ЦIыфыр лIыхъужъэу къэхъурэп, ар лIыхъужъ мэхъу

Тикъэралыгъо щыпсэурэ хъулъфыгъэхэм Хэ­гъэгум иухъумакIо и Мафэ неущ хагъэунэ­фыкIы. Мы мэфэкIым тарихъ бай пылъ.

Сыд фэдэрэ уахъти ар лIы­хъужъныгъэм ыкIи щытхъум ятамыгъэу къэнэжьы. Къэралыгъом щыпсэурэ нэбгырэ пэпчъ и Хэгъэгу къыухъумэныр ипшъэ­рылъ. А пшъэрылъыр агъэцакIэзэ лIыгъэ зезыхьэхэрэр хэткIи щысэтехыпIэх.

Германием икайзеровскэ дзэхэр Дзэ Плъыжьым зэхигъэ­такъохи 1918-рэ илъэсым мэза­ем и 23-м текIоныгъэ къыди­хыгъ. Нэужым мы мэфэкIым тикъэралыгъокIэ мэхьанэшхо иIэу, Дзэ Плъыжьым и Мафэу 1922-рэ илъэсым алъытэ ыкIи 1923-рэ илъэсым мэзаем и 23-м къыщегъэжьагъэу мэфэкIыр хагъэунэфыкIы хъугъэ. 1946-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Совет­скэ Дзэм ыкIи Дзэ Хы Флотым я Мафэу ар хагъэунэфыкIыщтыгъ. 1995-рэ илъэсым мэзаем и 10-м УФ-м и Къэралыгъо Думэ ыштэгъэ хэбзэгъэ­уцугъэу «Урысыем идзэ щытхъу има­фэхэм афэ­гъэ­хьыгъ» зыфи­Iорэм къызэрэдилъытэу, Германием икайзеровскэ дзэхэр Дзэ Плъыжьым зэхигъэтакъохи 1918-рэ илъэсым мэзаем и 23-м текIоныгъэ къызщыдихыгъэ мафэу – Хэгъэгум иухъу­макIо и Мафэу алъытэ хъугъэ.

ЗищыIэныгъэ хэгъэгум ифедэхэм афэзыгъэIорышIагъэхэм, Iашэр зыIыгъэу псэемыблэжьэу хэгъэгур къэзыгъэ­гъунагъэхэм, тикъэралыгъо нахь пытэ хъуным непи фэлажьэхэрэм мы мафэм ящытхъу аIо.

Республикэр зэрыгушхорэ, шъхьэкIафэ зыфашIырэ цIыфхэм ащыщ «Урысыем и ЛIыхъужъ» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къыз­фагъэшъошэгъэ Цэй Эдуард. Ар тишъо­лъыр имызакъоу, Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэми дэгъоу ащызэлъашIэ. Абхъазым, Дагъыстан ыкIи Чэчэным ащыкIогъэ хэушъхьафыкIыгъэ операциехэм ахэлэжьагъ, цIыфхэм ярэхьатныгъэ ыкIи ящынэгъончъагъэ къыухъумагъ, Темыр Кавказым бырсыр къизыгъэтаджэ зышIоигъо кIуачIэхэм ыпсэ емыблэжьэу апэуцужьыгъ.

Гвардием имайорэу Цэй Эдуард Урысыем и ЛIыхъужъ щытхъуцIэр къыз­фагъэшъошагъэр Дагъыстан хэхьэрэ Ботлихскэ районым илъэгапIэу «Ослиное ухо» зыфиIорэм иштэн 1999-рэ илъэсым зыхэлажьэр ары. Боевикхэм бэрэ запэуцужьхэ нэуж тидзэкIолIхэр зэкIэкIо­жьынхэм иамал аригъэгъотыгъ, къаукIыгъэ командирэу Сергей Костиным ихьадэ заом имашIо къыхихыжьыгъ.

— Тидзэ пшъэрылъхэр тымыгъэцэкIэгъагъэхэмэ, зэкIэри хэкIуадэщтыгъэх. НыбжьыкIэхэм я Хэгъэгу шIу алъэгъоу пIугъэнхэр кIэлэпIухэм, унагъом къащежьэ. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан тятэжъ пIашъэхэм лIыблэнагъэу зэрахьагъэр, тарихъ баеу тиIэр къыткIэхъу­хьэрэ лIэужхэм зэрядгъэшIэщтым тыпылъын фае, — еIо ЛIыхъужъым.

Къулыкъу пшъэрылъхэр ыгъэцакIэхэзэ лIыхъужъныгъэ зэрэзэрихьагъэм фэшI Урысые Федерацием и Президент и УказкIэ парашют-десант батальоным икомандирэу, гвардием имайорэу Сергей Костинымрэ (зэфэх нэуж) командирым игуадзэу, гвардием имайорэу Цэй Эдуардрэ Урысые Федерацием и ЛIыхъужъыцIэ къафагъэшъошагъ. Ащ нэмыкIэу къулыкъур ехьыфэ нэмыкI къэралыгъо тынэу, медалэу, орденэу къыратыгъэр бэдэд.

