ЩыIэх цIыфхэр зэ агу раубытагъэм темыкIхэу, къыхахыгъэ сэнэхьатым ящыIэныгъэ фагъэшъуашэу. Ахэм ащыщ зэлъашIэрэ литературоведэу, кIэлэегъэджэ-шIэныгъэлэжьэу Къуныжъ Мыхьамэт Щамсудин ыкъор.

Ар Кощхьэблэ районымкIэ къуаджэу Блащэпсынэ къыщы­хъугъ, щапIугъ, щеджагъ. А уахътэр къызэрыкIуагъэп, щы­IэкIэ-псэукIакIэр зэтеуцо къодыещтыгъ. Колхоз-совхозхэу зэхащагъэхэм тыдэкIи зэфэдэу цIыф къызэрыкIо лэжьакIохэр ащылажьэщтыгъэх, кIэлэпIунри, унэгъо Iофхэри ащ къыгохъо­жьыщтыгъэх. Адыгэхэм уеджэным, гъэсэныгъэм имэхьанэ нахь къагурыIо хъугъагъэ, арэу къычIэкIын «емыджагъэр нэшъу» аIонри къызыхэкIыгъэр. Мыхьамэт джыри къоджэ еджа­пIэм чIэсыгъ шIокI имыIэу еджэн зэрэфаер, тым къыриIо зэхъум, ными ыкъо гъэсагъэ хъумэ, лъэшэу шIоигъуагъ. Ау Хэгъэгу зэошхор къежьи, цIыфыбэхэм ямурадхэр къызэпыригъэзагъэх.

Ар заухым, тиини, тицIыкIуи, тикIэлакIэхэми жьы къащэ­жьыгъ. Мыхьамэт джащыгъум, 1945-рэ илъэсым Мыекъуапэ къакIуи, Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым чIэхьагъ. ИкIэсэ тхылъхэм, гъэсэныгъэм мафэ къэс нахь апэблагъэ хъущтыгъэ. Училищым щезгъэджэгъэ кIэлэегъаджэ пэпчъ зыфэдагъэр ыкIи ышъхьэкIэ шIоу къыкIэрихыгъэр зыкIи щыгъупшэу къыхэкIыгъэп. IокIэ-шIыкIэхэми, предмет пэпчъ шIуагъэу иIэри зэхарагъэшIыкIэу, гъэсэныгъэ дэгъум цIыфыр зэриузэнкIырэр къараIощтыгъ. КIэлэегъэджэ сэнэхьатыр ащ щызэригъэгъотыгъ. Ащ готэу зыныбжь икъугъэ цIыфым икультурэ зынэсын фаери, ащкIэ тхылъхэм узэря­джэрэм мэхьанэшхо зэриIэм, пIэ сыдрэ Iофи екIуным, лъэныкъо зэфэшъхьафкIэ IэпэIэсагъэр пхэлъ хъуным зыфэбгъэсэным мы еджэпIэ зэкIэупкIагъэм ар щыфагъэнэIосагъ. Ежьыри иуахътэ ымыгъэхьаулыеу, зэреджэщтым, исэнэхьат ишъэфхэр ыIэ къызэрэригъэхьащтхэм лъэшэу пылъыгъ. Шъыпкъэ, Мыекъуапэрэ Блащэ­псы­нэрэ азыфагу бэ имылъми, непэ фэдэу автобусхэр, машинэхэр щыIагъэхэп, ащ къы­хэкIэу, вагонышъхьэм тесэу кIоуи, къэкIожьэуи къыхэкIыгъ, лъэсэуи ыкIугъэр макIэп.

