Урысыемрэ Адыгэ Республикэмрэ яжурналистхэм я Союз хэтэу, филологие шlэныгъэхэмкIэ кандидатэу, литера­турнэ клубэу «Тхылъедж» зыфиIорэм ипащэу МатIыжъ Аминэт итхылъэу «Зы сурэт итарихъ» зышъхьэр къыдэкIыгъ.

Аминэт ыпэкIэ ытхыгъагъэхэри, кIэу икъэлэмыпэ къыпыкIыгъэхэри ащ дэхьагъэх. Авторым ипрозэ хэт героймэ ядунай гъэшIэгъоны, загъорэ ежь къыугупшысыгъэ щыIакIэм зэ нэпсыр къып­шIуегъакIо, зэ сэмэркъэу шъабэр хэ­лъэу, зэ тIэкIу акIэнакIэзэ нэIуасэ ахэм тафешIы. БлэкIыгъэмрэ къэкIощтымрэ, цIыфым чIинагъэмрэ къыфэнагъэмрэ тхакIом гупшысэкIэ зэрегъафэх. Уинэ­Iосэ-уимынэIосэ дэдэ дунаим инэкIубгъохэу узIэпызыщагъэхэр джыри зэпырыбгъэзэжьэу уахэджыхьажь пшIоигъоу уашIы. МатIыжъ Аминэт дунэелъэгъукIэ гъэшIэгъонэу IэкIэлъыр, нитIум алъэгъу­рэм нэмыкIэу, псэкIэ зэхишIэрэр зэрэбэр, нэфэгъэ-шъыпкъагъэ хэлъэу щыIэныгъэр нэм къыкIигъэуцоу зэрэ­тхэрэр, игупшысэ зэрэхъоо-пщаур тхы­лъым нафэ къыпфешIы. Итхыгъэхэр «Зэкъошныгъэм», «Литературнэ Адыгеим» ыкIи нэмыкIхэм къадигъэхьагъ. 2021-рэ илъэсым кIэлэцIыкIумэ апае тхылъэу «Бзыужъые дах» зыфиIорэр къыдигъэкIыгъ. Джы «Зы сурэт итарихъ» тытегущыIэнэу тхакIор тихьакIэщ къедгъэблэгъагъ.

АМ: Аминэт, сыда уитворческэ гъогу къызщежьагъэр?
— ЕджапIэм сычIэсызэ усэхэр, рассказ кIэкIхэр стхыщтыгъэ. Краснодар сыщылажьэ зэхъум, ащ фэдиз уахътэ сиIагъэп сытхэнэу. Мыекъуапэ сыщыпсэоу, сыщылажьэу зысэублэм адыгабзэр чIыпIэ къин зэрифагъэр къызгурыIуагъ. КIэлэегъаджэу, ащ ыуж журналистэу илъэсыбэрэ сылэжьагъ. Сэ тхэкIошхоу зыслъытэжьырэп.
АМ: Тхылъым ыцIэ сыда къызхэкIыгъэр?
— «Зы сурэт итарихъ» тхылъым цIэу фэсшIыгъ. Советскэ Союзым и ЛIыхъу­жъэу МатIыжъ Кущыку (сятэ) фэгъэхьыгъэ рассказым ыцIэ згъэлъапIэу тхы­лъым шъхьэ фэсшIыгъ.
АМ: Сыда анахьэу ар къазыкIыхэбгъэщыгъэр?
— СицIыкIугъом сятэ исурэт тидэпкъ пылъагъэщтыгъ. Ар офицерэу ыбгъэгу орденхэмрэ медальхэмрэ агъэкIэракIэу сурэтым итыгъ. Сятэ Хэгъэгу зэошхом зэрэхэлэжьагъэр сшIэщтыгъ, ау заом игугъу ащ къытфишIыщтыгъэп. Сыныбжь хэкIотагъэу ащ икъэбар нахь игъэкIотыгъэу сятэ къысфиIотэжьыгъ. Прагэ дэхьагъэу ышъхьац къызкIаупхъухьэм, цирюльникым иIэшIагъэ ыгу рихьыгъэти, сятэ сурэт тырихыгъагъ. А лъэхъаным, 1943-рэ илъэсым, сятэ Днепрэ иджабгъу нэпкъ, Дмитриевкэм дэжь щыкIогъэ зэошхом лIыгъэу хэлъыр къыщигъэлъэгъуагъ. Пыим иогъу зэпымыужьым пхырыкIи, машIор тыритэкъуагъ, взводитIу хъурэ лъэсыдзэр зэкIифагъ. Ащ ихьатыркIэ нэмыцхэм япытапIэ советскэ дзэкIолIхэм аштэн алъэкIыгъ. Псаоу зэутэкIым къыхэкIыжьыгъэу сятэ ышъхьац зыщыкIаупхъухьэгъагъэм блэкIызэ, мы сурэтыр шъхьаныгъупчъэм тетэу къылъэгъугъ. ЛIэу сурэт тезыхыгъагъэр сятэ лъэшэу къыщыгушIукIыгъ ыкIи исурэт къыритыжьыгъ. Сятэ 2008-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ, ЛIыхъу­жъыцIэу къылэжьыгъэр къэзыушыхьатырэ тхылъри ащ ыуж ибынхэм къытатыжьыгъ. Ащ илIыблэнагъэрэ ипсэемыблэжьныгъэрэ илъэсхэм зэрахэмы­кIодагъэм тигъэгушхуагъ ыкIи тигъэгушIуагъ. Тым ишIэжь згъэлъапIэу мы рассказыр стхыгъэ.