2000-рэ илъэсым шэкIогъум ипсауныгъэ изытеткIэ Цэй Эдуард майор звание иIэу запасым кIуагъэ. Орденхэу «За личное мужество», «За заслуги перед Отечеством 2-й степени», «За отличие в военной службе» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх. Ау зэкIэмэ анахь тын лъапIэр Урысыем и ЛIыхъужъ зэрэхъугъэр ары. Мы мафэхэм Эдуард АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутат.

ЛIыхъужъым илъэс пчъагъэ хъугъэу ныбжьыкIэхэм патриотическэ пIуныгъэ ягъэгъотыгъэным иIахьышхо хешIыхьэ: дзэм къулыкъур щызыхьыщтхэм, студентхэм, кIэлэеджакIохэм заIуегъакIэ. Ащ зэрилъытэрэмкIэ, тын лъапIэу къыфагъэшъошагъэр ежьым изакъоп зи­шIушIагъэр.

— Сянэ-сятэхэм сызэрапIугъэ лъагъом сытетэу сыпсэугъ ыкIи сыпсэущт. Тын лъапIэу ыкIи щытхъуцIэу къысфагъэшъошагъэр сизакъоу сиеп, сибатальон хэтхэу, хэушъхьафыкIыгъэ пшъэрылъхэр сигъусэу зыгъэцэкIагъэхэм, я Хэгъэгу къаухъумэзэ фэхыгъэ дзэкIолIхэм, офицерхэм афэсэгъэхьы. Мы жъуагъор ахэм яй ыкIи сэ силыуз, — еIо Цэй Эдуард.

Эдуард щыIэныгъэ гъогу гъэшIэгъон къыкIугъ, Хэгъэгур шIу плъэгъун зэрэфаемкIэ щысэтехыпIэу щыт. Общественнэ щыIэныгъэм, патриотическэ пIуныгъэм, сыд фэдэрэ IофшIэни чанэу ахэлажьэ. Республикэм щыпсэухэрэм цы­хьэшхо фашIы ыкIи рэгушхох.

Эдуард 1966-рэ илъэсым Мыекъуапэ къыщыхъугъ, ялIакъокIэ ХьакIэмзые щыщых. Унэгъо зэгурыIожьэу, адыгэ шэн-хабзэхэм язехьакIохэу ящыIэныгъэ къырэкIох, цIыфхэми шъхьэкIэфэныгъэ къызфарагъэшIын алъэкIыгъ. Эдуард ежь ишIоигъоныгъэкIэ исэнэхьат дзэм рип­хыгъ, джыри къулыкъум мыкIозэ Мые­къопэ мэкъумэщ техникумыр къыухыгъ. Ащ нэмыкIэу Урысые ДОСААФ-м и Мыекъопэ техническэ еджапIэ щеджагъ.

Къулыкъу ужым Рязанскэ апшъэрэ воздушнэ-десантнэ команднэ училищым чIэхьагъ. 1990-рэ илъэсым Цэй Эдуард Закавказскэ дзэ округым взводым икомандирэу къулыкъур щихьыгъ. Ротэм икомандир игуадзэу, нэужым, 1992-рэ илъэсым, командирэу агъэ­нэфагъ. А лъэхъаныр къи­ныгъ, лъэпкъ Iофыгъохэр къызфагъэфедэхэзэ, политик «шIойхэм» къэралыгъом бырсыр къыралъхьэгъагъ. Тыдэ къулыкъур щихьыгъэми, сыд фэдэ чIыпIэ ифагъэми, и Хэгъэгу къызэриухъумэн фаер зыщигъэгъупшагъэп, къызщыхъугъэ хэкур, игупсэхэр къымыгъэукIытэжьхэу щыIэныгъэм лъэгъо дахэ щыпхырищыгъ.

Непэ Цэй Эдуард общественнэ Iофхэм чанэу ахэлажьэ, Урысые народнэ фронтым ипроектхэу тарихъым икъэгъэ­нэжьын, заом хэлэжьагъэхэм лIыхъужъ­ны­гъэу зэрахьагъэр мыкIодыным афытегъэпсыхьагъэхэр пхырещых. КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм патриотизмагъэ ахэлъыным, экстремизмэ, терроризмэ нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэхэм ащыу­хъумэгъэнхэм ынаIэ тет.

Хэгъэгу зэошхом хэкIодэгъэ ти­дзэкIолIхэм яшIэжь фэгъэхьыгъэ сау­гъэтым игъэуцун ыкIи псэупIэу Ханскэм советскэ летчикхэр къызщефэхыгъэхэ чIыпIэм сквер щызэтеутыгъэным Цэй Эдуард якIэщакIу.

ЛIыхъужъэу непэ зыцIэ къепIонэу, шъхьэкIафэ зыфэпшIын плъэкIынэу тиIэр макIэп. Зидунай зыхъожьыгъэхэм яшIэжь дгъэлъэпIэным, псаоу къытхэтхэм ящысэкIэ тыпсэуным мэхьанэшхо иI. МэфэкIэу къэблагъэрэр хэзыгъэунэфыкIырэ пстэуми тигуапэу тафэгушIо, шIоу щыIэр къадэхъунэу тафэлъаIо.

КIАРЭ Фатим.