Адыгэм инепэрэ тарихъ хэуцощтмэ Мэрэтыкъо Шыгъотыжь ащыщ.

Республикэм игъэпсынкIэ, Адыгэ хасэхэм язэхэщэнкIэ, лъэпкъ зэхашIэм зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ ащ Iофышхо ышIагъ. Иакъыл, игулъытэ яшIуагъэкIэ Iофыгъуабэ а лъэхъаным зэшIохыгъэ хъугъагъэ.

Илъэс 72-м итэу ар 2003-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ. Ау Шыгъотыжь зышIэщтыгъэхэм шIукIэ агу илъ, цIыф Iушэу, акъылышхо зиIэу, общественнэ IофышIэ чанэу ар цIыфхэм яшIэжь къыхэнагъ. Шыгъотыжь Шэуджэн районымкIэ Хьакурынэхьаблэ 1931-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Янэ-ятэхэу Мэр­зэбэчрэ Гощхъанрэ колхозым щылажьэщтыгъэх. Ау зэоуж илъэсхэм сабыиплIыр бгъэшхэн, пфэпэныр къиныгъ. Гъэ­блэ­шхуагъ. Зы галошхэр чэзыу­чэзыоу зэшыпхъухэм ащыгъыщтыгъ. ГъэцэкIэнхэр гъэзетхэм атыратхэщтыгъэх — тетрадь щыIагъэп. Нэмыц офицерэу яунэ чIэсым ахэр зилъэгъукIэ ежь исабыйхэр ыгу къэкIыхэти, ынэпс къакIощтыгъ, шоколад конфетхэр къаритыщтыгъ.

1947-рэ илъэсым Шыгъотыжь Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым чIэхьагъ, дэгъу дэдэу филологиемкIэ ифакультет къыухыгъ, Мамхыгъэ гурыт еджапIэм Iоф щишIагъ. Тыдэ зыщэIи зэхэщэкIо чаныгъ. Ащ гу къылъати, комсо­мольскэ IофшIэным рагъэблэгъагъ, 1952-рэ илъэсым комсомолым и Хэку комитет исек­ретарэу хадзы. Илъэс 24-рэ ыныб­жьэу ВЛКСМ-м и Хэку ко­митет и Апэрэ секретарь мэхъу. 1957-рэ илъэсым ныбжьыкIэ­хэм­рэ студентхэмрэ яфестива­лэу Москва щыIагъэм Шыгъотыжь нэIуасэ щыфэхъу ишъхьэгъусэ хъущт Мэрэтыкъо Долэт. Ар Москва дэт художественнэ институтым щеджэщтыгъ.

ЕтIанэ Шыгъотыжь Гупчэ комсомол еджапIэм, Апшъэрэ партийнэ еджапIэм, общест­веннэ наукэхэмкIэ Академием дэгъу дэдэу ащеджэ. Гупчэ комсомол еджапIэм иIофшIэн щырегъажьэ. ИщыIэныгъэ щыщ илъэсыбэр а еджапIэм епхыгъэ мэхъу. 1963-рэ илъэсым кандидатскэ диссертациер къегъэ­шъыпкъэжьышъ, политэкономиемкIэ кафедрэм Iоф щешIэ. Илъэс зэкIэлъыкIохэм комсомольскэ IофшIэнымкIэ факультетым идеканыгъ.

Апшъэрэ комсомольскэ еджа­пIэм СССР-м имызакъоу, къэра­лыгъуабэмэ къарыкIыгъэ студентхэр щеджэщтыгъэх. Шыгъо­тыжь ныбжьыкIэ пэпчъ лъыIэсыным пылъыгъ, ынаIэ тетыгъ.

Мэрэтыкъохэм яунагъо Адыге­им пэчыжьэу бэрэ псэугъэми, адыгабзэр сыдигъуи яунэ щы­Iугъ, Шыгъотыжь ренэу илъэпкъ ыгу фэгъугъ, адыгэм къырыкIуа­гъэр дэгъоу ышIэщтыгъ. Лъэпкъыр нахьышIум зэрэфэкIощтым шIошъхъуныгъэ фыриIагъ.

