Адыгеим щызэлъашIэрэ этнографэу, зэхэщэкIо-гупшысакIоу, Адыгэ хэку музеим илъэс 20-м ехъум ипэщагъэу, узыкIырыплъын ыкIи узылъызыщэн амал зыIэкIэлъыгъэу Iэшъхьэмэфэ Любовь Мэрзанэ ыпхъур емызэщыжьэу, илъэс 50-м хьалэлэу, зафэу илъэпкъ фэлэ­жьагъ, адыгэ культурэм иIахьышIу хилъ­хьагъ. Къэлэ гупчэ шъыпкъэм, урамхэу Жуковскэмрэ Первомайскэмрэ зыщызэолIэхэрэ къуапэм щытыгъэ Адыгэ хэку музеир Эрмитажым фэдэу цIыфкIопIэшхуагъ, мафэ пэпчъ хэгъэгум, краим, хэкум къарыкIыгъэ купи 10 – 12-р къы­чIахьэщтыгъ.

Сэри синасып къыхьыгъ Адыгэ хэку музеим Iоф щысшIэныр, сынаучнэ IофышIагъ, отдел пащэуи сыщытыгъ. Сэщ фэдэу IофшIэныр езгъэ­жьэгъакIэхэри Iутыгъэх, ау ахэр сапэ къыIухьэгъагъэх. Нэбгырэ 25 – 30 фэдиз зыIутыгъэ музеим хэт нэбгырэ пэпчъ Любовь Марзановнам дэгъоу ышIэ­щтыгъ. Зипэщэ купыр унэгъо зэгурыIожь-зэрэлъытэу, дахэу, дэгъоу, шъхьакIэфэшхо зэфашIэу зэхэтыгъ. Хэт игушIуагъуи, игумэкIи, ифэныкъуагъи музеим идиректорэу Iэшъхьэмафэр щыгъозагъ ыкIи амалэу иIэмкIэ ишIуагъэ къытигъэкIыщтыгъ. Уехъопсэнэу Любовь Марзановнар, адыгэ бзылъфыгъэ Iэдэб-шIыкIашIощтыгъ, шъхьэлъытэжьыгъ. Игулъытэрэ иакъыл­рэкIэ зынэмыс щыIагъэп. Тыгъэ­гъэзэ мазэм ыкIэм Любовь Марзановнам къызыхъугъэ мафэр хигъэунэфыкIы­щтыгъ, тимузей нэфынэ фабэкIэ ар мэфэкI дэхагъ.

ИкIыгъэ 2021-рэ илъэсым, тыгъэгъа­зэм и 23-м къыдэкIыгъэ гъэзетэу «Советскэ Адыгеир» зэрэхабзэу, къызэдэсхыгъ… слъэгъурэр зыфэзгъэдэн сшIагъэп, тидиректорыгъэ бзылъфыгъэ лъапIэу Iэшъхьэмэфэ Любовь Мэрзанэ ыпхъум исурэт зэIугъэпкIэжьыгъэу ит, зэрэщымыIэжьымкIэ тхьаусыхэ тхыгъэр къыкIэлъэкIо, сынэпсхэр пхъыпхъыпхъэу къыкIэтэкъугъэх… Сэ сизэкъуагъэп, ащ Iоф дэзышIагъэхэу Мыекъуапэ дэсхэм лъэшэу агу къеуагъ, ицIыфышIугъэ ащыгъупшагъэп.

ИIоф, фэшъыпкъагъ

Iэшъхьэмэфэ Любэ Шэуджэн районым ит къуаджэу Мамхыгъэ къыщыхъугъ. 1958-рэ илъэсым къалэу Орджоникидзе дэт Темыр-Осетие Къэралыгъо институтэу К. Хетагуровым ыцIэ зыхьырэр къыухыгъ. 1958-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу 1964-рэ илъэсым нэс Орджоникидзе и Къэралыгъо тарихъ музееу Кировымрэ Орджоникидзерэ ацIэкIэ щытым инаучнэ IофышIэ шъхьэIагъ.

1964-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 1988-рэ илъэсым нэс Л. М. Iэшъхьэмафэр Адыгэ хэку краеведческэ-тарихъ музеим иIэшъхьэтетыгъ. Я 60 — 70-рэ илъэсхэм акIэхэм охътабэ зытырагъэ­кIуадэщтыгъэр угъоен-зэгъэшIэн IофшIэнышхор ыкIи музей фондым хэгъэхъогъэныр ары. Лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ егугъухэу музей Iофым зэкIэ коллективыр зэфэдэу хэлажьэщтыгъ. Адыгэ хэкур къакIухьэщтыгъ, лъэпкъ Iапэр зынэсыгъэу щытыр зэкIэ къаугъо­ищтыгъ, пкъы­гъо пэпчъ къэбарэу пы­лъыр зэрагъашIэщтыгъ, атхыщтыгъ.

