ТхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъ игупшысэ зэпыуи-зэпычи имыIэу мэлажьэ. Икъэлэмыпэ къычIэкIыгъэ тарихъ роман 20-м ехъум джыри зы къахэхъуагъ — ар «Лагъорэ Накъэрэ» зыфиIорэ романыкIэу («Лаго и Наки») урысыбзэкIэ къыдэкIыгъэр ары.

Адыгэ лъэпкъым итхэ­кIошхо тыгу къыддеIэу тарихъ романыкIэмкIэ тыфэгушIуагъ. Хъишъэр зы­лъэпсэ произведениер ытхын фаеу зышIыгъэр ыкIи ащ мэхьанэ зиIэ гупшысэу пхырыкIыхэ­рэр, романым къыIуатэ­рэр зэдгъашIэмэ тшIоигъоу зыIудгъэкIагъ.

— Лъэхъан пэпчъ ежь ишъошэ-теплъэ зыми хэ­мыкIуакIэу иI. Ащ елъы­тыгъэу, а уахътэм щыпсэурэ цIыфхэми язэ­хэтыкIэ-зэфыщытыкIэхэр ыкIи яшэн-гъэпсыкIэхэр псыхьагъэ мэхъух. Тилъэпкъ ылъапсэ дэ-гъоу тшIэн фае, «тылъэп­къыжъ» оIо къодыекIэ икъурэп, — еIо Мэщ­бэшIэ Исхьакъ. — ТиблэкIыгъэ зыфэдагъэр лъэныкъуабэкIэ дгъэунэфызэ, тинепэрэ мафэхэм тягугъун зэрэфаер мы романыкIэмкIэ кIэз­гъэт­хъымэ сшIоигъуагъ.

МакIэу зытырегъэпсафэшъ, къыпедзэжьы:

— Лагъорэ Накъэрэ якъэбар-хъишъэ ижъ-ижъыжьым къыщежьэу, непэрэ мафэхэм къанэсыгъ, зэхэзыхыхэрэм агу ыгъэтакъоу. Мы шIулъэгъу кIэмыхьагъэм итемэ У. Шекспир итворчествэ «Ромео и Джульетта» зыфиIорэмкIэ къыщыриIотыкIыгъ. Ащ фэдэ хьазыр, пIон хъумэ, Лагъорэ Накъэрэ къарыкIуагъэр. Хъишъэм къеIуатэ кIалэм пшъэшъэжъыер шIу зэрилъэгъугъэр, ау ятэ дигъэкIуа­гъэп, зинасып зымыгъотыгъэ ныбжьыкIитIур дунаим хэзы­жьыгъэх. Тхыдэхэр, къэбархэр, хъишъэхэр, таурыхъхэр егъа­шIэм лъэпкъым къыгъэгъуна­гъэх, ахэм лъэпкъым ищыIакIэ зыфэдагъэр къыраIотыкIы.

— РоманыкIэм сыда къы­Iуатэрэр, уахътэу къыубытырэр, геройхэм ягъэпсыкIэ-шIыкIэхэр, ахэр зэрэзэхъулIэхэрэр ыкIи а лъэхъаным зэ­рэ­дэIорышIэхэрэр?

— ЛIэшIэгъу шъэ пчъагъэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, адыгэхэр лъэпкъ заулэ хъухэу Нарт хэгъэгум щыпсэущтыгъэх. Темыр Кавказым ичIыгухэм защау­шъомбгъузэ, Къырым хыгъэхъу­нэ ныкъом нэсыщтыгъэх.

Нартхэр лIыхъужъ-пелыуаныгъэх ыкIи ахэм а лъэхъаным тхыдэрэ пщыналъэрэ бэ афызэхалъхьагъэр. Зэгорэм мы чIынэлъэ игъэкIотыгъэм адыгэ нартхэм ящыIэныгъэ щыбыжъу­тэщтыгъ. Джа лъэхъаным Нарт хэгъэгум Iошъхьэмафэ, Фыщт, Ошъутенэ къушъхьэхэр зэрэ­шъхьащытыгъэхэм фэдэу, непи ахэм заIэты, алъапси щэпытэ.