1992-рэ илъэсым Мэрэты­къо­­хэм яунагъо Мыекъуапэ къегъэ­зэжьы. А лъэхъаным рес­пуб­ли­кэм игъэпсын, Адыгэ ха­сэхэм язэхэщэн Шыгъотыжь ишъыпкъэу хэлажьэ. Сыдрэ Iофи ипчэ­гу итыгъ, ежь кIэщакIо зы­фэхъу­гъэ­ри бэ. Илъэс 30-рэ Москва зэрэщы­псэугъэм, апшъэ­рэ еджа­пIэм Iоф зэрэщишIа­гъэм, по­литикэм хэшIыкIышхо зэрэфыриIэм, офи­циальнэ тхылъхэм язэ­хэгъэуцон, адыгэ Iофым куоу егупшысэн зэрилъэкIырэм а лъэхъаным мэхьанэшхо иIагъ, ишIогъэшхо къэкIуагъ.

Мэрэтыкъо Шыгъотыжь ищы­Iэныгъэ гъогу зыфэзгъэзэнэу зыкIэхъугъэм лъапсэ иI. Ар зы­шIэщтыгъэхэм, республикэм игъэпсын, хасэхэм язэхэщэн хэлэжьэгъэ цIыфхэу, а лъэхъаным ащ дэзышIагъэхэм ащ ишIэжь мафэ зэхащэгъагъ. Iоф­тхьабзэм кIэщакIо фэхъугъ Адыгэ Хасэу Шыгъотыжь зыхэтыгъэр, зыщылэжьагъэр. ШIэжь зэIукIэгъур щыкIуагъ гуманитар шIэныгъэхэм апылъ республикэ институтым хэт зэIукIэпIэ унэм.

Iофтхьабзэр къызэIуихыгъ ыкIи зэрищагъ зэхэщэкIо купым хэтэу, журналистэу ГъукIэлI Сусанэ. Ащ гущыIэр зэриты­гъэу, Адыгэ Хасэм ипащэу ЛIы­мыщэкъо Рэмэзан Шыгъотыжь ищыIэныгъэ гъогу къытегущы­Iагъ. Гъэсэныгъэ дэгъу зэриIагъэр, лъэпкъ Iофым куоу егу­пшысэн зэрилъэкIыщтыгъэр, шэн пытэ, теубытагъэ зыхэлъ бзы­лъфыгъэу зэрэщытыгъэр къыхигъэщыгъ.

— Гъогу дахэ къыкIугъ Шыгъотыжь, унэгъо дэгъу ишъхьэгъусэу Долэтрэ ежьыррэ зэда­шIагъ. Бзылъфыгъэр нахь цIыф псынкIагъ, теубытагъэ хэлъыгъ, шIотэрэзыр щынэ имыIэу пхырищыщтгъагъэ, лIыгъэ зыхэлъ бзылъфыгъагъ, — еIо Лiымыщэкъом. — Долэт нахь шъэбагъ, ау дэгъоу зэдиштэщты­гъэх. Япшъашъэхэу Нэфсэтрэ Фати­мэрэ Iэдэб ахэлъэу апIугъэх. Шыгъотыжь иунагъо СССР-м изэхэзыгъу ары Мыекъуапэ къы­зигъэзэжьыгъэр. А лъэхъаным ар лъэшэу IэпыIэгъу къытфэхъугъ, къыдгурыIуагъэп нахь, Тхьэм ащ тетэу ышIыгъэгъэн фае Шыгъотыжь иакъыл, ичаныгъэ нахь зищыкIэгъэ чIыпIэм — ичIыгу къэкIожьынэу.

