Къыблэ къалэу гум икIасэр

Сабыигъом, кIэлэгъум хэтрэ цIыфи бэрэ гупшысэкIэ зафегъэзэжьы, сыда пIомэ а уахътэр къэбзагъэм, хыягъэм, хьалэлыгъэм, зэфагъэм, ныбджэгъу шъыпкъагъэм, апэрэ шIулъэгъум япхыгъ. Анахь чIыпIэ дахэу, лъэныкъуабэкIэ осэнчъэу тхакIомкIэ хъугъэ къыблэ къэлэ ныбжьыкIэу Е. Л. Шварц ыгу къинагъэр.

Я ХХ-рэ лIэшIэгъум иублапIэ Мыекъуапэ зыфэдагъэр, ищыIэ­кIэ-псэукIагъэр, итеплъагъэр дэгъоу къэзышIэжьыхэрэм ащыщ Евгений Шварц. Илъэсхэр те­шIэжьыгъэхэу ежь Евгений Мыекъуапэ щигъэкIогъэ илъэс­хэр мэхьанэшхо ищыIэныгъэкIэ зиIэхэу игукъэкIыжьхэм къащыриIотыкIыгъ.

Евгений Шварц чъэпыогъум и 21(9)-м, 1896-рэ илъэсым къалэу Казань щеджэрэ студент-медикэу Лев Шварцрэ акушер курсхэм защызыгъасэу, ягуащэу Мариерэ яунагъо къы­щыхъугъ. 1902-рэ илъэсым игъатхэ Шварцхэм яшъэожъые цIыкIоу илъэси 5 зыныбжь Жене ягъусэу Мыекъуапэ къэкIуагъэх. КIэлэцIыкIур зыдэсыгъэхэм ащыщэу анахь ыгу нэсыгъэу, хэпкIагъэр Мыекъуап. Нэужым ыныбжь икъугъэу, иакъыли уцу­гъэу, еджэгъэ-гъэсагъэу тыдэрэ чIыпIэ зыщэIи Е. Л. Шварц Мыекъуапэ щыгъупшэу къыхэ­кIыгъэп, мы къыблэ къэлэ Iэп­кIэ-лъапкIэм епхыгъэ гупшысэхэм итхыгъэ-дневникхэм чIыпIэ ащигъотыгъ.

Шварцхэм яунагъо апэу Мые­къуапэ къызэкIом уцупIэ-псэупIэ фэхъугъагъэр И. В. Завершинскэм ихьакIэщэу гупчэ бэдзэрщтыгъэм (джы Зэкъошныгъэм игупчэ зыдэщыIэр) пэчIынатIэу щытыгъэр ары, етIанэ 5 гъо­гогъу фэтэрхэр щызэблахъугъэх. Мые­къуапэ 1913-рэ илъэсым нэс щыпсэугъэх.

Мыекъуапэ ищыIэкIэ-псэукIэ Шварцхэр псынкIэу хэзэгъагъэх, интеллигенцием щыщ хъугъэх, къалэм ищыIакIэ хэуцуагъэх. ИкIэлэцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу Шварц тхылъыр ныбджэгъу фэхъугъагъ. Ыныбжь нахь зе­къум, классическэ урыс литературэмкIэ зигъэзэгъагъ. 1905-рэ илъэсым игъатхэ Евгений Шварц ушэтынхэр ытыхи, реальнэ училищым иухьазырын класс чIэхьагъ, дэгъоу щеджагъ, а илъэсхэр зыфэдагъэхэр иднев­никхэм къащитхыжьыгъ.

Евгений Шварц 1913-рэ илъэ­сым Мыекъуапэ дэкIыжьыгъагъ, еджакIо Москва кIуагъэ, илъэс­ныкъо Московскэ къэлэ народнэ университетым ыкIи ащ ыужыкIэ Московскэ университетым июридическэ факультет ащеджагъ, ау ыгукIэ а сэнэхьатхэр ыштэщтыгъэхэп. ИлъэситIо университетым зыщеджэм, а еджапIэри къыбгыни, Е. Шварц театрэ искусствэмкIэ зигъэзэн унашъо ышIыгъ.

Шварц итворческэ щыIэныгъэ 1919-рэ илъэсым къыщежьэ, къалэу Ростов итеатрэ иактер мэхъу. Драматург хъущт тхэкIо ныбжьыкIэм литературнэ опыт дэгъу журналхэу, гъэзетхэу Iоф зыщишIэнэу хъугъэхэм мы илъэс зытIущым ащигъотыгъ. Иапэрэ пшысэу «Рассказ старой балалайки» зыфиIоу кIэлэцIыкIухэм апаер 1924-рэ илъэсым къыдэкIыгъ, ащ пыдзагъэу кIэлэцIыкIу тхылъхэр сурэтхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэхэу «Советские ребята», «Октябрята», «Еж» и «Чиж») къыдегъэкIых, кIэлэ­цIыкIу тхэкIуацIэр иIэ мэхъу.

