ЩыIэныгъэм уфепIу, гъэшIэгъоны

Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ тхылъеджапIэ бэмышIэу шIэныгъэлэжьэу Iэшъынэ Юныс Нухьэ ыкъом итхылъыкIэу «Габукай — Теучежхабль» зыфиIорэм илъэтегъэуцо щыкIуагъ. Ащ къыщыгущыIагъ Шэуджэн Ас­хьад Хьазрэт ыкъор ыкIи игуапэу итхылъыкIэу «Страницы жизни» зыфиIорэр Лъэпкъ тхылъеджапIэм шIухьафтын фишIыгъ.

ТхылъыкIэр ины, Iужъу, пхъон­тэ ушъагъэу зэтегъэпсыхьагъ. Сэри лIы гъэсэгъэшхо губзы­гъэм ыIапэ къычIэкIыгъэ тхы­лъым сигуапэу зыфэзгъэнэIосагъ.

ЗэлъашIэрэ агрохимикэу, РАН-м иакадемикэу Шэуджэн Асхьад итхылъыкIэ зэкIэ лIым ищыIэныгъэ игъэзэпIэ шъхьа­Iэ­хэр къыщыгъэлъэгъуагъэх: научнэ-ушэтынхэр, егъэджэн-гъэсэныгъэр, IофшIэкIэ амалхэр, общественнэ IофшIагъэр, ахэм аготэу иунагъоу къызэрыхъухьагъэм итарихъ, цIыф гъэшIэгъо­нэу зыIукIагъэхэр, нэмыкIхэри.

ЗэкIэ ищыIэныгъэ гъогу инэ­кIубгъохэр хэгъэгум ихъугъэ-шIагъэхэм агопчын умылъэкIынхэу, ащ епхыпагъэхэу, игупшысэ авторым къыриIотыкIыгъ. Ана­хьэу ынаIэ зытетыгъэр советскэ шIыкIэ-амалыр (опытыр) кIочIэшхо инэу зэрэщытыгъэр кIэгъэтхъыгъэныр ары. Гъэсэ­ны­гъэр, наукэр, къыдэгъэкIыныр пытэу зэпхыгъэнхэм мэхьанэшхо зэриIэр, ащ щыIэныгъэр хэпшIыкIэу зэрэлъигъэкIуатэрэр, цIыфым ышъхьэкIи зыкъы­зэрэригъэIэтырэр ары анахь шъхьа­Iэу зигугъу къышIыхэрэр.

Шэуджэн Асхьад ишIэныгъэ IофшIэгъэ 1350-м нахьыбэ мыщ хэхьэх, лъэпсэ пытэ зиIэ монографиехэр, справочникхэр, учебникхэр ыкIи егъэджэн IэпыIэгъу тхылъхэр. ЛIы гъэса­гъэм итхылъхэр тихэгъэгу имызакъоу, IэкIыб къэралыгъохэми — Англием, Белоруссием, Бразилием, Германием, Грузием, Индием, нэмыкIхэми къащыдэкIыгъэх. Шэуджэныр игупсэ Адыгеим ыкIи Пшызэ дэгъоу ащызэлъашIэ, щагъэлъапIэ.

