Лъэпкъ зэгурыIоныгъэр пстэуми анахь шъхьаI

Кавказыр дунаим ичIыпIэ анахь дахэхэм ащыщ. ЦIыф лъэпкъ зэфэ­шъхьафыбэ ащ щэпсэу, якультури, динэу алэжьырэри зэтекIыхэми, яфэмэ-бжьымэ горэхэр зыщызэтырихьэрэ лъэныкъохэри щыIэх.

УшэтэкIо, шIэныгъэлэжь цIэ­рыIохэр «бзэхэм якъушъхьэкIэ» Кавказым еджэгъагъэх. А къушъхьэм изы Iахь цIыкIоу щыт тэ ти Тэхъутэмыкъое райони. АдыгеимкIэ анахь цIыфыбэ зыщыпсэурэ ыкIи анахь район инхэм ар ащыщ. Мыщ щэпсэух адыгэхэр, урысхэр, ермэлхэр, белорусхэр, нэгъой­хэр, урымхэр, нэмыкI лъэпкъхэри. Ахэр зэдэлажьэх, зэха­хьэх, гущыIэгъу зэфэхъух. Обществэм зэфэдэ амалхэр, фитыныгъэхэр щыряIэх.

Ахэр зэкIэ зэгурыIонхэмкIэ анахь агъэфедэрэр урысыбзэр ары. Ау бэрэ адыгэхэм ахэсыгъэхэри адыгабзэкIэ гущыIэ­шъухэу, аужыпкъэм, ахэкIухьажьхэу мэхъу. Адыгэ къуаджэ пэпчъ ащкIэ щысэ хъун ылъэкIыщт. ГущыIэм пае, Тэхъутэмыкъое районым цIыф лъэпкъ зэфэ­шъхьафэу 30-м ехъу щэпсэу. Урысхэу, корейцэхэу, ермэлхэу, урымхэу адыгабзэкIэ гущыIэрэр бэ.

НахьыжъыIохэм къашIэжьы Какорин урыс унагъоу ащ дэсы­гъэр. КIэлэцIыкIуитIуми адыга­бзэр аIулъыгъ. Нахьыжъэу Ев­гений къэбзэ дэдэу адыгабзэкIэ гущыIэ хъугъагъэ. Дзэ къулыкъум ар защэм, янэ-ятэхэм къафигъэхьыгъэ письмэм мырэущтэу къыритхэгъагъ: «Адыгэу сэ зыр ары ныIэп мыщ щыIэр». Къоджэдэсхэми а къэбарыр зызэхахым лъэшэу гуапэ ащы­хъугъагъ.

Урыс кIалэу адыгэхэм ахэсым адыгэкIэ зилъытэжь зэрэ­хъугъэм фэдэ щысэхэр мымакIэу къэпхьынхэ плъэкIыщт. Джащ фэдэу Аня Гусаровар Тэхъутэмыкъое районым къыщыхъугъ. Адыгабзэр ятIонэрэ ныдэлъфыбзэу ащ елъытэ. Зэгорэм кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къызекIыжьым яунагъо исхэм мырэущтэу ариIогъагъ: «Тэ ти­группэ исхэр зэкIэ адыгэх». Адрэхэр еупчIыгъэх: «Адэ о ухэт?» Емыгупшысэжьэу ащ лъыпытэу къариIожьыгъ: «Сэри сыадыгэба!» ТIэкIурэ къеплъыхи етIани упчIэм къыпа­дзэжьыгъ: «Ары шъхьае, Анечка, уяни, уяти урысых, пшына­хьыжъи урыс, о уадыг, ащ фэдэ хъун ылъэкIына?!» ТIэкIу къэу­кIытэжьыгъэу пшъэшъэжъыем янэ зыкъыфигъэзагъ: «Мам, ори уадыгагъэмэ дэгъугъэба?» А чIыпIэм щысыгъэ Iахьылхэр къэзэрэгъэщхыгъэх.

