Илъэсищ зэфэхьысыжьхэр

Дунэе Адыгэ Хасэм Iофэу ышIэрэм, мэхьанэу иIэм ­осэ­шхо афишIызэ, УФ-м и Президентэу В. Путиным шIуфэс телеграммэ ащ изэфэс хэла­жьэхэрэ­м къафигъэхьыгъ.

Общественнэ объединениехэм я Союзэу «Адыгэ ­лъэпкъхэр зэкъогъэуцогъэнхэмкIэ, IэкIыб къэралы­гъохэм ащыпсэурэ адыгэхэм тарихъ чIыгужъым зэпхыныгъэу къыдыряIэр гъэпытэгъэнымкIэ Дунэе Адыгэ Хасэм» ия ХIII-рэ зэфэс ­хэлажьэхэрэм, изэхэщакIохэм, ихьакIэхэм афэкIо

Ныбджэгъу лъапIэхэр!

Дунэе Адыгэ Хасэм ия ХIII-рэ зэфэс Налщык зэрэщыкIорэм епхыгъэу шIуфэс шъосэхы.

Зы лъэпкъыр адрэхэм атезыгъэкIырэ бзэм, хабзэхэм якъы­зэтегъэнэжьын, лъэпкъ, дин зэгурыIоныгъэм игъэпытэн къэралыгъом ынаIэ сыдигъуи зытыригъэтырэ лъэныкъохэм ащыщых. Дунэе Адыгэ Хасэу зиилъэс 30 мыгъэ хэзыгъэунэфыкIырэм фэдэ организацие инхэр мэхьанэшхо зиIэ ащ фэдэ Iофхэм зэрахэлажьэхэрэр гушIуагъоу щыт.

А уахътэм къыкIоцI ДАХ-м уасэу фашIырэм хэхъуагъ, Урысыем имызакъоу, нэмыкI хэгъэгухэми ащыпсэурэ адыгэхэр исатырэхэм къахищагъэх. Ныдэлъфыбзэм икъызэтегъэнэжьын шъо лъэшэу шъуегъэгумэкIы, шъуинахьыжъхэм къышъуфагъэ­нэгъэ хабзэхэр шъогъэлъапIэх, ахэм арыгъозэнхэу ныбжьыкIэхэри шъогъасэх, культурэмкIэ, гъэсэныгъэмкIэ, социальнэ лъэныкъомкIэ проектышхохэр щыIэныгъэм щыпхырышъощых, IэкIыб къэралыгъохэм арыс шъуилъэпкъэгъухэм гъусэныгъэу адышъуиIэм хэшъогъахъо. Мамырныгъэрэ зэгурыIоныгъэрэ Темыр Кавказым илъынхэмкIэ ДАХ-м Iофышхо зэришIэрэм, къэралыгъо къулыкъухэм, общественнэ объединениехэм ишъып­къэу зэрадэлажьэрэм афэшI щытхъушхо къылэжьыгъ.

Шъуизэфэс шIуагъэ къытэу, гъэхъагъэ хэлъэу кIонэу, ДАХ-м ыпашъхьэ ит зигъо Iофыгъохэм язэшIохын фэIорышIэнэу сэгугъэ. ШIоу щыIэр зэкIэ къыжъудэхъунэу шъуфэсэIо.

Урысыем и Президентэу Владимир Путин Москва, Кремль Iоныгъом и 19, 2021-рэ илъэс

Дунэе Адыгэ Хасэм иконгресс илъэсищым зэ зэхащэ. АшIагъэм зэфэхьысыжь фашIы, пшъэрылъыкIэхэр агъэнафэх. ЫкIи илъэсищ тешIэ къэс хэдзынхэр ашIых. Дунэе Адыгэ Хасэм итхьаматэ, игуа­дзэхэр, ихэсашъхьэ зэIукIэм щагъэнафэх.

Мыгъэрэ конгрессыр мэфэкI зэфэс — Дунэе Адыгэ Хасэр загъэпсыгъэр илъэс 30 хъугъэ. Джащ фэдиз уахътэм дунаим тет адыгэ пстэури зэзыпхырэ хасэу мэлажьэ. Ащ икъежьапIэ щытыгъэхэм яз Голландием щыщэу Хьаткъо Фатхьи. Дунэе Адыгэ Хасэ зэхэщэгъэным Фатхьи зыхэтыгъэ купыр 1990-рэ илъэсым Голландием апэрэу щытегущыIэгъагъ ыкIи ылъапсэ ащ къыщежьэгъагъ. Нэужым, 1991-м, Дунэе Адыгэ Хасэр зэхащэгъагъ. Джы конгрессым хьакIэ лъапIэу Хьаткъо Фатхьи къеблагъэ ыкIи кIэщакIо зыфэ­хъугъэгъэ хасэм иIофшIакIэ нахьыжъ лъапIэу лъэплъэ.

