Адыгэ Республикэм икультурэ и Мафэхэр ткъош Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм щыкIуагъэх. Адыгеим икъэралыгъо гъэпсыкIэ илъэси 100 зэрэхъугъэм ахэр фэгъэхьыгъагъэх.

АР-м и Къэралыгъо филармоние исимфоническэ оркестрэ концерт Налщык къыщитыгъ. Дирижер шъхьаIэу Аркадий Хус­нияровым, дирижерэу СтIашъу Къэплъан зэхагъэуцогъэ программэм тетэу оркестрэм ти­къэралыгъо ыкIи IэкIыб ком­позиторхэм ямузыкальнэ произведениехэр къыригъэIуагъэх.

Урыс лъэпкъ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэм я Къэралыгъо ансамблэу «Русская удаль» зыфиIорэми концерт Къэбэр­тэе-Бэлъкъарым икъэлэ шъхьаIэ къыщитыгъ. Лъэпкъ музыкальнэ искусствэр зикIасэхэм ар ашIогъэшIэгъон хъугъэ.

Адыгэ Республикэм иIэпэIа­сэхэм я Ассоциацие хэтхэм яIэшIагъэхэм якъэгъэлъэгъон художественнэ искусствэм имузееу А.Ткаченкэм ыцIэ зыхьэу Налщык дэтым щыкIуагъ. Къэгъэлъэгъоным икъызэIухын цIы­фыбэ къыщызэрэугъоигъагъ. Абрэдж Гощэфыжь иалырэгъу­-гобеленхэр, Боджэкъо Бэлэ ишъуашэхэр, Битэ Азэрэ Джарымэкъо Зуретрэ яIэшIагъэхэр, ЛIышэ Ахьмэд иIэпэщысэхэу пхъэм хэшIыкIыгъэхэр — зэ­кIэмкIи Iэпэщысэу 100 ащ хагъэлэжьагъ.

Къэгъэлъэгъоным мэхьанэу ратырэмкIэ IэпэIасэхэу Абрэдж Гощэфыжьрэ Боджэкъо Бэлэрэ къыддэгощагъэх.

Абрэдж Гощэфыжь: «Тэ та­къызэрэфэкIуагъэм фэдэу, ежь­хэри — Къэбэртэе-Бэлъкъарым иIэпэIасэхэри — къытфэкIонхэу щытых. Тэ къэтщэгъэ пкъыгъо­хэр, лъэпкъ Iэпэщысэхэр ижъы­рэ шапхъэхэм атехыгъэу шIыгъэх. ТиIэпэIасэхэр ныбжьыкIэх нахь мышIэми, дышъэидэм фэ­къулаих, къыхагъэщыжьырэ ижъырэ адыгэ тхыпхъэхэр ахэм яIэшIагъэхэм ащагъэфедэх. Ахэр лъэгъупхъэх, шIыкIашIоу шIы­гъэх, сыд фэдэрэ къэгъэлъэ­гъон хэбгъэлэжьэщтхэми шъуа­шэх. Сэ къэсщэгъэ гобеленхэм лъэпкъым итарихъ ахэплъэгъо­нэу сшIыгъэх. Лъэпкъ тамыгъэ­хэр, лъэпкъ тхыпхъэхэр ахэп­лъэ­гъукIынэу щыт, адыгэм шэн­-хабзэу хэлъыгъэхэм — лIыгъэ зехьаным, намысым — якъэухъумэн мэхьанэу аритыщтыгъэм янэпэеплъых».

Боджэкъо Бэл: «ТиIэпэIасэхэр, Лъэпкъ театрэр, нэмыкI творческэ купхэр къазэрэфэ­кIуагъэхэм ткъош къэбэртаехэми мэхьанэшхо раты. Мыщ фэдэ зэхэхьакIэм тизэпхыныгъэхэр къеIэтых. Зы лъэпкъэу тызэрэщытыр нахь зэхэтэшIэ. Мары шъуашэу къэсщагъэхэр сшIырэм изы Iахь цIыкIу, сиIофшIэгъу IэпэIасэхэм къащэгъэ IэшIагъэ­хэу — дышъэидэхэр, пхъэм хэшIыкIыгъэ пкъыгъо хьалэмэт­хэр баиныгъэу лъэпкъым Iэ­кIэлъхэм ащыщых. Мыхэм ямы­Iэу щытэп ащ фэдэхэр, ау непэ тэ тшIэшъурэр, тэ къэтыухъумагъэу лъэпкъым хэлъ сэнаущыгъэр ядгъэлъэгъу тшIоигъу».