А пшъэшъэжъыем янэу Зое кIэлэегъэджагъ. Латвием зы­къаригъэплъыхьанэу кIэлэеджа­кIохэр зещэхэм, Ани гъусэ зы­фашIыгъагъ. А лъэхъаныр зэхъокIыныгъэхэм ялъэхъанэу ащыгъум щытыгъ. Прибалтикэм щыпсэухэрэр урысхэм къафэ­дэигъэх. Гъэзетхэр къащэфынхэу киоск горэм зыIохьэхэм къапылъыгъэхэп ыкIи араIорэр зэхамыхырэм фэдэу за­шIыщтыгъ. Арыти, Ане адыга­бзэкIэ ариIонэу фагъэпытагъ. Ежьхэр киоск къогъум къоу­цуагъэхэу къэхъущтым ежэщтыгъэх. Пшъэшъэжъыем адыгабзэ­кIэ, ыIэхэри дишIыхэзэ, агуригъэIуагъ гъэзетхэр зэрящыкIагъэхэр. Джар ишIыкIэу гъэзетхэр къызIэкIагъэхьэгъагъэх.

А пшъэшъэжъые дэдэр рес­публикэ олимпиадэу адыгабзэмкIэ щыIагъэм хэлэжьэгъагъ ыкIи гъэцэкIэнхэр зэкIэ дэгъоу зызэшIуехыхэ нэуж шIухьафтын къыфагъэшъошэгъагъ. «Сины­дэлъфыбз» зыфиIорэ усэу ар къызэджэгъагъэр орэдышъом рилъхьагъ зэлъашIэрэ компо­зиторэу ыкIи орэдыIоу КIыргъ Юрэ.

1996-рэ илъэсым краеведениемкIэ Урысые зэнэкъокъоу Москва щыкIуагъэм районым икомандэу хэлэжьэгъагъэм Ане хэтыгъ. Адыгэу 4, урысэу 3, зы ермэл ахэр зэрэхъущтыгъэхэр. Адыгэ Республикэм ыцIэкIэ кIогъэ командэм апэрэ чIыпIэр къыдихыгъагъ. Зэнэкъокъухэр заухыхэм, пчыхьэзэхахьэу зэхащэгъагъэм лъэпкъ шъуашэр ащыгъэу адыгэ къашъохэр ахэм къашIыгъагъэх. Къызагъэзэ­жьым, зэнэкъокъум хэлэжьэгъэ пстэуми, джащ фэдэу купым ипэщагъэу Н. Н. Шварци Iэпшъэ сыхьатхэр афагъэшъошэгъагъэх.

Тэхъутэмыкъое еджапIэм чIэс Ким Светланэ адыгабзэмкIэ республикэ олимпиадэу щыIагъэм я 2-рэ чIыпIэр къыщыдихыгъагъ. Адыгэ джэгухэми ягуапэу нэмыкI лъэпкъхэм къахэкIыгъэ кIалэхэр ахэлажьэх. Тэхъутэмыкъуае щыщ Ким Виктор адыгабзэкIэ орэдхэр къеIох, адыгэ къашъохэр къышIыхэ зыхъукIэ, ежь адыгэ­хэм ащыщхэри ехъуапсэхэу къыхэкIы.

Зы хъугъэ-шIагъэ горэ сыгу къэкIыжьы. Бэдзэрэу сыздэ­кIуагъэм цIыф бэдэдэ щызэ­блэкIыщтыгъ. Зэпшъэшъэгъу заулэ корейскэ пхъым (мор­ковкэм) лъыхъущтыгъэх. Зы чIыпIэ горэм къыщыуцухи уасэхэм афэгъэхьыгъэу зэхэгущы­Iэжьхэу рагъэжьэгъагъ.

— Мыр зэкIэ бэдзэрым илъхэм анахь дэгъу, ау уасэр.., — аIуи, хэщэтыкIхи блэкIынхэу фежьагъэх.

— Пшъашъэхэр, — корейкэ бзылъфыгъэр адыгабзэкIэ ахэм къяджагъ, — тызэщыщышъ, шъощ паемэ, уасэм къыщыз­гъэкIэщт.

Бзылъфыгъэу пхъыр зыщэщтыгъэр Тэхъутэмыкъуае щы­псэурэ корейкэу ТонекIэ за­джэхэрэр арыгъэ. Адыгэхэм зэрахэсым пае адыгэу зыкъыщыхъужьы хъугъэ.

