ТхакIоу, усакIоу Хьакъунэ Заремэ мы мафэхэм итхылъитIу къыдэ­кIыгъ. «ШкIэмафэрэ иныбджэгъухэмрэ» зыфиIорэм кIэлэцIыкIумэ апае рассказхэр къыдэхьагъэх, «Джэгур джэгушху!» ыIуи цIэ зы­фи­шIыгъэм ибаснэхэр дэтых. Мы хъугъэ-шIагъэр ары Заремэ зыфэд­гъэзэнэу зыкIэхъугъэр.

Илъэс 20 фэдизкIэ узэкIэ­Iэбэжьмэ синэIосэ хъулъфыгъэу гъэшIэгъон горэ е цIыфмэ агу, апсэ нэсын горэ ытхыныр езымыпэсырэм Заремэ риIоу зэхэс­хыгъагъ: «Арэп, сыда мы птхыгъэр зыщыщыр, илъэс 50-рэ зэгъусагъэхэми къаIо, къэзэрэщэгъэ къодыеми къаIо, сшIэрэп ащ фэдэ усэ зыкIэптхын фаер!» Хъулъфыгъэм зыфиIуагъэр «ТызэхэкIыжьы» зыфиIорэ орэдыр ары. Шъыпкъэ, орэдыр зэ­хэкIыжьыным зиIоф нэсыгъэ зэшъхьэгъусэхэми, егъашIэми зэхэмыкIыжьыщтхэми къаIо­щтыгъ. Заремэ ытхыгъэр шIомыхъатэу игугъу авторым фи­шIыгъэми, ымышIахэу усакIом иIофшIагъэ осэшхо ритыгъ. ЦIы­фыбэмэ гущыIэхэр ашIэхэу, орэдышъом илъхэу ахэр къа­Iохэмэ, зытхыгъэмкIэ ар насыпыгъэшху.

ГущыIэхэр орэдышъом изылъхьагъэхэр Гъонэжьыкъо Аскэр. Орэдыр заусыгъэм илъэсыбэ тешIагъэми, ар бэмэ агу рехьы, непи къаIо. Орэдыр заусыгъэ лъэхъаным Адыгэ телевидением «ТышъуфэгушIо» ыIоу къэтын ыгъэхьазырыщтыгъ. Ащ къатхэрэм инахьыбэр «ТызэхэкIы­жьы» зыфиIорэ орэдым къыкIэ­лъэIущтыгъ. Ащ фэдэу Заремэрэ Аскэррэ зэдаусыгъэ орэдэу «Сыд силажьэр?» зыфиIорэри анахьыбэрэ къаIорэ орэдхэм ащыщыгъ. Ар орэдыIо цIэрыIохэу Нэхэе Тэмарэ, ХъокIо Сусанэ, Дзыбэ Фатимэ, Нэхэе Ан­желэ къаIо. Барцо Руслъани Заремэ иусэхэр орэдышъом рилъхьагъэхэу орэдыбэ иI. Ахэм ащыщых «Адыгэ лъэпкъыр», «Адыгэ намыс», «Адыгэ орэд», «Сыгу мэхъу къэгъэгъалъэу» зы­фиIохэрэр, нэмыкIхэри. Мы чIыпIэм къыщыхэзгъэщымэ сшIоигъу дунаим щызэлъашIэрэ инджылыз орэдыIо купэу «Queen» зыфиIорэм иорэдэу «Мы чемпионы» зыфиIорэр За­ремэ зэридзэкIи, Нэхэе Азэмат оранжировкэ ышIи Ванкувер Олимпиадэу щыкIорэм адыга­бзэкIэ ансамблэу «Ислъамыем» къызэрэщиIогъагъэр.

Заремэ ыгу хэзыгъэкIырэм пхъашэу джэуап ритыжьынэу ишэнкIэ щытэп. Арын фае орэдым илъ гущыIэхэм яхьылIагъэу дыджэу хъулъфыгъэм къыриIогъэ гущыIэхэм япэгъокIэу зыпари зыкIыримыIогъагъэри. Шъыпкъэ, ежьыри ныбжьыкIагъ, етIани ищыIэныгъэ щыщ Iахьэу къыкIугъэм къинэу щилъэгъугъэм къы­хэкIэу ыгу хэзыгъэкIырэми псын­кIэу фигъэгъущтыгъ. Непэ ыныбжь уцугъэми, ишэнкIэ къы­зэтенагъ. ЦIыф къызэрыкIу, хьа­лэл, гукъабз, анахь лъэшэу ыгу хэзыгъэкIыгъэми неущ IэпыIэгъу фэхъунэу хьазыр, цIыф дэгъу цIыкIу. АрынкIи хъун ытхы­хэрэр цIыфхэм ежьхэм яхьылIагъэм фэдэу къызкIашIошIырэр. Ащ ехьылIагъэу иныбджэгъухэр щхыхэзэ къэбархэр къаIуатэх. Ащ фэдэу Заремэ игущыIэхэм атехыгъэ орэдым едэIурэ бзылъфыгъэм гъыныр къыхидзагъэти, къэхъугъэмкIэ зеупчIыхэм, «Сэ къысэхьылIагъ ар, сэрын фае зытыритхыкIыгъэр» ыIогъагъ.

Джыри зы къэбар. Заремэ итворчествэ фэгъэхьыгъэ зэIукIэгъоу къоджэ клубым щыкIорэм нысэмрэ гуащэмрэ афэгъэхьыгъэ усэм зезыщэрэр къеджэ, чIэсыр зэкIэри мэщхы. Зы бзылъфыгъэ къэнэшхъэигъ, чэфынчъэу щысыти, къыгосхэр къэхъугъэмкIэ зеупчIыхэм, «Мыр зытхыгъэ бзылъфыгъэм сешIэ сэ, сикъэбар щыгъуаз, сэры зытырихыгъэр» ыIогъагъ. Усэр фэгъэхьыгъагъ гуащэм ышыпхъоу нысэм дэжь къызыкIокIэ ушэтыпIэ пчъа­гъэ изыгъэуцорэм.

Заремэ адрэмэ атезыгъэкIырэ шэныбэ хэлъ. ГущыIэм пае, ытхыгъэ текстыр езбырэу къэзы­Iорэ тхакIохэм афэдэп, къы­шIэ­жьыщтхэп. «Орэдым ралъхьэ­гъэ усэм игущыIэхэр къытфэгъэ­хьых» аIоу къыфэтхагъэхэм ялъэIу ыгъэцэкIэным пае къызы­дэхьэгъэ тхылъыр къыгъотынышъ, тыритхыкIын фае. «Ау зы сисатыр зыгорэм ыгъэфедагъэ­мэ, къэсшIэжьыщт», — еIо Заремэ.

Джы итхылъыкIэхэм зафэд­гъэзэн. Зыр «ШкIэмафэрэ иныб­джэгъухэмрэ» зыфиIорэр ары. Ар ыпкIэ хэлъэу О. Г. Магариным иунэе тхылъ тедзапIэ къы­щыдигъэкIыгъ. «Джэгур джэгу­шху!» зыфиIорэр Адыгэ тхылъ тедзапIэм къыхиутыгъ. Апэрэр кIэлэцIыкIухэм апае тхыгъэ.

Мыр кIэлэцIыкIумэ апае ятIонэрэ IофшIагъэу Заремэ иI. Мыр мыщ ыпэкIи «Ныбджэгъу къысфэхъу» ыIоу тхылъ гъэкIэрэкIагъэ къыдигъэкIыгъагъ.

КIэлэцIыкIухэм апае утхэныр Iоф къызэрыкIоу щытэп. Анахьэу къоджэ сабыйхэу джыри еджапIэм чIэмыхьагъэхэри урысы­бзэкIэ зэрэгущыIэхэрэр къызыдэплъытэкIэ. Ау Заремэ кIэлэцIы­кIухэм ягупшысакIэ, идунэете­ты-кIэ къыгурыIоу зэрэщытыр итхы­гъэхэм къагъэлъагъо. «Ныб­джэ­гъу къысфэхъу» зыфиIорэр усэ шъуашэм илъэу къыдэкIыгъа­гъэ­мэ, джы прозэкIэ тхыгъэу рас­сказхэр авторым ыгъэпсыгъэх.

Тхылъыр кIэрэкIэ дэд. Ар къы­зэрэзэгопхэу кIэлэцIыкIу дунэе гъэшIэгъоным ухэхьэ. АщкIэ IэпыIэгъу хъухэрэр сурэт хьалэмэтэу дэтхэр ары. Рассказ пэпчъ къызтегущыIэрэм елъытыгъэу зы сурэт хэт. Тхыгъэр дэгъоу къыбгурыIонымкIэ а сурэтхэм мэхьанэшхо яI. Рассказхэр зыфэгъэхьыгъэхэр къо­джэ щыIакIэр ары. Ащ епхыгъэх геройхэр. Ахэм ятеплъэ, яшэн ялъытыгъэу сурэтхэри гъэпсыгъэх. Шъхьадж ыгу илъыр ынэгу къыкIэщы. ЯгушIуагъуи, ягухэ­кIи, мырэзэныгъэу яIэри анэгухэм акIэолъагъо.

Хэта геройхэр? Анахь шъхьа­Iэр ШкIэмаф. Ащ иныбджэгъух Хьаухьау, бжьэу Жьыжьыжь, шъомпIэжъэу Жъыжъыжъ, хьэ цIыкIоу Ныбац, аргъоеу Нынын. Мыхэр ыкIи нэмыкI псэушъхьабэу рассказхэм ахэтхэр ШкIэмафэ къешIэкIыгъэх, хъугъэ-шIагъэхэм зэкIэми ягупчэ ар ит. Рассказ пэпчъ зэщыгъо хэмытэу гъэпсыгъэ, хъугъэ-шIагъэхэм псын­кIэу узыхащэ, ащыщ охъу. Гъэсэпэтхыдэу узэзэщэу къыптеIункIэрэм фэмыдэу дэгъумрэ дэимрэ къыбгурагъаIоу рассказ­хэр гъэпсыгъэх. Псэушъхьэхэм, хьацIэ-пIацIэхэм язэфыщытыкIэ, ахэм шIуагъэу ахэлъхэр авторым къеIуатэ. Дахэу уадэзекIомэ ахэ­ми къызэрагурыIорэр, гушIонхэ зэралъэкIырэр, агу хэбгъэкIы зэрэмыхъущтыр геройхэм язекIуа­кIэхэмкIэ Заремэ къегъэлъагъо.

ЫпшъэкIэ къы­зэрэтIуагъэу, рас­сказ цIыкIухэр къоджэ щы­IакIэр ары зы­фэгъэхьыгъэхэр. Чы­лэм къыщы­хъу­гъэу, адыгэ унагъом щапIу­гъэхэу адыгабзэ­кIэ еджэ­шъурэ сабыйхэр ыгъат­хъэхэу тхылъым еджэнхэу къысшIошIы, ау къа­лэм щыпсэурэ кIэлэцIыкIухэу адыгабзэр зыIутымылъхьагъэхэм ащ гухахъо зэрэхамыгъотэщтыр сыгу къео. Сыдэущтэу ахэм къагурыIощт Ны­бац, Нынын, Жьы­жьыжь, Лъэб­жъэпIый, Дышъэсыдж псэушъхьэ­хэм зыкIараIуа­гъэр?! Рассказхэр еджэгъошIу­хэу, гущыIэухыгъэхэр кIэкI­хэу, хьарыфхэр ины­хэу гъэпсыгъэх. Къэбар пэпчъ жьы кIэт, хъугъэ­шIагъэхэр псын­кIэу къызэкIэ­лъэкIох. Геройхэм язе­кIуакIэкIэ, хэкIыпIэу Iофхэм къа­фагъот­хэ­рэмкIэ сабыйхэр угу къа­гъэ­кIы.

Тхылъыр ипчъагъэкIэ 300 ныIэп зэрэхъурэр. Сэ сишIошIыкIэ, ащ фэдэ тхылъ кIэракIэ адыгэ унагъо пэпчъ иIэмэ шIои­гъощт.

Хьакъунэ Заремэ жанрэ зэ­фэшъхьафхэмкIэ тхэнэу амал зэриIэм ишыхьат ибаснэхэр къызыдэхьэгъэ тхылъэу «Джэгур джэгушху!» зыфиIорэр. ТхакIом ар я 12-рэ тхылъэу къыдигъэ­кIыгъ. ТапэкIи ащ баснэхэр къы­хиутыхэу хъугъэ, ау арэущтэу хэушъхьафыкIыгъэу апэрэу мы IофшIагъэр къыдигъэкIыгъ.

«Баснэхэм ятхын жанрэ пстэоу литературэм хэтхэм анахь къин. Ахэр гукIэ нахьыбэрэ къепхьакIынхэу мэхъу. Баснэм мораль хэплъхьан фае. ГущыIэ щэрыуабэ къызэкIэлъэ­кIокIэ икъущтэп, баснэм о хаплъ­хьэрэ моралыр тхылъеджэм хи­лъэгъон, къыхищын фае», — еIо авторым.

IэпэIэсэныгъэу хэ­лъым ишIуа­гъэкIэ а пшъэрылъыр ыгъэцэкIэн, къызытегущыIэрэр нэм къыкIигъэуцоу итхыгъэ ыгъэпсын елъэ­кIы. Заремэ сэмэркъэу шIыкIэм тетэу щыIэныгъэм хэхъухьэрэ мыхъо-мышIагъэхэм акIэнакIэ: нэе-псыехэр, хьагъу-шъугъухэр, къолъхьэIых­хэр еумысых. Арышъ, зэраIо хабзэу, еджэрэ пэпчъ тхылъым ыгу рихьын, шIогъэшIэгъонын ди­гъотэщт.

Сихъу Гощнагъу.