, псыр, машIор, ты­гъэр, мазэр — ахэм фэшъхьафынэкIэ уарегъэплъы, гупшысэмэ уахещэ. Iо хэмылъэу Налбый ытхыгъэмэ джыри лIэшIэгъубэмэ къащыфагъэзэщт, ишIуагъэ якIыщт. Налбый бзэу Iулъыгъэр зэрэлъэшыр, гухэкI нахь мышIэми, умыадыгэмэ икъу фэдизэу зэхэпшIэщтэп, арышъ, тэры ар, илъэпкъ, ичIыгу зыфэусагъэр. Хэти илъэпкъ къыхэкIыгъэ цIыф­хэу тарихъым хэхьан зылъэкIыгъэхэр егъэлъапIэх, зыми иер къыуитыщтэп, зыми оуери пIи­хыщтэп. Оуер бгъэлъапIэу, пIэ­тэу ябгъашIэмэ, нэмыкIхэми уасэ къыфашIын.

Урысмэ — Пушкиныр, Лермонтовыр.., дагъыстанмэ — Ра­сул Гамзатовыр, тэ, адыгэхэмкIэ — Къуекъо Налбый. Ти­лъэпкъ щымыщхэм саугъэтхэр афэдгъэуцуным тыфэIаз. Ау тэ тилъэпкъ фэлэжьагъэу, зыгъэ­дэхагъэм нэмыкI цIыф лъэпкъ горэм саугъэт фишIыщтэп. Арышъ, тиIэм уасэ фэтэжъу­гъэшI, ифэшъуашэ тетэу тыдэ­жъугъэзекIу.

2007-рэ илъэсым, орэдыIо купэу «Жъыум» сыхэтэу къалэу Элиста щырекIокIыгъэ дунэе фестивалым сыхэлэжьагъ. Ар гъэшIэгъоныгъэ, ау ащ нахь згъэшIэгъуагъэр — Къалмыкъым тызэрихьэу къырегъажьэшъ, Элиста нэсыжьэу саугъэтэу итым ибагъ. Ахэр цIыфхэу Къал­мыкъыр зыгъэдэхагъэмэ къатегущыIэх, ары пакIошъ, псэушъхьэ зэфэшъхьафхэр агъэлъапIэхэу саугъэтхэр афагъэуцу­гъэх. Ахэм лъэпкъыр къагъэ­дахэ, къагъэбаи.

О узыщыщ лъэпкъым дахэкIэ игугъу пшIымэ, ащ пае зи къыб­дэхьащхыщтэп, зыми уигъэмы­сэщтэп. Сыда пIомэ, ар уян, уят, уичIыгу…

IэнэтIэшхо умыIыгъми, мылъкушхо пIэкIэмылъми, улажьэмэ ушхэжьызэ, Тхьэм къыпфитIупщыгъэр бгъэшIэщт.

IэнэтIэшхо зиIэу, мылъкушхо зыIэкIэлъми иуахътэ гъэнэфагъэ, зи зыдихьыжьыщтэп, зэкIэ къыщинэщт. Илъэс 60, 80, 100 бгъэшIэнэу щытми — ари къэсыщт. ЦIыфхэм къахэнэжьыщтыр шъыпкъэныгъэу, псэпэшIагъэу уиIэр, цIыфыгъэу, лIыгъэу пхэлъыгъэр ары.

Непэ Налбый къызэрэтхэмытыжьыр гухэкIышху, ау IофшIагъэу иIэхэмкIэ ар цIыфхэм агу илъыщт. Налбый, Iо хэмылъэу, илъэсишъэм зэ къыхэфэрэ цIыф — ар бэмэ къатхыгъ, арышъ, тефэу сэлъытэ саугъэт фэгъэуцугъэныр ыкIи ащ ыцIэкIэ Мые­къуапэ изы урам еджэгъэныр. Сэ сишIошIыкIэ Налбый исаугъэт улъымыхъунэу, чыжьэу Iумыхыгъэу, цIыфхэр нахь зыщызекIохэрэ чIыпIэ горэм е Мыекъуапэ икъэлэ парк дэгъэу­цуагъэмэ дэгъугъэ.

Яунагъохэр аIыгъынхэм пылъ цIыф лэжьакIохэу, тхылъмэ яджэнхэу уахътэ хэзымыгъуа­тэхэрэм Къуекъо Налбый нахь дэгъоу ашIэщт саугъэт фагъэуцумэ. ТикIалэхэри, ахэм къа­кIэхъухьагъэхэри екIолIэнхэ, тхьауегъэпсэу раIон алъэкIыщт.

Мы Iофым изэшIохын зы нэбгырэм къышIошIырэм епхыгъэнэу щытэп. Мыр лъэпкъ Iоф, арышъ, хабзэу щыIэми тефэрэр зэшIуихын фае. Мыр тэ тымы­шIыми, тауж къикIырэ лIэужхэм ашIыщт, арышъ, «нэужырэ ­акъыл нахьи ыпэрэ акъыл» зэраIоу, зигъор тэжъугъашIэ.

Сэ Адыгэкъалэ сыдэс, арышъ, Iофыр ежьэмэ, сэри, синыбджэгъухэри шIыхьафхэр зыщашIыщт уахътэм такъыхэхьан, тиамалыр тшIэн. Ащ фэшъхьафэу сэ сшъхьэ­кIэ сиамалыр (сэ хабзэм къулыкъу фэсшIагъэу пенсием сыщыI) Налбый исаугъэт ашIы­нэу зыщырагъажьэрэм ыкIи зыщаухырэм нэсыфэкIэ сшIэщт. Бэми-макIэми ащ уахътэу къы­дафэрэм пенсиеу къысатыщтыр сигуапэу пэIузгъэхьан слъэ­кIыщт.

Налбый зыфэлэжьэгъэ ти­лъэпкъ пштэмэ, сэщ нахь лIыгъэ хэлъэуи къыхэкIыщтыр макIэп. Хабзэри къогъу къохьажьынэп. Тызэкъотмэ, а Iофыр тпшъэ ифэн. Тэ тилъэпкъыкIэ анахь макIэу Налбый фэтшIэжьын тлъэкIыщтыр нэпэеплъэу сау­гъэт фэдгъэуцуныр ары. Къуекъо Нал­бый ар епэсыгъ.

Абыдэ Хьис. АР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI.