Искусствэм ицIыфыгъ

Къашъор — искусств, художественнэ амал зэфэшъхьафхэмкIэ искусствэ пэпчъ щыIэныгъэр къыгъэлъэгъон фае. Адыгэ къашъохэр Кавказым щыпсэурэ цIыф лъэпкъхэм якультурэ изы Iахьэу щытых. Ахэр зытетым тетэу тинепэрэ мафэхэм къанэсыжьыгъэх. Лъэпкъым ыпсэ ахэм ахэлъ. Сыд фэдэрэ зэхэхьэшхуи, джэгуи ахэр хэмытхэу рекIокIыхэрэп. Шэн-хабзэхэу адыгэхэм ахэлъхэм ядэхагъэ къашъохэм къахэщы: цIыфыгъэ напэр, пкъы зэкIужь IыгъыкIэр, лъэпкъ гушхуагъэр ыкIи удэзыхьыхырэ нэмыкIыбэр.

Непэ, Iо хэлъэп, тиреспубликэ инэпэеплъэу щытыр урысые ыкIи дунэе зэнэкъокъухэмрэ фестивальхэмрэ ялауреатэу бэрэ хъугъэ, тихэгъэгу имызакъоу IэкIыб къэралхэми ащызэлъашIэу, лъэпкъ къашъомкIэ Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсыр» ары. Адыгеим икъэралыгъо тын лъапIэу – медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр ащ къыфагъэшъошагъ.

Адыгэхэм къэшъонымкIэ яискусствэ лъэпкъ творчествэм ихъарзынэщ баеу щыт, ихэхъоныгъэкIэ лIэшIэгъубэ хъурэ гъогууанэ ащ къызэпичыгъ. Лъэпкъым игушъхьэлэжь культурэ ихэхъоныгъэ заохэми, джэгъогъуныгъэ къыддызиIэ лъэпкъхэу къыттебанэщтыгъэхэми къызэтыраIэжэн алъэкIыгъэп.

1936-рэ илъэсым Адыгэ автоном хэкум музыкальнэ-драматическэ театрэ къыщызэIуахыгъагъ. Орэдымрэ къашъом­рэкIэ адыгэ ансамблэр ащ хэтыгъ. Тэхъутэмыкъуае щыщ Темызэкъо Иб­рахьим а коллективыр зэхэзыщагъэхэм ащыщыгъ ыкIи хэкум ихореографическэ искусствэ итарихъ иIахьышхо хэлъ. Адыгеим иапэрэ къэшъокIо цIэрыIохэм ар ащыщ пIоми ухэукъощтэп. Зы лъэхъа­нэ горэм ар ансамблэм идиректорэуи, ихудожественнэ пащэуи щытыгъ. Ащ ишIуагъэкIэ цIыфхэр лъэпкъ къэшъо хьылъэхэу ежь ышъхьэкIэ ыгъэуцугъэхэм яплъынхэ алъэкIыгъ. 1940-рэ илъэсым Урысыем икъэлабэ къызакIухьэм (Москва, Горький, Тамбов, Воронеж, Иванов), дахэу къафаIуагъэр макIэп. Къалэу Калинин иреволюционнэ дзэ хэт зэолI­хэм мырэущтэу къатхыгъагъ: «Шъуиорэдхэм тыгу къаIэтыгъ. Советскэ Сою­зышхор ыгъэгушIоу, пыйхэм агу рихэу адыгэ искусствэм лъагэу зерэIэт!»

Хэгъэгу зэошхом иилъэсхэм ансамблэм иIофшIэн зэпыугъо фэхъугъагъ. Ежь Ибрахьими заом Iухьэгъагъ. УIэгъэ хьылъэхэр телъхэу къыгъэзэжьыгъагъ. 1945 – 1946-рэ илъэсхэм ансамблэм иIофшIэн пидзэжьыным пае ахъщэ къы­фыхагъэкIыгъагъ. Темызэкъоми ансамб­лэм къыфигъэзэжьыгъагъ. Иныбджэгъу­хэр игъусэхэу къуаджэхэр ащ къыкIухьэщтыгъэх, гугъапIэ къэзытырэ ныбжьыкIэхэр къахихыщтыгъэх. Ахэм бэрэ Iоф адишIэщтыгъэ, пIопэн хъумэ, ыпсэ ахилъхьэщтыгъ. Зыгорэхэр къадэхъухэ зыхъукIэ лъэшэу гушIощтыгъэ. ИлъэситIум къыкIоцI (1948 – 1949-рэ илъэс­хэм) Ибрахьимэ адыгэ къэшъо 14 ыгъэуцугъагъ. Ахэм ащыщых «ЗэфакIор», «Ислъамыер», «Сипакъ» зыфиIорэр ыкIи нэмыкIхэр. Ежьыми къашъохэр къы­шIыхэу къыхэкIыщтыгъэ. Жьышхо зыкIэт анахь къэшъо хьылъэхэм ащыщэу «Лъэпэ­чIасэр» ары икIэсагъэр. А къа­шъом кIэ горэхэри хигъэхьэгъагъэх: лъэгуанджэхэмкIэ ыкIи лъапэхэм уатетэу зыбгъэчэрэгъуныр, къамэхэр ужэ дэлъхэу укъэшъоныр. Ахэр зэкIэ дэгъу дэдэу ежь къышIыщтыгъэх.