Сабыибэ зиIэгъэ цыхьан бзылъфыгъэу Абрагимова Полинэ къоджэдэсхэм къашIэжьы. КIэлэцIыкIоу иIэхэр, зэкI пIоми хъунэу, адыгабзэкIэ гущыIэщтыгъэх. Ыкъо анахьыжъэу Мите автобусэу «Тэхъутэмыкъуай — Краснодар» зыфиIорэмкIэ цIыфхэр илъэсипшI пчъагъэхэм зэрищагъэх. Автобусым къитIысхьэхэрэм адыгабзэкIэ сэмэркъэухэр адишIынхэр икIэсагъ. Лъэпкъ мэфэкIхэм ащыщ горэм журналистхэу къэкIуагъэхэр ащ гущыIэгъу зыфэхъухэм, щхызэ къариIо­гъагъ: «Корейцэмрэ цыхьанымрэ адыгабзэкIэ щызэдэгущыIэхэу мыщ нэмыкIэу тыдэ щызэхэшъухыщт?!» Ары, тирайонкIэ ащ фэдэ щысэхэр мымакIэу къэпхьынхэ плъэкIыщт.

Андреевхэу Владимиррэ Натальерэ яунагъо илъэсипшI пчъагъэ хъугъэ Тэхъутэмыкъуае зыщыпсэурэр. Адыгеим щыIакIэу щыряIэр зыфэдэмкIэ зя­упчIыхэм, мырэущтэу къараIогъагъ: «Тэ типенсионер. Тызщыпсэурэ чIыпIэр тыгу рехьы. Сишъхьэгъусэ сыкъыдэмыкIозэ мыщ щыпсэущтыгъ. ТикIалэхэри Тэхъутэмыкъое еджапIэм чIэсыгъэх, адыгабзэр дэгъоу къагурэIо, анахьыкIитIур адыга­бзэкIэ мэгущыIэшъух. Джы ахэр зэкIэ чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащэпсэух, Iоф ашIэ. Адыгэ унэгъуабэмэ блэгъэныгъэ адытиI, тызэхахьэ. Тикъини, тихъяри зэ­дэтэгощы. Хэбзэ дахэу адыгэ­хэм ахэлъхэм тащыгъуазэ зэ­рэхъугъэм ишIуагъэ къэкIо нахь тызэгурыIонымкIэ, тызэрэлъы­тэнымкIэ».

Районым сыд фэдэ Iофыгъо къитэджагъэми, нэмыкI лъэпкъхэм ялIыкIохэри зыхэтхэ общественнэ объединениехэм, комиссиехэм щахэплъэх. ЗэкIэми яеплъыкIэ къаIонымкIэ фитыныгъэ яI. Джащ фэдэу акIуачIэ зэхэлъэу къэтэджырэ Iофыгъо­хэр зэкIэ зэшIуахых. НыбжьыкIэ­хэми ямылъэпкъэгъухэр шъхьэгъусэ афэхъухэуи къыхэкIы.

Район, республикэ фестивальхэр, зэнэкъокъухэр зызэхащэхэкIэ, культурабэмэ ялIыкIохэм ясэнаущыгъэ къагъэ­лъагъо.

Анахьэу зигугъу къэсшIымэ сшIоигъор гъунэгъушIу зэфы­щытыкIэхэр ары. Краснодаррэ Северскэ районымрэ илъэсипшI пчъагъэ хъугъэу зэпхыныгъэхэр адытиIэх. Ахэм ямуни­ципальнэ образованиехэм япа­­щэхэм тащыгъупшэрэп, мэ­­фэкI мафэхэм къытхэхьэх, тэри ядэжь тэкIо. Фестивальхэр, зэнэкъокъухэр, творческэ пчы­хьэзэхахьэхэр, сурэткъэгъэлъэ­гъонхэр, спорт лъэпкъ зэфэ­шъхьафхэмкIэ зэнэкъокъухэр зэхэтэщэх. Урысыеми, Пшызэ шъолъырми, Адыгеими куль-ту­рэмкIэ язаслуженнэ IофышIэу, композиторэу КIыргъ Юрэ хъуп­хъэу, емызэщыжьэу а Iоф­тхьабзэхэм къахэлажьэ.

Джащ фэдэу дахэу мэпсэу цIыф лъэпкъыбэмэ ялIыкIохэр зэрыс, хьакIэхэмкIэ нэгуихы­гъэу щыт ти Тэхъутэмыкъое ­район.

АкIэгъу Разыет. Тэхъутэмыкъуай.