ТхылъыкIэу «Страницы жизни» зыфиIорэр лъапи шъхьапи кIэгъэзынчъэ-хэзынчъэу зы­щызэфэщагъ. ГъашIэм инэкIубгъохэр къэIотэгъошIухэп ыкIи тхыгъошIухэп. Ау акъылышхорэ IэпэIэсэныгъэ дахэрэ зыхэлъ шIэныгъэлэжьэу Шэуджэн Асхьад мы Iофыгъо иныр ыпшъэ ифагъ, ар тхылъым уеджэ зы­хъукIэ къыбгурэIо. НэкIубгъо 664-рэ мэхъу. ГущыIапэм къызэIуехы. Ащ къыкIэлъэкIох тхылъеджэхэм яшIошI­хэр. Ахэм яавторхэр ежь Шэу­джэн Асхьад дэгъоу зышIэхэу, ицIыфыгъэ хабзэрэ игупшысэкIэ гъэшIэгъонрэ зигунэсхэр арых. Е. В. Алексеенкэм итхыгъэу «Человек, сделавший сам себя и размышления о книге» зыфиIорэм Шэуджэн Асхьад зыфэдэри, иакъыл зынэсырэри IупкIэу къыщиIотыкIыгъ. Мы тхы­гъэм уеджэзэ, бгъэшIагъо екъу гъэшIэ 80-м имафэ пэпчъ, илъэсым илъэсыр къыкIэлъыкIоу, гупшысэр кIэпщыныр мыпсынкIэми, ар Шэуджэным дэгъоу зэрэфэукIочIыгъэр ыкIи зэрэзэшIуихыгъэр.

Джащ фэдэу тхылъымкIэ яшIошIхэр къыраIотыкIыгъэх,В. Ф. Барановым итхыгъэу «Жизненный роман» ыкIи Н. Г. Туманьян истатьяу “Человек и учитель огромной энергии” зыфиIохэрэмкIэ. Мыщ дэжьым сэри къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, Асхьад итхылъыкIэ инэкIубгъо­хэр зэпырыбгъазэзэ, а цIыф гъэсэгъэшхом идунэе хэхыгъэ зыфэдэр къызэрэбгурыIорэр. ШIэныгъэлэжь цIэрыIу, кIэлэ­егъадж, губзыгъ, хэгъэгур, илIа­къо, иунагъо, цIыфхэр зикIасэу ыкIи зилъапIэу, узкIырыплъын гупшысэкIо инэу щыт. Шэуджэным ежь имызакъоу, чIыгум пылъ наукэр ригъаджэхэрэм шIу аригъэлъэгъун фызэшIо­кIыгъ. Ащ шIэныгъэхэмкIэ кандидат 32-рэ ыкIи доктори 9-рэ къыгъэхьазырыгъ.

Тхылъэу «Страницы жизни» зыфиIорэр IэпкIэ-лъэпкIагъэр къыхэщэу, къыIуатэрэм елъытыгъэу дэгъоу зэхэгъэушъхьэфыкIыгъ. Лъэшэу узIэпищэу гъэпсыгъэ. Непэ тарихъым зыцIэ хэтхагъэ хъугъэ цIыф гъэсагъэу Шэуджэн Асхьад ищыIэныгъэ иапэрэ лъэбэкъу къыщежьэу непэрэ мафэхэмкIэ кIэ­кIыжьэу къыщыIотагъ. Пычыгъоу «Год за годом» зыцIэм, хронологие шапхъэкIэ къыгъэшIэгъэ илъэс пэпчъкIэ шIагъэу иIэр къыщыIуагъ.

Анахь узIэпызыщэрэр Шэу­джэн лIакъом епхыгъэ тхыгъэ, лIэкъо чъыгым игъэпсыкIэ, ялIэкъо набгъоу — къуаджэу апэрэ Едэпсыкъуае, ежь иунагъоу къызэрыхъухьагъэр къызщыIотагъэхэр ары. Шэуджэн лIакъом ылъапсэ илъэс 300 къыубытэу зэрэщытыр тхылъым щыгъэунэфыгъ. Хэтрэ цIыфкIи икъуаджэ пеIэн чIы­пIэ зэрэщымыIэр кIигъэтхъызэ, авторым игущыIэ дахэкIэ уигъэ­дэIон елъэкIы. “Унагъор — лъапсэ” зэраIорэр къеу­шы­хьаты. Ятэу Шэуджэн Хьазрэт агроном-сэнэшъхьэлэжьэу зэ­рэщытыгъэр, ежь фэдэ адыгэ лэжьэкIуабэмэ афэдэу, чIыгур шIу зэрилъэгъущтыгъэр ежьри, тым къыкIэрихыгъэу, чIыгум ыгукIэ пэблэгъэ къодыер арымырэу, ащ фэлэжьэрэ наукэм зэрэхэуцуагъэр, еджэгъэ-гъэ­сагъэ, зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьышхо зэрэхъугъэр, зыщыщ адыгэ лъэпкъым ыцIэ шIукIэ зэрэраригъаIорэр бгъэшIагъо екъу.