Адыгеим иIэпэIасэхэм яIэ­шIа­гъэхэм якъэгъэлъэгъон къе­кIо­лIагъэхэм осэ ин фашIыгъ. Къэбэртэе-Бэлъкъар Респуб­ликэм культурэмкIэ иминистрэ игуадзэу Къэрэщэе Аминэт зэ­къош шъолъырхэм якъэра­лыгъо гъэпсыкIэ илъэси 100 зыщыхъурэ илъэсым фэдэ Iоф­тхьабзэхэм язэхэщэн мэхьанэшхо зэриIэр хигъэунэфыкIыгъ. «Адыгеим иIэпэIасэхэм ятворчествэ зэрэбаим, зэрэдахэм, зэрэкуум щэч хэлъэп, ар мыщ фэдэу цIыфхэм ягъэшIэгъэныр, лъэпкъым щыщ шэн-хабзэхэм, искусствэ лъагэм диштэрэ IэпэIэсэныгъэм ахэщэгъэнхэр зымыуасэ щыIэп. ТэгушIо фэдэ зэпхыныгъэхэр зэрэтиIэхэмкIэ, ахэм тапэкIи ахэдгъэхъонэу тэгугъэ!» — къыддэгощагъ Къэ­рэщэе Аминэт.

ЛIышъэ Ахьмэд иIэшIагъэхэр хэушъхьафыкIыгъэу зы мэкIэе гъэлъэгъуапIэм дэтыгъэх. ­Адыгэ унэм ижъырэ теплъэу иIагъэр, псэупIэм кIэсэнхэр зыкIэт унэ чIэхьапIэ иIэу зэрэщытыгъэр иIэшIагъэ къыщыгъэлъэгъуагъ. Ащ къыготыгъ пхъэм хэшIыкIыгъэ композицие гъэшIэгъон — Кавказ къушъхьэтхыхэм апа­шъхьэ ит Iэнэ лъэкъуищым шхын­хэр тетэу, шыкIэпщынэр ахэм ашъхьащытэу, тыгъэу акIыб къыкъокIырэм инэбзыйхэр зэхэкIэу — ащ фэдэу зэхигъэуцогъэ пкъыгъохэм IэпэIасэм мэхьэнэ лъэш аритэу къытфиIотагъ: «Мыр адыгэхэм хьакIэр зэрагъашIорэм, зэрякIасэм, ащ иунэ зэрэфызэ­Iуахырэм, гурэ псэрэкIэ зэрэпэгъокIыхэрэм янэпэеплъ. Зэрэ Кавказэу фэдэ шэн-хабзэм къегъэнэфы! Джары сэ мэхьанэу ащ естыгъэр!»

КъБР-м и Лъэпкъ музей иIо­фышIэу Хашэ Иринэ ылъэгъугъэ адыгэ шъуашэхэм, дышъэидэхэм уасэу афишIыгъэмкIэ иеплъыкIэхэр къыриIотыкIыгъэх: «Къэ­гъэлъэгъоным пкъыгъоу хэлъым пэпчъ уасэу иIэр лъэгэ дэд. Пстэури дахэ, пстэуми нэр пIэ­пахы, уакIэрыкIыжьынэу уфаеп, сыд фэдизырэ уяплъыгъэми уязэщырэп. Гобеленхэр мыщ фэдэу шIыгъэхэу апэрэ зэрэс­лъэгъурэр. Дышъэидагъэхэр ащ фэдэу шIу дэдэу ашIыгъэхэшъ, ядэхагъэ удехьыхы. ТиIэпэIа­сэхэм зэфэдэу а зы шэн-ха­бзэ­хэр агъэфедэх, ау етIани зэтекIых. ШIыкIэр зэфэшъхьафы, ар къэлъагъо. Ары шъуиIэпэIа­сэхэм якъэгъэлъэгъон гъэшIэгъон къэзышIырэр. Ятеплъэ, IэпэIэсэныгъэ инэу къахэщырэмкIэ «мыр сиунэ илъыгъот, мыр сиIагъот» уагъаIо!»