ТIэкIу игущыIэ зытырегъэ­пса­фэшъ, МэщбэшIэ Исхьакъ ар лъегъэкIуатэ.

— Къушъхьэхэр къушъхьэх, зэмыхъокIхэу ахэм лIэшIэгъухэр зэранэкIых. Адыгэ-нартмэ ячIыгу къушъхьэхэмрэ шъоф­хэм­рэкIэ баигъ, мэзхэмрэ псы­хъохэмрэ къебэкIыщтыгъэх. ЧIы­гум хадзэрэ фыгуцэр афэбагъощтыгъ, къяшIэкIыгъэ дунаир нэр пIэпихэу дэхагъэ. Ау Тхьэ Тыгъэшхор нэшIукIэ къызэплъыщтыгъэ чIыгум рэхьатныгъэ илъыгъэп: цIыф лъэпкъ плъыр-стырэу, густырэу адыгэ­нартхэр щытыгъэх. Ахэм пый­хэри яIагъэх, ежьхэри зэпэуцужьыщтыгъэх. Анахь лъэпкъышхор, Iушыр язэрэмыгъашIэу, ятIонэрэр ямыIэу, апэ­рэи­гъэр зэтырахэу псэу­­щтыгъэх. Заоми, мамыр щыIакIэми щызэнэкъокъущтыгъэх: чIы­гур алэжьыщтыгъэ, былымхэр ахъущтыгъэх, сэнашъхьэр къагъэкIыщтыгъ, мэтэ къуаехэр рахыщтыгъэх. Ау щынагъо къызафыкъокIыкIэ, зэолI бланэхэу, чIыгур къаухъумэнэу пыим пэгъокIыщыгъэх.

— Тхьэшхом шIоу, дунэе джэ­нэтэу къаритыгъэр, рызыкъышхоу адыгэ-нартхэм яIэр япыйхэм зэрапхъон-­зыIэкIагъэхьан ямурадыгъ, ара?

— Ары. ЗаокIэ къафыкъокIырэ пыйхэм унэ­хэр агъэстыщтыгъэх, былымхэр зэрапхъо­щтыгъэх, бзылъфыгъэ­хэмрэ сабыйхэмрэ гъэ­рыпIэм ащэщтыгъэх.

Ежь адыгэхэми ­лъэпкъ заохэр зэрашIылIэжьыщтыгъэх. Ау зэлъэпкъэгъухэр зэхэхьанхэр, къэ­зэрэщэнхэр, ягушIуагъо зэдаIэтыныр, ягумэкIыгъо зэдащэчыныр ащ пае къагъанэщтыгъэп. Ахэр зекIо кIохэу къызагъэзэжьыкIэ, Чынты, Зыхы, МыутIэ хэгъэгухэм ащы­Iагъэхэу, е хы ШIуцIэ кIыб Хьат хэгъэгум «ти­лъэпкъэгъу хьатхэм адэжь тыщыIагъ» — аIощтыгъ, тхьабэхэм ялъэIущтыгъэх.

— А зэман чыжьэми адыгэ-нартхэм пыйхэр яIагъэха?

— ЕгъэшIэрэ пыйхэу адыгэ-нартхэм иныжъхэр яIагъэх. Ахэр кIочIэшхуагъэх, тхьагъэпцIыгъэх, хьилагъэх. Ежь нартхэри лIыгъэнчъагъэхэп, псэемы­блэжьыгъэх. Ау ахэми иныжъхэм яхьилагъэ-нэпсыягъэ пщагъэгъупшэу шъхьащытхъужь Iа­джи ахэтыгъ.

— РоманыкIэу «Лагъорэ Накъэрэ» птхыныр угу къэзгъэкIыгъэр, ащкIэ тхылъеджэм ебгъашIэ­мэ пшIоигъуагъэр?