Бзэдзэогъум и 1-м, 1934-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Е. Л. Шварц СССР-м итхакIохэм я Союз аштэгъагъ. Мы илъэсхэм хэпшIыкIэу тхакIом Iофышхо ешIэ, кIэлэцIыкIухэм ыкIи инхэм апае матхэ. Авторым анахьэу щытхъур къыфэзыхьыгъэхэр Г. Андерсен ыкIи Ш. Перро ясюжетхэр зыщигъэфедагъэхэр ары – «Принцесса и свинопас» (ятIонэрэу къызыдэкIыжьым «Голый король» ыцIагъэр), «Красная шапочка», «Снежная королева», нэмыкIхэри.

Хэгъэгу зэошхом илъэхъан ипсауныгъэ зэрэдэим къыхэкIэу ополчением хатхагъэп, ауми, ежь зэрэфэлъэкIэу цIыф зэ­IукIэ-зэхэхьапIэхэм къащэгущыIэ, сценкэхэр ыкIи пьесэхэр етхых. 1941-рэ илъэсым Ленинград дэт комедием итеатрэ «Под липами Берлина» ыIоу Е. Шварц (М. Зощенкэр игъусэу) ытхы­гъэр къыщагъэлъэгъуагъ. Тыгъэгъа­зэм, 1941-рэ илъэсым Евгений ишъхьэгъусэ кIыгъоу (фронтыр къэкIуатэ зэхъум) къалэу Киров агъэкощыгъ, а лъэхъаным амал зэрэщымыIэм къыхэкIэу Шварц идневникхэр ежь-ежьырэу ыгъэ­стыгъэх. ЕтIупщыгъэу матхэ, пьесэу «Одна ночь» ыкIи «Далекий край» къыдэкIых. 1944-рэ илъэ­сым жъоныгъуакIэм те­атрэм игъусэу Москва къэ­кIожьыгъ.

1947-рэ илъэсым Е. Шварц исценариекIэ фильмэу «Золушка», илъэси 10 ащ тешIагъэу «Дон Кихот», нэмыкIхэри тырахыгъэх.

Зэо лъэхъаным Е. Шварц Киров щыIэу дневник тхыным пидзэжьи, щэIэфэ ахэр ытхыгъэх. ИщыIэныгъэ къыблэ къа­лэу, зыфэдэ щымыIэ Мыекъуапэ пытэу къызэрэхэнагъэр итхыгъэхэм дэгъоу къыраIотыкIы.

Иаужырэ илъэсхэм Е. Л. Шварц хьылъэу сымэджагъ. Щылэ мазэм и 15-м, 1958-рэ илъэсым Ленинград щылIагъ ыкIи Богословскэ къэхалъэм щагъэтIылъыжьыгъ.

ЗэлъашIэрэ урыс тхакIом, сценарист-драматургым, пшысэIуатэм ишIэжь агъэлъапIэу къыб­лэ къэлэ цIыкIур тхыгъэ­хэмкIэ цIэрыIо зышIыгъэ Евгений Шварц ишIэжь мыжъобгъу Алексеевскэ реальнэ училищыщтыгъэм (джы гимназиеу N 5-р) иунэ дэпкъ къыщызэIуахыгъ. ТхакIор 1905 – 1913-рэ илъэс­хэм зыщеджагъэм ыкIи урамэу Победэм тет унэу N `19-м, яунагъокIэ 1906 – 1913-рэ илъэс­хэм зыщыпсэугъэхэм шIэжь пхъэмбгъухэр атырагъэ­уцуагъэх.

Щылэ мазэм, 2020-рэ илъэсым Мыекъуапэ икъэлэ парк пшысэ арт-объектэу «Туфелька Золушки» зыфиIорэр къыщызэIуахыгъ. Ащ ылъапсэ тетхагъ: «Евгению Шварцу, сказочнику и сценаристу», нэмыкIыбгъум – фильмэу «Золушкэм» къы­хэхыгъэу Королым къыIорэр: «Когда-нибудь спросят: а что ты можешь, так сказать, предъя­вить? И никакие связи не помогут тебе сделать ножку маленькой, душу – большой, а сердце – справедливым».

Мыекъуапэ щыпсэухэрэр рэгушхох Адыгеим икъэлэ шъхьа­Iэ ыцIэ фэсакъэу, илъапIэу игупшысэ щызгъэшIогъэ тхэкIо— драматургэу, пшысэIуатэу ыкIи сценаристэу Евгений Шварц.

Мамырыкъо Нуриет.