Гъэмафэр фабэ, стыр, ау тхъагъо

Апэрэ гъэмэфэ мазэр — мэкъуогъур ыкIэм фэкIо. Ар зыпкъ итыгъ, фэбагъ. Тыгъэр чэфыбзэ-джэгул, ау жьы шъэбэ IэшIур гуапэу кIэкIэт. Псэ зыпыт дунаир нэфынэбзэ-шхъуантI, чъыгхэм яшIугъу — пхъэшъхьэ-мышъхьэр апиз, хэтэрыкIхэри етIупщыгъэу къызэлъэхъух, бысымгуащэхэм яIанэ дахэу къаушъэ.

Гъэмэфэ уахътэр цIыфым ипсауныгъэ лъэныкъуабэкIэ ешIушIэ, псыхъохэр, хышхохэр, псыжъыехэр агъэжъуагъэм фэдэхэу къэстырыгъэх, зыгъэ­псэфакIохэр зафэмыщыIэжьэу, кIымафэм чъыIэм къащыкIагъэр рагъэкъужьэу ахэм якIух. Анахь цIыфкIуапIэхэм ащыщ Краснодар краир, анахьэу къалэхэу Шъачэ, Анапэ ыкIи Геленджик.

Адыгэ Республикэри икъу­шъхьэ лъагэхэмкIэ, ипсыкъе­фэхыпIэхэмкIэ, ипсыхъо чъэр гумызагъэхэмкIэ, ичIыопс зэтет дахэкIэ зыгъэпсэфакIохэм агу ныбжьырэу къенэ. Тикъушъхьэжь къабзэ, тикъушъхьэлъэ шъолъыр шхъонтIабзэ зекIоныр зикIасэхэу Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм къарыкIыхэрэм афэплъэкIырэп.

«Нэм ылъэгъурэр шъхьэм ыуас» пкIэнчъэу аIуагъэп. Шъэ къыуаIорэм нахьэу зэ плъэгъу­рэр гум нахь къенэжьыба?!

Тигъэмафэ рэхьат, тынч, фа­бэ. Пчэдыжьыпэм бзыу орэд жъынчым дунаир еIэты! Шъыпкъэ, щэджэгъуанэр плъыр-стыр хьазыр къэхъу, тыгъэр утэ­шъуагъэу къэшъо. Ау чъыг бы­рэбэ сатырхэу тикъэлэ урамхэм къащыкIхэрэм, тимэзхэм, псыхъохэм, тикъушъхьэхэм чъы­Iэтэгъэ гуапэу къатырихырэм гопэгъур къыпфагъэпсынкIэ. Ти Мыекъуапэ гъэмафэм дэхэ дэд: зэIугъэкIотыгъэ-кIэракI, къэлэ урамхэр занкIэх, къабзэх, зэ­кIэупкIагъэх. Тигъогухэр дэгъу дэдэу зэтырагъэпсыхьагъэх. А зэкIэ тэ, цIыфхэм апай! Тимамыр огу къэргъонэу, тыдэрэ чIыпIи щырэхьатынэу, цIыф лъэпкъхэр дахэу зэдэпсэунхэу, шIур бэу къытфэкIонэу тэлъаIо!

Дзэукъожь Нуриет.

Адыгэ тхакIохэу мэкъуогъум (илъэс зэфэшъхьафхэм) къэхъугъэхэр

Мурэтэ Чэпай (1939 — 2013)

Мурэтэ Чэпай зэлъашIэрэ артистыгъ, гъэсэныгъэ-шIэныгъэ дэгъу IэкIэлъыгъ, лIэшIэгъу ныкъом къыкIоцI адыгэ лъэпкъ искусствэм хьалэлэу, зафэу щылэжьагъ. Ным игущыIэ кIэдэ­IукIэу, ар шIокъабылэу къэтэ­джыгъ, дунэееплъыкIэ хэхыгъэ IэкIэлъыгъ, икIэсэ ыкIи илъэпIэ иныдэлъфыбзэкIэ тхагъэ: драмэхэу «Батыр», «Шъузабэхэр», «Ным игумэкI», «ШIулъэгъур мэшIошху», «IэнатIэм игъэрхэр», «Ер къызэрыкIырэр кIэн­кIэ зан» зыфиIохэрэр ытхыгъэх, театрэм щагъэуцугъэх. Мурэтэ Чэпай 1996-рэ илъэсым къыщыублагъэу Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз хэтыгъ, гупшысэкIэ гъэшIэгъон IэкIэ­лъыгъ. ЗэкIэ итворчествэкIэ адыгэ театральнэ искусствэр ыкIи адыгэ литературэр ыIэтыгъэх, ыгъэбаигъэх.