Дунэе Адыгэ Хасэм изэхэсыгъохэм хьакIэхэр бэу къя­кIуалIэу хабзэ, мэфэкI конгрес­сми бэ къеблэгъагъэр. Къэ­бэр­тэе-Бэлъкъарым и ЛIышъхьэу КIокIо Казбек конгрессым къе­кIолIагъэхэм закъыфигъэзагъ ыкIи лъэпкъым ихабзэ, ыбзэ ухъумэгъэнхэм апае ДАХ-м имэхьанэ къыхигъэщыгъ. Джащ фэдэу Дунэе Адыгэ Хасэр анахьэу зыдэлэжьэн фэе лъэныкъохэм КIокIо Казбек къакIигъэтхъыгъ — ахэр адыгабзэр, IэкIыбым щыIэхэ адыгэхэр зэ­рысхэ къэралыгъохэм адытиIэ зэпхыныгъэхэм ягъэпытэн.

Мыгъэрэ конгрессым нэбгырэ 80 фэдиз къекIолIагъ. Урысыем и Президент илIыкIоу Татьяна Вагинар адыгэ лъэпкъ зэIукIэм хэлэжьагъ ыкIи Владимир Путиным ишIуфэс гущыIэхэр къекIолIагъэхэм къа­лъигъэIэсыгъэх. Лъэпкъхэм ыкIи шъолъырхэм азыфагу зэгуры­Iоныгъэ илъынымкIэ Дунэе Адыгэ Хасэм имэхьанэ ащ къыхигъэщыгъ.

ДАХ-м илъэс пчъагъэм хэт­хэу, яIофшIэн шIуагъэ хэлъэу хэлажьэхэрэр конгрессым щагъэшIуагъэх. Урысыем и Президент дэжь лъэпкъ зэфыщытыкIэхэмкIэ Советэу щыIэм и Щытхъу тхылъ къалэжьыгъ АР-м, КъБР-м ыкIи КъЩР-м янароднэ тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ, Дунэе Адыгэ Хасэм итхьаматэу Сэхъурэкъо Хьаути, УФ-м культурэмкIэ изаслу­женнэ IофышIэу ХьэшIуцIэ Мухьамэд ыкIи ДАХ-м игъэцэкIэкIо пащэу Нанэ Лерэ.

Джащ фэдэу лъэпкъ IофхэмкIэ федеральнэ агентствэм и Щытхъу тхылъ къыратыжьыгъ АР-м иобщественнэ зэхахьэу «Адыгэ Хасэ — Черкесский Парламент» зыфиIорэм итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзанэ. «Къэбэртэе-Бэлъкъарым искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышI» зыфиIорэ щытхъуцIэр режиссерэу Нэгъэплъэ Аскэрбый республикэ пащэм къы­фигъэшъошагъ. Адыгэ Респуб­ликэм и ЛIышъхьэ ыгъэнэфэгъэ щытхъу тхылъхэр Дунэе Адыгэ Хасэм изэхэщакIохэм ащыщэу Хьаткъо Фатхьи ыкIи ТыркуемкIэ Кавказ хасэхэм я Федерацие ипащэу Мамхыгъэ Йылдыз афагъэшъошагъ. Къэбэртэе-Бэлъкъарым мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ и Щытхъу тхылъ АдыгеимкIэ «Шыу хасэм» ипащэу Тхьапшъэкъо Альберт къы­лэжьыгъ.

Хэсэ тхьаматэр хадзыжьыгъ

Непэ Дунэе Адыгэ Хасэм IэкIыб хэгъэгу е Урысые шъо­лъыр хэсэ 17 хэхьэ. ЫкIи ахэм ялIыкIохэр зэкIэ мыщ фэдэ зэфэс иным щызэIокIэх. АпэрапшIэу хасэм ипащэ ихэдзынхэр зэхащэх. Илъэсищым Дунэе Адыгэ Хасэм ипрезидентынэу Сэхъурэкъо Хьаути конгрессым щыхадзыжьыгъ ыкIи мыр ащ ияплIэнэрэ пIалъэу хъугъэ.