«Ныр — нэ» аIо адыгэхэм. Тхылъым Асхьад янэ ишIушIэгъэ мыухыжьи, сабый бын Iужъур дахэу зэрэзэдапIугъэри, ным къуаджэу Едэпсыкъуае дэтыгъэ колхозым чанэу Iоф зэрэщи­шIагъэри, Адыгэкъалэ къызэ­кощыжьхэм чIыпIэ колхозэу «Советская Адыгея» зыфиIощтыгъэм зэрэщылэжьагъэри, ыкъо-ыпхъухэм япIун-гъэсэн къызэрэщимыгъэкIагъэри къащиIотыкIыгъ нэкIубгъохэм. Шэу­джэн Асхьад шитIу (ежьыр ящэ) ыкIи шыпхъуищ иI. Ахэр зэкIэ сэнэхьат гъэнэфагъэ зыгъотыгъэх, зэрифэшъуашэу Iоф зы­шIагъэх. Асхьад ышыпхъоу Шэу­джэн Мерэм поэтесс. Джащ фэдэу усэн-тхэн сэнаущыгъэр ежь Шэуджэн Асхьад зэрэхэ­лъыр къыуамыIуагъэми огъэу­нэфы.

ЛIы гъэсэгъэ-гупшысакIоу Шэуджэн Асхьад итхылъ ежь игъогу гъэнэфагъэ щыIэныгъэм зэрэщыпхырищыгъэр, ар къызы­щежьагъи зынэсыгъи къыщы­Iотагъ. Унэгъо гупсэф ышIагъ Асхьад. Илъфыгъэхэу Маринэ ыкIи зэтIуазэхэу Руслъанрэ Люд­милэрэ ащэгушIукIы. Маринэ исэнэхьаткIэ медик, ау усэным дехьыхы, сэмэркъэу фабэр зыхэлъ усэхэр къыдэхъух, Руслъани Людмили апшъэрэ юридическэ гъэсэныгъэ яI, уна­гъохэр ашIагъэх. КIалэм шъэуи­тIурэ зы пшъэшъэжъыерэ, Люд­милэ — пшъашъэрэ кIалэрэ апIух, ахэм ятатэу Шэуджэн Ас­хьад Хьазрэт ыкъор лъэшэу агъэгушIо.

«Лъэпсэ пытэм шъхьапэ ешIы» зэраIорэр шъыпкъэ. Академикэу Шэуджэн Асхьад зыгъэнасыпышIорэр къызыхъугъэм щегъэжьагъэу щыIэныгъэм кIэгушIоу, ежь фэлъэкIырэр ышIэу, игугъэ лъагэхэм афэкIон сыдигъокIи зэрилъэкIырэр ары.

Шэуджэн Асхьад Хьазрэт ыкъор зэресагъэу непи дахэу мэгупшысэ, мэлъыхъо, къегъоты, еушэты, а зэкIэ тхьапэм регъэкIу. СыфэлъаIо адыгэ лъэпкъым щыщ лIышIу-гъэсэгъэ­шхоу Шэуджэн Асхьад Хьазрэт ыкъом псауныгъэ пытэ иIэу имурад инхэр дахэу щыIэны­гъэм щыпхырищынхэу, илIакъо, иунагъо псэпытэ гупсэфынхэу!

Мамырыкъо Нуриет.

Сурэтхэм арытхэр: Шэуджэн Асхьад ыкIи итхылъыкIэу «Страницы жизни» зыфиIорэм ишъотеплъ.