Нэхэе Руслъан (1941 — 1997)

УсакIоу, тхакIоу Нэхэе Руслъан илъэс 40 Iэпэ-цыпэм къогъанэ имыIэу лъэпкъ литературэм щылэжьагъ — гъэсэныгъи, шIэныгъи, IэпэIэсэныгъи — а зэкIэмкIи зэчый-къулай гъэнэфагъи Тхьэм къыритыгъагъ. Усэхэр, поэмэхэр, рассказхэр зыдэт тхылъхэр Руслъан бэу адыгабзэкIэ къы­дигъэкIыгъэх: «Мафэр нэфым къыщежьэ», «Джэмакъ», «Хыбзыухэр», «Псыкъефэх», «КъэкIозэпыт», нэмыкIхэри. Мыхэм зэкIэми усакIом игугъэ-гумэкIи, игушIогъо мыухыжьи ахэгощагъ. Анахьэу, зыми хэмыкIуакIэу гу зылъыозыгъатэрэр гущыIэ гуапэр, зафэр иIэубытыпIэу тхакIом игупшысэ зэмышъогъухэр IэпэIэсэгъэ ин хэлъэу ыгу зэрэщыпхырищыгъэхэр ары: «Умытыгъэу тыгъэу укъепсына, УцIыфымэ, цIыфыгъэ пхэрэлъ!» — ыIуагъ усакIом. А зы усэм изакъоми, адыгагъэри, цIыфыгъэ­ри, дунэе шъыпкъагъэри зэхишIапэу, ыгу а зэкIэми ахэстыхьэу къыриIотыкIыныр фызэшIокIыгъ.

Орэд къэтэжъугъаIу

Нэнэжъ

ГущыIэхэр зыер Нэхэе Руслъан Орэдышъор — Нэхэе Аслъан

Нэнэжъ къысэджэжьы: — Щыпсыр мэучъыIыжьы. КъэкIожьри шхэба, Сызэмыгъэжэжьба?

— Шъынэмэ псы ясэты, Таущтэу сыкъэкIон. Фабэм зэгоутых, Жьаум сщэщтых, нан.

Ахэр ымыгъашхэу Ежь тэтэжъи шхэрэп. Сэри къысэсагъэхэу Шъынэмэ сахэкIырэп.

Нэнэжъ къысэджэжьы: — КъэкIожь сэIо, еужьыр! ШIуцIи къыздэчъэжьы, Сауж ит сищыр.

Сыбзэ сэ ситыгъ

Сыбзэ сэ ситыгъэ, Сыбзэ сэ сихьылъэ, Сыбзэ сэ сигугъэ, Игъэрети схэлъ.

Сыбзэ сэ сигъашIэ, Сыбзэ сэ сигушIо, Сыгу къытырегъао, Ошъогуми кIэо.

ЛIыхэсэ Мухьдин (1955-рэ илъ.)

ЛIыхэсэ Мухьдин мыхэм ана­хьыкI ыкIи нахь дунэе тынч къы­хэхъухьагъ. Ау иусэн-тхэнкIэ ри­гъэжъыкIыжьы­гъэу, зынэмысырэ, ымышIэрэ, къыдэмыхъурэ щыIэп. Мухьдин — ныдэлъфыбзэр анахь зилъэпIэ цIыф Iу­шэу зэрэщытыр иусэ сатырэ зэ­ры­блыхэм, ипоэтическэ тхылъ зэ­фэ­шъхьафхэм къау­шыхьатыгъ. Уса­кIоу, тхакIоу, драматургэу ЛIыхэсэ Мухьдин зиIорэ зишIэрэ зэтефэжьырэ, имурад фэшъыпкъэу кIэзыщын зылъэкIырэ цIыф. Лъэпкъ гумэкIыр, лъэпкъ акъылыр, лъэпкъ шIэныгъэр — адыгагъэр игупшысэкIи, идунэететыкIэкIи къэзыгъэ­шъыпкъэжьырэ, узщыгугъын IэпэIас, адыгэ литературэм лъэгъо зэныбжь дахэ щыпхырызыщырэ тхакIу.- «Усэр — лэжьыгъэм фэдэу сэлэжьы» — къыщеIо ащ иусэхэм ащыщ, ащ демыгъэштэн, улъымыплъэн пфэлъэкIыщтэп. Литературэм хигъахъоу, илъэсыбэ дахэу къыгъэшIэнэу фэтэIо.

Синыбджэгъу

Унэгу нэфынэу Сищагу укъызыдахьэкIэ, Гъэмэфэ тыгъэр Сыгу къэогъэкIы. ЩыI цIыф мафэ, ЩыI цIыф мыгъо: Гугъум пхигъахъорэп, Гугъум уеукIы. Синасыпба Дунаим узэрэтетыр? Нэплъэгъум хэлъэу ГукIэгъу къысэоты. Къыгъэзэжьыщт ЦIыфыгум ептырэм. ЦIыфыгум чIыгур, Огур еIэты.

НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.