— Цыхьэ къысфэзышIыгъэ лъэпкъыр зыщыгугъырэр таущтэу къыздэдгъэхъущта, ащ пае сыд фэдэ амалха, хэкIыпIэха дгъэфедэщтхэр, ащ сыд фэдэ акъыла хэтлъхьащтыр, сыд гъо­гукIэ тыкIощта? Ахэм тяусэщт. ТшIагъэр тымыгъэкIодэу зэ­рэдгъэбэгъощтым тыпылъыщт. Лъэпкъым ихъяр, инамыс, инасып къызхэкIыщтхэм тызэра­дэлэжьэщтым ыуж титыщт, — къыIуагъ яплIэнэрэ пIалъэкIэ ДАХ-м ипрезидентынэу хадзы­жьыгъэ Сэхъурэкъо Хьаути.

Ащ къыкIэлъыкIоу хэсэ тхьаматэм игуадзэхэри, игъэцэкIэкIо комитети агъэнэфагъэх. ЗэкIэ республикэ хасэхэм ыкIи IэкIыб хэгъэгу хасэхэм япащэ­хэр вице-президентэу щытыщтых. Хасэ пэпчъ илIыкIохэр гъэцэкIэкIо комитетым хэхьагъэх. Адыгэ Республикэм ихасэ ыцIэкIэ ДАХ-м игъэцэкIэкIо комитет нэбгыри 4 щылэжьэщт.

Адыгабзэм изэгъэшIэн лъэпкъым игумэкIыгъо анахь шъхьаI

Дунэе Адыгэ Хасэм иконг­ресс лъэпкъым игумэкIыгъо анахь шъхьаIэхэм щатегущыIэ­хэу хабзэ. АщкIэ адыгабзэр аужырэ илъэсхэм апэрэ чIыпIэм къэуцужьы. Тыркуем щыпсэурэ Къушъхьэ Догъан адыгэхэм ядунай щызэлъашIэ, адыгабзэр ежь дэгъу дэдэу ешIэ, иныдэлъ­фыбзэкIэ матхэ, мэусэ. Ащ изэ­гъэшIэнкIэ ягумэкIыгъохэр къеIуатэ:

— Дунаим тытепхъыхьагъ, Iаджи тшъхьэ къырыкIуагъ, тыбзэ, тихабзэ мэкIодыжьых. Мы пстэуми афэсакъынэу, гъогу тэрэз тытезыщэн фэе хасэу Дунэе Адыгэ Хасэм теплъы, — еIо Къушъхьэ Догъан ыкIи ежь ышъхьэ икъэбар къеIуатэ. — Анахь гумэкIыгъо инэу тиIэр адыгабзэр ары. Сэ, гущыIэм пае, адыгэ къоджэ цIыкIу сыкъыщыхъугъ ыкIи еджапIэм сы­зэкIом зы гущыIи тыркубзэкIэ сшIэщтыгъэп. СикIэлитIу ера­гъэу адыгабзэ язгъэшIагъ, ау ахэм якIалэхэм тыбзэ язгъэшIэн слъэ­кIыжьыгъэп. Сыда пIомэ къалэхэм ащэпсэух, урамым техьэхэмэ, телевизорым еплъы­хэмэ хымабзэ сабыйхэм зэха­хы. Янэ е ятэ адыгабзэр ымы­шIэмэ, унагъом ныдэлъфыбзэр щагъэфедэ. Ащ нахь гукъаоу сыда щыIэр?

Шъыпкъэ, лъэпкъыр итэкъу­хьагъэу мэпсэу ыкIи ныдэлъфы­бзэм изэгъэшIэн ащ къегъэ­хьылъэ. ХэкIыпIэу бзэм изэгъэ­шIэнкIэ алъэгъурэм хасэхэм ахэтхэм ашъхьэ къырахы. Иор­­данием щыIэ Адыгэ Хасэм хэтэу Хьат Инал ащ шIыкIэ гъэнэфагъэ иIэн фаеу елъытэ:

— Нэбгыри 100-м щыщэу 30-м адыгабзэр ашIэжьыми ары. Бзэр зэрагъашIэ, ау нахь игъэ­кIотыгъэу ащ тыдэлэжьэн фае. Адыгабзэр еджапIэхэм IэкIыб къэралыгъуабзэ фэдэу ащызэра­гъэшIэнэу дгъэпсын фае. Сыда пIомэ, ныдэлъфыбзэр амышIэу бзэм изэгъэшIэн фе­жьэх, мыщ нэмыкI шIыкIэ иIэнэу щыт.

Адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ онлайн егъэджэнхэр ашIыхэу джы рагъэжьагъ. Дунэе Адыгэ Хасэм ащ фэдэхэр мыгъэ зэхищагъэх. Адыгэ Республикэми шIэхэу щаублэщтых. Адыгабзэм изакъоп, урысыбзэри тилъэп­къэгъухэм зэрагъэшIэнэу шIоигъоныгъэ яI. БзитIумкIи онлайн егъэджэнхэр ашIыщтых.