Зышъхьамысыжьэу Iоф зэришIэрэм къыхэкIэу уIэгъэжъэу телъхэми нахь къыфырагъашIэщтыгъэ. Ау къашъор ежьыркIэ щыIэныгъэу щытыгъ, арти узыр къызтыригъакIощтыгъэп.

Советскэ Союзыщтыгъэм икъэлабэмэ ансамблэр ащыIагъ. Украинэм къыщыдэкIырэ гъэзетхэм ащыщ горэм мыщ фэдэ гущыIэхэр къыхиутыгъагъэх: «Жьышхо кIэтэу Темызэкъо Ибрахьимэ къамэхэр ыжэ дэлъхэу «Лезгинкэр» къышIы зэхъум шахтерхэм ащыщ горэ къахэкуукIыгъагъ: «Дэгъу дэд нахь, аукъодыеп. Тэ, шахтерхэм, ащ фэдэхэр тигунэсых».

Ансамблэм кIэу къыхэхьэгъэ пшъа­шъэхэм ахэтыгъ къуаджэу Къэзэныкъо­ежъым щыщ Лъэцэр Аслъанхъан. ЦуцэкIэ ащ еджэщтыгъэх. Ибрахьимэ ащ лъэшэу ынаIэ тыридзэгъагъ: ыпкъ ищыгъэу, ухигъэлъыхъухьанэу адыгэ пшъэшъэ дахэу ар щытыгъ. Ибрахьимэ ащ лъып­лъэу, зи римыIошъоу дэхэкIаерэ хэтыгъ. Ау ащ нахьыбэрэ пщыIэнэу зэрэщымытыр къызыгурэIом, къыдакIомэ, къыщэ зэрэшIоигъор риIуагъ. АныбжьыкIэ ахэр зэпэчыжьагъэхэми, зэкIэми агу рихьырэ, лъытэныгъэ зыфашIырэ хъулъфы­гъэм «Хьау» риIуагъэп. Джащ тетэу ахэр псэогъу зэфэхъугъэх. Цуцэ зы мафи кIэ­гъожьэу къыхэкIыгъэп Ибрахьимэ зэрэдэкIуагъэмкIэ.

Ащ нэужым ансамблэм къыхэхьагъэх Тэхъутэмыкъуае щыщ Щэрамыкъу Абочырэрэ Очэпщые щыщ Пщыдатэкъо Уалидэрэ. Нэужым ащ Тэхъутэмыкъуае зыкъигъэзэжьыгъагъ ыкIи илъэс 40 фэдизрэ ащ щыпсэугъ. НэбгыритIум ныбджэгъуныгъэ дахэ азыфагу илъыгъ.

1957-рэ илъэсым Адыгеимрэ Къэрэщэе-Щэрджэс хэкумрэ я Мафэхэу Москва щыкIуагъэхэм ансамблэр ахэлэжьэгъагъ. Темызэкъор, Щэрамыкъор ыкIи Пщыдатэкъор къызщышъохэрэ ансамблэр IэгутеошхокIэ къагъэкIотэжьыгъагъ. Мос­ква къыщыдэкIырэ гъэзетхэми гущыIэ фабэхэр къыхаутыгъагъэх.

А лъэхъаным ехъулIэу Ибрахьимэрэ Цуцэрэ пшъэшъэжъые дэхэцIыкIоу Ами­нэт къафэхъугъагъ. Тыркъоу телъхэм лъэ­шэу къыфырагъашIэ зэхъум Ибра­хьимэ ансамблэм къыхэкIыжьыгъагъ.

Пенсием зэкIо нэуж ар иунагъокIэ Мыекъуапэ къикIыжьи Тэхъутэмыкъуае къэкIожьыгъагъ. Урамым лIы хэкIота­гъэр рыкIо зыхъукIэ зэкIэупкIагъэу зэрэщытыр, ыпкъ дахэу зэриIыгъыр агъэшIа­гъоу блэкIыхэрэр къыфызэплъэкIыжьыщты­гъэх.

Темызэкъо Ибрахьими ишъхьэгъуси дунаим ехыжьыгъэх. Непэ къуаджэм щыпсэурэр апхъоу Еутых Аминэт. Илъэс 45-рэ ар почтэм щылэжьагъ, джы зегъэ­псэфы. Ибрахьимэ ипхъорэлъфхэу Сэфэр — вневедомственнэ къулыкъум щэлажьэ, Светланэ — район администрацием испециалист. Ахэри бэшIагъэу ны-ты хъугъэх. Янэжъэу Аминэт иальбом гъэ­зетхэм къахэупкIыгъэ статьяхэу, сурэт­хэу дэлъхэм яплъых, ятэжъэу артист, къэшъокIо IэпэIасэу щытыгъэм фэгъэ­хьыгъэ къэбархэм ядэIух.

ТичIыпIэгъоу Темызэкъо Ибрахьимэ Адыгеим ихореографическэ искусствэ итарихъ ифэшъошэ чIыпIэ щиубытыгъ. ЦIыфхэми шIукIэ ар агу илъыщт.

АкIэгъу Разыет.

Тэхъутэмыкъуай. Сурэтхэр Темызэкъо Ибрахьимэ илъэс зэфэшъхьафхэм тырахыгъэх.