Теуцожь районым щызэхащэщтыгъэ экспедициехэм мурадэу яIагъэр Краснодар псыубытыпIэр шIыгъэным пае IуагъэкIынэу щыт къуаджэхэм ащыугъо­егъэныр, къэIотэкIо цIыф Iушхэм ягукъэ­кIыжьхэр тхыжьыгъэнхэр ары. Музеим иIофышIэхэм къуаджэ пэпчъ ханэ фамышIэу унагъохэр къакIухьэщтыгъэх, лъапи-шъхьапи зэрагъашIэщтыгъ. Хэ­гъэгу зэошхом хэлэжьагъэхэр агъэунэфыщтыгъэх, ахэм ящыIэкIагъэр, язэо гъогу зыфэдагъэр, къэзгъэзэжьыгъэхэм къарыкIуагъэр зэрагъашIэщтыгъ, ясурэтхэр къаIахыщтыгъэх. Мыщ фэдэ IофшIэн куум, этнографие ыкIи археологие экспедициехэм яшIуагъэкIэ, музеим ифонд пкъыгъо 59000-кIэ къаIэтыгъагъ. Ахэр лъэпкъ тарихъымкIэ, этнографиемкIэ, культурэмкIэ зэбгъэпшэн щымыIэ пкъы­гъуагъэх, непэрэ мафэм АР-м и Лъэпкъ музей «идышъэ фонд» хэхьагъэх.

1967-рэ илъэсым, Октябрьскэ революциешхор къызыдахыгъэр илъэс 50 зыщыхъурэм тефэу, Адыгэ хэку музеим экспозициякIэхэр къыщызэIуахыгъагъэх. Научнэ IофышIэхэм Л. Iэшъхьэмафэр яIэшъхьэтетэу научнэ-ушэтын инхэр зэшIуахыщтыгъ: къэгъэлъэгъонхэр, экспедициехэр, командировкэхэр, къекIокIырэ лекциехэр, музей кIоцIымкIэ тематическэ экскурсие зэфэшъхьафхэр, Iо­фышIэхэм апае семинархэр (ахэм нэмыкI къалэхэм къарыкIыхэрэр ахэлажьэщтыгъэх). КъекIокIырэ музей цIыкIухэм Iоф ашIэщтыгъ, хэкум игупчэ музейхэм стажировкэхэр ащахьыщтыгъэх. Любовь Марзановнар музеим ипащэу зыщытыгъэ илъэсхэм Адыгэ хэку краеведческэ музеим икъутэми 4 агъэ­псыгъагъ: Советскэ Союзым и ЛIы­хъужъэу Андырхъое Хъусен имемориальнэ музееу къуаджэу Шэуджэнхьаблэ дэтыр, лъэпкъ усакIоу Теуцожь Цыгъо и Унэ-музееу Гъобэкъуае къыщызэIуа­хыгъэр, краеведческэ музееу станицэу Джаджэ щагъэпсыгъэр, тарихъ-краеведческэ музееу Красногвардейскэм щыIэр.

Iэшъхьэмэфэ Любэ IофшIэным дакIоу музеим фашIырэ унакIэм зэкIэ фондыр гъэкощыжьыгъэным лъэшэу ынаIэ те­тыгъ ыкIи хэлэжьагъ. Адыгэ хэку музеим ифонд хэпшIыкIэу хэхъуагъ. ЩыIэкIэ-псэукIэу зызыIэтырэри экспозициякIэхэмкIэ къиIотыкIыгъэн фэягъэ, музеикIэу ашIыгъэм, коллективым а зэкIэ къыщагъэшъыпкъагъ.

Iэшъхьэмэфэ Любовь Мэрзанэ ып­хъум научнэ-IофшIагъэхэри иIэх: «Адыгские женские головные уборы», «Черкеска», «Одежда духовенства», «Женские головные украшения», «Традиционная одежда адыгов в собрании Национального музея РА».

2012-рэ илъэсым нэс Iэшъхьэмэфэ Любэ музеим Iоф щишIагъ тхыгъэ къэ­кIуапIэхэм яухъумакIоу, ащ ыужым методистэу. Илъэсыбэм къакIоцI музеим ифонд дэгъоу зэхифыгъэу, ышIэу зэрэщытыр къыушыхьатыгъ каталогэу «Традиционная одежда северо-западных адыгов. Вторая половина ХIХ – начало ХХ вв…» зыфиIоу къыдэкIыным фи­гъэхьазырыгъэм. Ащ Урысые этнографическэ музеим (Санкт-Петербург дэтым) осэшIу къыщыратыгъ. Адыгэ культурэм икъызэтегъэнэн-ухъумэн чанэу зэрэдэлэжьагъэм пае Л. М. Iэшъхьэмафэм медалэу «За доблестный труд» (1970 г) зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ. СССР-м культурэмкIэ и Министерствэ и Щытхъу тхылъ, культурэм иIофышIэхэм япрофсоюз организацие ищытхъу тхылъхэр, АР-м культурэмкIэ и Министерствэ и Диплом къыратыгъэх.

Iэшъхьэмэфэ Любэ ишIэныгъи, иIэдэби, иамали, ыкIуачIи илъэпкъ фигъэлэжьагъэх. Иадыгэ лъэпкъ лъэшэу рыгушхощтыгъ, илъэпIагъ, ащ ыцIэ дахэкIэ зэригъэIущтым, тарихъым чIыпIэ пытэ зэрэщыфишIыщтым мыпшъыжьэу дэлэжьагъ, фэзэфагъ, ащ фишIэрэр шIомэкIагъ.

Адыгэ бзылъфыгъэ шъыпкъагъ Iэшъхьэмэфэ Любэ Мэрзанэ ыпхъур, псэемыблэжьыгъ илъэпкъкIэ, арышъ ишIушIэ гъунэнчъ. Дунэе нэфым зехыжьыгъэр джыри мазэ хъугъэп, Тхьэм джэнэт къырет, илъэс 89-рэ ыныбжьыгъ… Къы­зыхэкIыгъэ адыгэ лъэпкъым ишIэжь ыкIи итарихъ ар ныбжьырэу къыхэнэщт. ШIушIагъэр кIодырэп.

Мамырыкъо Нуриет.