— IэкIыбым щыIэ адыгэхэр яхэку къэкIонхэу, щыпсэунхэу, исынхэу фаех. Ащ пае урысыбзэри ящыкIагъ. Ау анахьэу яхэку къэкIонхэм, Урысыем къихьанхэм пае тхылъхэм ягъэ­псын гъэпсынкIэгъэным кIэлъэ­Iух. Дунэе Адыгэ Хасэр хэхэс­хэмрэ хэкумрэ азыфагу лъэмыджэу итын фае, — къыIуагъ Кавказ хасэхэм я Федерациеу Тыркуем щыIэм итхьаматэу Мамхыгъэ Йылдыз ыкIи ягугъа­пIэхэр шъхьэихыгъэ къышIыгъэх. — Адыгэхэр хэгъэгум къихьанхэу фитыныгъэ яIэ хъумэ, нахь кIэгушIущтых яхэку къэкIонхэм. Еджэнхэу е лэжьэнхэу къэдгъэ­кIонхэм ыуж тит. ЕджакIо къа­кIохэрэм тэщ пае нахь мэхьанэ яI. Нэужым мыщ къэнэх, унагъо ашIэ, сабыйхэр къафэхъух. Хасэхэри, республикэхэри тызэдеIэжьызэ IэкIыбым исхэм апае фитыныгъэхэр дгъэпсынхэм тыщэгугъы.

Мы Iофыгъохэм джырэкIэ адэлажьэ, Дунэе Адыгэ Хасэм зэгурыIоныгъэ хэбзэ къулыкъу­хэм къадегъоты.

— Дунэе Адыгэ Хасэм итхьа­матэ мызэу, мытIоу УФ-м IэкIыб хэгъэгу IофхэмкIэ иминистрэу Лавровым дэгущыIагъ, — къе­Iуатэ ДАХ-м ивице-президентэу, АР-м иобщественнэ зэхахьэу «Адыгэ Хасэ — Черкесский Парламент» зыфиIорэм ипащэу ЛIымыщэкъо Рэмэзанэ. — Ти­зэхэхьан нахь псынкIэ хъуным, тилэпкъэгъухэм якъэкIон-­кIо­жьын, Урысыем ицIыф хъунхэмкIэ тхылъхэм якъыдэхын нахь гъэпсынкIэгъэным тегущыIэнхэу, телэжьыхьанхэу Iуагъэ зэдытиI.

Сирием щыпсэурэ адыгэхэм ялIыкIуи мы конгрессым хэлэ­жьагъ, тилъэпкъэгъухэм ящы­IакIэ къыIотагъ. Сирием илъэси 10-м зао щыкIуагъ, джырэкIэ уцужьыгъэ, ау ящыIакIэ къин. Адыгэ къуаджэхэр зэхэкъута­гъэх, яцIыфышъхьэкIи тилъэпкъэгъухэм чIэнагъэ ашIыгъ. Сирием щыIэ шIушIэ Адыгэ Хасэм ипащэу Шорэ Гассан яIофхэм язытет ыкIи Дунэе Адыгэ Хасэм гугъапIэу фыряIэхэр къыIотагъэх.

— Адыгэ кIэлэ 200 заом хэкIодагъ, адыгэ къуаджэу 6 зэхакъутагъ, ахэм адэсхэр къы­дэкIыхи, яIахьылхэм адэжь кIуа­гъэх е унэхэр бэджэндэу аубытыгъэх. Джы заор зэуцум, псэукIэр къин хъугъэ. Адыгэхэм чIыпIэ зэжъу тит. А къуаджэхэр гъэцэкIэжьыгъэнхэ фае, ахэр тятэжъхэм ашIыгъагъэх. Ау зэ­рагъэцэкIэжьын мылъку цIыфхэм яIэп, — къыIуагъ Шорэ Гассан. — ТиIофхэр зытетыр ясIонэу хасэм сыкъэкIуагъ. Къэралыгъоу тызэрысыр зэрэфэлъэкIэу къыддэIэпыIэ, ау иэкономикэ къин, ар икъурэп. Джы Дунэе Адыгэ Хасэр IэпыIэгъу къытфэхъуным тыщэгугъы.

Фэдэ Iофыгъохэм язэшIохын джы ДАХ-м къыпыщылъ. Илъэсищ зытешIэкIэ, къыкIэлъыкIорэ я 14-рэ конгрессым щызэрэугъоищтых. Iофэу ашIагъэм ыкIи шIуагъэу къыхьыгъэм зэлъэпкъэ­гъухэм зэфэхьысыжь фашIыщт.

ГъукIэлI Сусан.