АР-м икультурэ и Мафэхэм япрограммэ хэтэу Лъэпкъ теат­рэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зы­хьырэм Налщык спектакль къы­щигъэлъэгъуагъ. Дэрбэ Тимур ытхыгъэ пьесэм техыгъэу, ЕмкIуж Андзор ыгъэуцугъэ спектаклэу «Шыу мафэ» КъБР-м и Къэралыгъо драматическэ театрэу ШэуджэнцIыкIу Алый ыцIэ зыхьырэм щыкIуагъ. Режи­с­серэу ЕмкIуж Андзор Адыге­им щигъэуцугъэ спектаклэр зыщыщ Къэбэртэе-Бэлъкъарым къызэращагъэм, къызэрэщагъэ­лъагъорэм игумэкI къыхэщыщтыгъэ: «Сыгу мэлъатэ. Адыге­ир — тихэку, Къэбэртэе-Бэлъкъарыри тихэку. Тыкъызэры­кIыгъэри тиун, тыкъыздэкIуа­гъэри тиун. Арышъ, сэгугъэ Мые­къуа­пэ спектаклэм зэрэ­щыпэгъо­кIыгъэхэм фэдэу Налщыки къы­щыпэгъокIынхэу. Спек­таклэм, пьесэм мэхьэнэ куу хэлъ. Адыгэр тыдэ щыIэми адыгэ шъыпкъэу зэрэщытын фаер, ишэн-хабзэ зэрэфэшъыпкъэр, илIыгъэ пстэуми щысэтехыпIэ зэрафэхъурэр, идунэететыкIи, иплъакIи, изекIуакIи, ипсэлъакIи — зэкIэ зэтегъэ­псыхьагъэу зэрэщытын фаер ары къэдгъэлъагъомэ тшIоигъуа­гъэр».

Театрэм икъэгъэлъэгъуапIэ чIыпIэ нэкI имыIэжьэу цIыф бэ­дэдэ къекIолIэгъагъ. Къэбэр­тэе драматическэ театрэм ихудожественнэ пащэу Шы­бзыхъу Басир, Урысыем итеат­ральнэ IофышIэхэм я Союз исекретарэу ыкIи ичIыпIэ къутамэ ипащэу, УФ-м изаслуженнэ артистэу Зыхьэ Заур, АР-м и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм ихудожественнэ пащэ иIэнатIэ зыгъэцэкIэрэ Хьакъуй Аслъан гуфэбэныгъэ хэлъэу къекIолIагъэхэм зафагъэзагъ.

Шыбзыхъу Басир: «Непэ ткъошхэр къэкIуагъэх. Тигуапэу Адыгеим къикIыгъэ театрэр сценэм къетэгъэблагъэ. Тэ зэпхыныгъэ пытэ тиI, тиартист нахьыжъхэр Москва, ГИТИС-м щызэдеджагъэх. ТызэрэшIэ, тызэхахьэ. Мыгъэ тиреспубли­кэхэм якъэралыгъо гъэпсыкIэ илъэси 100 зэрэхъущтыр хэдгъэунэфыкIыщт. Ащ фэгъэхьыгъ Iофтхьабзэу джы зэхэтщагъэ­хэри, Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыкIохэрэри. Тизэпхыныгъэ та­пэкIи дгъэпытэу, дгъэлъэшэу тылъыкIотэнэу тыщэгугъы!»

Зыхьэ Заур: «Непэрэ зэIукIэр Тхьэм мафэ тфешI! Гъогу къин къэткIугъ адыгэхэмкIэ. Сэ сэIо зэпыт — шыблэр къаоу чъыгыр ыкъутэмэ, лъапсэр къа­нэмэ къыдэпшыжьыщт. Джащ фэдэкъабз тилъэпкъ. Уаер къыт­хэуагъ, тызэридзагъ, ау тэпсэу. Зы республикэп — щы тиIэ хъугъэ. Театрищ тиI. Узэхэхьаныр, узэрэшIэныр ары непэ цIыфхэр лъэшэу зыфэныкъохэр. Пкъошхэм уахэхьан, узэ­рэлъэгъун, гу зэщыпфэн фай. Непэ лъэпкъыр зэрэпсэурэр, зэрэлажьэрэр, гъэхъагъэу иIэ­хэр пшIэнхэ фай. Тызэрэзэ­хэхьагъэр Тхьэм мафэ тфешI!»