Педучилищым щеджэзэ, кIалэм иакъыл нахь къэкIуагъ, игулъытэ нахь чан хъугъэ. Училищым чIэ­сызэ икIэлэегъа­джэхэм ащыщхэм къыраIуагъ, фэщэныгъэ инэу еджэным фыриIэр ымыгъэхьаулыеу, ар лъигъэкIотэнэу. Ау кIалэм ятэ заом 1942-рэ илъэсым хэкIодагъэу, ным изэкъуагъ. Чылэм зыщыкIожьыгъэ мафэ горэм имурад янэ щигъэгъозагъ ыкIи ащ къыдыригъэштагъ. Сомэ лые ымыIыгъэу, сыд ишIыкIэми Грузием кIуагъэ. Илъэс еджэгъу­хэр окIофэкIэ, культурэ инэу Тбилиси дэлъым Мыхьамэт цIыкIу-цIыкIузэ зыфигъэнэIосагъ, ежьыри ылъэгъухэрэм зэкIапIухьагъ. Тбилиси дэт къэралыгъо университетыр къыухи, Адыгеим къэкIожьыгъ ыкIи икъуаджэу Кощхьаблэ дэт гурыт еджапIэм IофшIэныр щыригъэ­жьагъ. Илъэси 4 — 5 Iоф ышIагъэу, шIэныгъэхэр зыщыхагъэ­хъорэ институтым Къуныжъ Мыхьамэт къащэжьыгъ. Мы уахътэм литературовед ныбжьыкIэр адыгэ уса­кIохэм, прозаикхэм, Адыгэ теат­рэм иIофышIэ­хэм ыкIи иартистхэм нэIуасэ афэхъу.

Къ. Жанэм, М. Пэрэныкъом, С. ЯхъулIэм, А. Хьаткъом ятворчествэ дехьыхы, хэку гъэзетым илитературэ тхыгъэхэр къыщыхаутых. Илъэс 30 зы­ныбжь Мыхьамэт иIоф шъхьаIэ нэмыкIэу, Адыгэ къэралыгъо институтым филологиемкIэ ифакультет урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ сыхьатхэр къыщыратых, аузэ студентхэм Iоф адэшIэгъэным хэгъуазэ. ИIофхэр зэрэзэпыуцорэм епхыгъэу, 1960-рэ илъэсым Москва макIо, МГТУ-м иаспирантурэ чIэхьажьы ыкIи дэгъоу къеухы. Мы илъэс­хэу Москва зыщыIагъэм М. Къу­ныжъым ГИТИС-м иадыгэ студие щеджэрэ ныбжьыкIэхэм адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ ригъэджагъэх.

1964-рэ илъэсым ихэку къыгъэзэжьыгъ ыкIи Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым студентхэр щыригъаджагъэх, нэужым илъэсыбэрэ филологие факультетым идеканыгъ. Къуныжъ Мыхьамэт филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатыцIэр а илъэсхэм къыушыхьатыгъ. Ежь ышъхьэкIэ икIэсэ усэкIошхоу А. С. Пушкиным итворчествэ Iофышхо дишIагъ, илитературнэ IофшIагъи ифэшъошэ тыныр къырапэсыгъ.

Къуныжъ Мыхьамэт адыгэ литературоведением изэтегъэуцон ишъыпкъэу хэлэжьагъ, тхылъхэр, монографиехэр къыдигъэкIыгъэх. ЛIы гъэсагъэм иIофшIагъэ ифэшъошэ уасэ хэгъэгуми, хэкуми уасэ къыфашIыгъ. Мы мафэхэм литературоведэу, шIэныгъэлэжьэу, апшъэрэ еджэпIэшхом икIэлэегъаджэу, публицистэу Къуныжъ Мыхьамэт ыныбжь илъэс 95-рэ хъугъэ, ащ къыхэкIэу, бэ гущыIэ фабэу къыфатхыгъэр.

Мэлылъфэгъум и 5-м, 2022-рэ илъэсым хьафизэхэм я Урысые обществэ и Адыгэ республикэ къутамэ ипащэ иIэнатIэ зыгъэцэкIэрэ Алексей Хлоповыр юбилярым ыдэжь щыIагъ ыкIи илъэс 95-рэ ныбжь дахэр хэзыгъэунэфыкIырэ Мыхьамэт Щамсудинэ ыкъом фэгушIуагъ, щытхъу тхылърэ нэпэеплъ шIухьафтынрэ ритыгъэх.

Кристина Калашникова.