— Гупшысэр зиIусыр ащ щы­кIэрэп. Сыд фэдэрэ хъугъэ­шIэгъэ ини, дэгъуи, гумэкI-гу­хэкIи къызхэкIэу къызщежьэрэр лъэхъаным хэлъ хэшъо-уна­шъохэр ары. Лагъорэ Накъэрэ шIулъэгъу фэкIод зэрэхъугъэхэр, а уахътэм «иошIу-уае» пытэу епхыгъагъ. Адыгэмэ ялэжьэкIагъэр, лъэпкъ зэфыщытыкIэхэр, лъэпсэшIу зиIэ «адыгагъэу» непэрэ мафэхэм зыцыпэ къа­нэсыжьыгъэр ижъым зэрэпхырыкIырэр, лIэужыкIэу къэхъурэм ахэр зэрэзэхишIэу, зэрэпкъырыхьэхэрэр, тхьэшIошъхъуныгъэ яIагъэми, ар аукъоу къыпщы­хъоу зекIуакIэхэр къазэрахафэхэрэр, мамырныгъэр, шъхьафитныгъэр зэбгъэгъотыныр зэрэмыпсынкIагъэр, гъэсэныгъэ-шIэныгъэ куоу щыIакIэр ыпэкIэ лъызыгъэкIуа­тэрэр зэрэчыжьагъэр — а зэ­кIэм къахэкIэу, анахь лажьи хьа­къи зимыIэ ныбжьыкIэ-­цIыфышIухэр, кIодыпIэ чIыпIэ ифэн­хэу зэрэхъугъэр къисIотыкIыныр ары анахьэу сынаIэ зытетыгъэр.

Мыхъун къыомыхъулIэным пае узэплъыжьын фае. Бэнэныгъэ Iофышхом шъуаби шIыкIаби иI: ары «щыIэныгъэр —зао» зыкIаIуагъэри, ащ ренэу, лъэбэкъу пэпчъкIэ, уелъэшэкIызэ, гугъэ лъагэм уфэкIон фае. Ау сэ зэманэу къэзгъэлъэгъуа­гъэм ащ фэдэ шэнхэр щы­тIыргъогъагъэхэп, ащи уахътэ ищыкIэгъагъ.

— Романым итхын ­охъ­тэ тхьапша тебгъэ­кIодагъэр?

— Тхэныр есымгъажьэзэ гу­кIэ сэугъуае, сэшыпэ, тарихъым­кIэ зысэгъазэ. Хъугъэ-шIагъэр зэманэу зыщыхъугъэр зыфэ­дагъэр, щыIэкIэ-псэукIэр, Iоф­шIэкIэ амалхэр, къэхъурэ сабыим мэхьанэу ратыщтыгъэр, цIыфхэм азыфагу илъыгъэ зэфыщытыкIэ-шIыкIэхэр, нахьыжъ – нахьыкIэ шIыкIэ-гъэпсыкIэхэр, шэн-хабзэхэр зэрэзэрахьэ­щты­гъэхэр сэгъэунэфых. Пэсэрэ тхыдэхэр, таурыхъхэр, хъишъэ­хэр, нарт къэбархэр романым бэу щызгъэфедагъэх. Тхыным илъэситIу тезгъэкIодагъ.

— Мы произведением анахь унаIэ зытетэу пхырыщыгъэ гупшысэ шъхьаIэр?

— Зэман чыжьэхэм яIэмэкъэ-лъэмакъэ зэфэдэкIэ жэрыIо творчествэм ыкIи нарт эпосым къыхэнагъ. Ащ къыхэкIэу рома­ныр эпосым еспхи, хъугъэ-шIагъэр художественнэу къисIотыкIыгъ. ЗэкIэ стхын сыгу хэлъыр художественнэу зызэсэгъэза­фэм, тызыщыщыр, тызыфэдэр, блэкIыгъэмкIэ къикIэу, непэрэ мафэхэм гупшысэкIэ къясщэлIагъ. Мурад шъхьаIэу романым пхырысщыгъэр — Жъымрэ КIэм­рэ зэфэсщэнхэр, нахь зэпэблагъэ сшIынхэр ары.

— Тхылъым икъыдэгъэ­кIын зыпшъэ ифагъэр, мылъку IэпыIэгъу къыпфэхъугъэр?

— Сэр-сэрэу къыдэзгъэкIыгъ.

— Тхьауегъэпсэу, Ис­хьакъ, уахътэ къыхэпхи, гущыIэгъу укъызэрэтфэ­хъугъэмкIэ. ТхылъыкIэм «Гъогу маф!» фэсэIо. Опсэу!

— Ори ары.

ДэгущыIагъэр Мамырыкъо Нуриет.