Хьакъуй Аслъан: «Адыгэ ­Лъэпкъ театрэм шъуеплъынэу шъукъызэрэкIуагъэм пае тхьа­шъуегъэпсэу! Мыгъэ зэкъош республикищым якъэралыгъо гъэпсыкIэ илъэси 100 зэрэхъу­рэр игъэкIотыгъэу Федера­циемкIэ Советым щыхагъэунэфыкIыщт. Концертышхо щыкIощт. Ащ диштэу тэри мыщ фэдэу тызэхэхьаныр, Iофтхьабзэхэр зэхэтщэнхэр, Адыгеим икультурэ и Мафэхэр редгъэкIокIынхэр — мэфэкIышхом изы Iахьэу тыхэуцо. Тхьэм тимурадхэр къыддегъэхъух!»

Спектаклэм иублапIэ еплъы­нэу къэкIуагъэ­хэр зэкIэри зыIэ­пищагъэх. Сценэм щыхъу­рэм ашIогъэшIэгъонэу лъыплъэщтыгъэх. Тарихъ хъугъэ­-шIагъэхэу 1850-рэ илъэсым тидзэ­кIолI­хэу Европэм ифагъэхэр зы­хэ­фа­гъэхэм якъэгъэлъэгъон тиартистхэм къазэрэдэхъугъэмкIэ, спектаклэр къа­зэ­рэщыхъугъэмкIэ еплъыгъэ­хэр зэпыугъом къыддэгоща­гъэх.

Къанэкъо За­рина — гъэзетэу «Горян­кэм» иредактор шъхьаI: «Пстэуми апэ, сэ сыдраматургышъ, сызэреплъырэр тэ тызфэныкъо драматур­ги­ем ащ фэдэ лэ­жьыгъэ къызэ­рэ­хэхъуагъэр ары. Ащ зэхэдз фэп­шIынэу щы­тэп, тыдэ щатхыгъэми — Адыге­ир арыми, Къэ­бэртаеми, Щэр­джэс лъэныкъор арыми — пстэуми тызы­лъэпкъ. Адыгэ те­атрэр — тынэгу, тинап, тыз­пэплъэгъэ труп­пэр непэ къыт­феблэ­гъагъ. Пьесэр ­атхэу амы­гъэ­тIы­лъы­жьэу, занкIэу уты­гум, сценэм кызэрихьагъэр шIогъэшхо. Зэпкъырыпхынэу, узтегу­щыIэ­нэу, узэплъынэу щыт лэ­жьы­гъэшху. Гъогум къытехьэгъэ, къытфеблэгъэгъэ Адыгэ театрэм ар шIогъэшхоу фэтэлъэгъу. Зэ­кIэми тыдэзыхьыхыгъэу тызэплъырэр актерхэм якъэшIыкI. Шыу мафэ сыдэу лъэша! Сыдэу пшIошъ хъура! Зэрэфэпагъэр, зызэришIырэр, изекIуакIэ, икъэ­шъуакIэ, ипщы­налъэ — зэкIэри къекIу, зэкIэри дахэ. ЫкIэм тызнэсыкIэ, адыгэ журналистхэмкIэ тызэхэтIысхьажьэу спектаклэм тырэгущыIэфэ сшIуабэ машIэ!»

Гугъот Зарем — гъэзетэу «Адыгэ псалъэм» ижурналист: «Спектаклэм сигуапэу сеплъы. Сыгу ыIыгъ! Сызэригъэгупшысагъэр — уадыгэныр сыдэу лъэш, сыдэу игъу, сыдэу ти­насып! ТилIыгъэр ары тина­сыпыр — ащ фэдэу сыригъэгупшысагъ…»

Жыго Инна — КъБР-м ирадио ижурналист: «Спектаклэр сыгу рихьыгъ. Адыгэ лъэпкъым сызэрэщыщым, ащ сыкъызэ­рэхэкIыгъэмкIэ сшъхьэ нахь лъагэу сигъэIэтыгъ. Титхыдэ, титарихъ нэкIубгъохэр нэгум къыкIегъэуцох. Куоу урегъэгупшысэ. ТIэкIу диалектым ылъэныкъокIэ гугъу сыригъэ­хьыгъ, ау дэгъоу уедэIумэ, къыбгурэIо. Республикэ зырыз тыщэпсэу нахь мышIэми, тэ тызэкIэлъыкIон фай, ныбжьыкIэхэр зэрэшIэнхэм фэшI. ТызэлъыкIо хъумэ, тызэсэщт ыкIи нахь тызэгурыIощт. Тыбзи, ти­зэхэтыкIи нахь кIуачIэ хъущтых».