Республикэ хасэхэм ягъэ­псынкIэ БжьэшIо Фатими ишIогъэшхо къэкIогъагъ, Шыгъотыжь игъусэу общественнэ Iофыр зэдашIагъ. Ар непэ къэкIон ылъэкIыгъэп, ау шIэжь зэIукIэгъум къекIолIагъэхэм сэлам лъапIэ къарехыжьы. «Сэщ нахьи Шыгъотыжь нахь чаныгъ, щынэ иIагъэп, лъэпкъымкIэ псэемыблэжьэу щытыгъ», — ыIуагъ Фатимэ.

Нэгъуцу Хьисэ 1980-рэ илъэ­сым къыщегъэжьагъэу Апшъэрэ комсомол еджапIэу Шыгъотыжь зыщылажьэрэм щеджагъ. ГукIэгъушхо хэлъэу ар ыгу къэкIы­жьыгъ. ШIэныгъэшхо зэриIагъэр, шъыпкъагъэ, пытагъэ, гукIэгъу зэрэхэлъыгъэр къыIуагъ.

— Иунэ сыригъэблагъэу хъу­щтыгъ. СыукIытэу сыкIон сымы­лъэкIыщтэу сIомэ, «Хьау, Хьис, укъэмыкIо хъущтэп» ыIоти, къы­стыригъэпытахьыщтыгъ. Илъэ­ситIум къыкIоцI ынаIэ къыс­тетыгъ. «Уадыг, Адыгеим укъи­кIыгъэшъ», ыIозэ къысфэса­къыщтыгъ. Сэ сизакъоп, зэкIэ студентхэм афэдэгъугъ, бэрэ ахахьэщтыгъ, якъэбар зэригъа­шIэщтыгъ. ЦIыф дэгъугъ, лъытэныгъэшхо фысиIагъ. Дунаим псынкIэу зэрехыжьыгъэр сыгу къео, — къыIуагъ Хьисэ.

МэщфэшIу Нэдждэт гущыIэр зыратым, Шыгъотыжь къызэ­рэтхэмытыжьыр чIэнэгъэшхоу ылъытагъ. Iофэу зэдашIагъэм къытегущыIагъ. Шыгъотыжь Iоф­шIэкIо чанэу зэрэщытыгъэр, ригъажьэрэр псынкIэу зэригъэ­цакIэщтыгъэр, иакъыл чанэу, гулъытэшхо иIэу, цIыф хьалэлэу зэрэщытыгъэр къыхигъэщыгъ.

— СэркIэ Шыгъотыжь ным фэдагъ. Ныр илъфыгъэхэм зэрафэгумэкIэу къыстегуIыхьэ­щтыгъ. Шыгъотыжь сшыпхъу нахьыжъым фэдагъ. Шыпхъу нахьыжъым шынахьыкIэр зэ­ригъашIоу сигъашIощтыгъ. Шыгъотыжь ныб­джэгъу дэгъугъ сэр­кIэ. Ар къы­зэрэтхэмытыжьыр чIэнэгъэшху сэркIи лъэпкъымкIи, — къыIуагъ Нэдждэт.

ШIэжь зэIукIэгъум Шыгъотыжь шъхьэкIэфэшхо фашIэу къыщыгущыIагъэх гуманитар шIэны­гъэхэм апылъ институтым ипа­щэ игуадзэу Беданэкъо Марзет, Пэрэныкъо Вячеслав, Беданэкъо Нихьад, Цуекъо Нэфсэт, Агъырджэнэкъо Симхъан ыкIи нэмыкIхэр.

Шыгъотыжь ипшъашъэхэу Нэф­­сэтрэ Фатимэрэ, ахэм ате­кIыгъэхэр зэIукIэгъум хэлэжьагъэх. Янэ дахэу фаIуагъэм, шIукIэ агу къызэрэкIыжьыгъэм пае къызэIукIагъэхэм зэрафэразэхэр ахэм къаIуагъ.

Сихъу Гощнагъу.