ЯтIонэрэ едзыгъоми тарихъ пьесэм кIэухэу фэхъущтым ыгъапэхэу къекIолIагъэхэр еплъы­щтыгъэх. Нэмыц очылэмрэ прокурорымрэ азыфагу дэтыгъэ адыгэ кIалэм инасып къырыкIощтым ыгъэгумэкIы­щтыгъэх. Хьыкумым шъхьафит ышIыжьыгъэ Шыу мафэ Iэгу фытеуагъэх.

Адыгэ театральнэ искусствэм инахьыжъ IэпэIасэхэм спектак­лэм зэфэхьысыжьхэр фашIы­гъэх.

Шыбзыхъу Борис — Къэ­бэртэе Къэралыгъо драмати­ческэ театрэм ихудожественнэ пащ: «Шым ыпэ рагъэшъын адыгэмэ зи яIагъэп. Сэ сиунэгъуацIэр — Шыбзыхъу. Шыпхъу — шым ыпхъу, къош — шым икъош, шынахьыжъ, шынахьыкI — шым епхыгъэу щытыгъэх, ар шъуашэу щытыгъ. Ау сыдми уашъом къехыгъэп, ащ фэдагъ. ЕгъашIэм адыгэр шыугъ. Шыу мафэ — ар насыпзехь. Тхьэм къыддегъэхъу нахьыжъхэм къыт­халъхьагъэр ыпэкIэ лъыдгъэ­кIотэнэу, тызэшIомыкIодынэу!» Хьакъуй Аслъан — АР-м и Лъэпкъ театрэ ихудожественнэ пащэ иIэнатIэ егъэцакIэ: «Мары республикищми ялIы­шъхьэхэр зэхахьэхи, Москва кIуагъэх, илъэси 100 тишъо­лъырхэр зэ­рэхъухэрэр зэдыхагъэунэфыкIыщт. Зэгъусэхэу зэ­дашIы. Джащ фэд, тэри Дэрбэ Тимур тикIал, ЕмкIуж Андзор — къэбэртай. Арышъ, тызэхэтэу, зыч-зыпчэгъоу тызэ­къотэу тиилъэсишъэ хэдгъэу­нэфыкIмэ дэгъуба, дахэба тIуи, джар джащ фэдэу тшIыгъэ».

Роль шъхьаIэр къэзышIыгъэ Хьаудэкъо Азэмат Шыу мафэ зэрилъэгъугъэм ыкIи ироль зэригъэцэкIагъэм афэгъэхьыгъэ гупшысэхэмкIэ къыддэгощагъ: «Мы спектаклэр Мыекъуапэ, Краснодар, Налщык къащыд­гъэлъэгъуагъ. Тхьэм ыIомэ, ты­­ди тыкIощт. Анахь гупшысэ шъхьаIэу Шыу мафэ анигъэсы шIоигъор цIыфхэм угу нахь афызэIухыгъэу узэрэщытын, къин хэфагъэм укъоуцон, къума­лыгъэ земыхьан, гущыIэ пты­гъэмэ, ар бгъэцэкIэжьын, хъулъ­фыгъэ шъыпкъагъэр зэрэпхэ­лъын фаер ары. Шыу мафэ игущыIэхэмкIэ сэ ар цIыфхэм анэсэгъэсы. Армырми дунаим бэ мытэрэзэу щыхъурэр, шIу­шIэ­ныр, мамырзехьаныр ти­пшъэ­рылъ шъхьаIэх. Шыу ма- фэ насыпзехь, шIур ем текIон фае».

Къэбэртэе-Бэлъкъарым итеатральнэ щыIакIэ лъыплъэхэрэм «Шыу мафэ» агу зэрэри­хьыгъэм щэч хэлъэп. Лъэпкъ драматургиер, тарихъ пьесэхэр зикIасэхэм ятеатрэхэм Адыгэ Лъэпкъ театрэм щагъэуцугъэ спектаклэр къафащэнэу ежэщтых.

Тэу Замир.