АМ: ЗэкIэмкIи тхылъым уиIофшIэгъэ тхьапша къыдэхьагъэр? Сыда ахэр зыфэгъэхьыгъэхэр?
— ЗэкIэмкIи тхыгъэ 27-рэ тхылъым дэхьагъ. Рассказхэр цIыфым, щыIэныгъэм, шIулъэ­гъум, ныбджэгъуныгъэм, хьа­лэлныгъэм, тхьамыкIагъом, псауныгъэм, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэх.
АМ: Рассказхэр гупшысэ куухэмкIэ ушъагъэх. Ахэм сыда алъапсэр?
— Сыд стхыгъэми, сыгуи спси хэсэлъхьэ. Утхэным фэшI гукъыдэчъ къыпфэкIон фаеу сэлъытэ. «Сытхэн фае» оIокIэ, пфэтхыщтэп. ТхакIом дунаир зэмылIэужыгъоу елъэгъу. ЦIыфыр, анахьэу бзылъфыгъэр, гукIэ мэпсэу. Гум дэгъуи дэйи, къини гушIуагъуи бэ зэпищэчырэр.
АМ: Бзылъфыгъэм идунай къешIэкIыгъэ тхыгъэхэр уиIэха?
— Нахьыбэу сызфатхэрэр бзылъфыгъэр ары. Адыгэ бзылъфыгъэм иакъылышIуагъэ, иIушыгъэ, икъэбзагъэ къизгъэлъэгъукIыныр сикIас. Дунаим еплъыкIэу фыриIэмрэ къиным хэфагъэмэ, хэкIыпIэу къыгъотыхэрэмрэ ситхыгъэхэм къащысэгъэлъа­гъо. Ащ фэшъхьафэу хъулъфыгъэм ишэн-зекIуакIэхэми сатегущыIэныр сикIас.
АМ: Тхылъэу тызтегущыIэрэм дэт рассказэу «Айщэт ишъэф» зыфиIорэм лъэныкъуабэмэ урагъэгупшысэ, бзылъфыгъэм ори удэгумэкIызэ уеджэ. Сыда ащ ишъэфкIэ къэбгъэлъагъомэ пшIоигъуагъэр?
— Ны пстэури исабый насыпышIоным фэгумэкIы. Бзылъфыгъэм инасып къэзгъэлъагъо сшIоигъоу ар стхыгъэ. Айщэт ипшъашъэ къепсэлъыхъуагъэр ежь зэгорэм къылъыкIощтыгъэм икIалэу къы­чIэкIыгъ. Ащ гухэкIышхо фишIыгъэу щытыгъ, ежь шIу ылъэгъущтыгъэ кIалэр Iаби ипшъэшъэгъу ыщэгъагъ. Ипшъашъэ­рэ кIэлэ ныбжьыкIэмрэ ныр азыфагу дэхьэшъ, пхъур дигъакIорэп. Пшъэшъэ ныбжьыкIэм зимыIэтышъоу илъэсыбэрэ зэрэщысыгъэм Айщэт рагъэшIырэ гугъэ- гупшысэхэм рассказыр афэгъэхьыгъ. Ныр къылъфыгъэм инасып гъогу зэпиутыныр зэрэмытэрэзыр тхыгъэм къыхэз­гъэщыгъ.
АМ: УитхыгъэхэмкIэ шIулъэгъум, шIум, гукIэгъум бэрэ зафэогъазэ. ШIумрэ гукIэгъумрэ о къызэрэбгурыIохэрэр, философие мэхьанэу яптырэр сыд фэда? Сыд фэдэ рассказхэр ара гъашIэм игумэкIхэр къэзыIэтэу тхылъым дэхьагъэхэр?
— ГъашIэм игумэкIхэм куоу салъы­Iэсыгъэп. Сэ унагъом къихъухьэхэрэр, зэфыщытыкIэу илъхэр, гумэкIыгъом идэгъэзыжьын зэрэдэлажьэхэрэр къис­IотыкIыныр сикIас. Адыгэмэ «Уиунагъо зыщыгъаси хасэ кIо» аIо. ЗэкIэ къызщежьэрэр унагъор арэу сэлъытэ. Рассказ кIэкIхэр сикIас, шIулъэгъум, шIум, гукIэгъум бэрэ зафэсэгъазэ.
АМ: Тхылъыр къызыдэкIым ыуж «мыр мырэущтэу сшIын е мырэущтэу згъэпсын фэягъ» пIоу уегупшысагъа?
— Зэблэсхъупэнэу сыфаеу хъурэп, ау хэгъэхъон горэхэр фэсшIыгъэмэ нахьышIугъэу сегупшысагъ. Тхылъым иеджэн зы жьыкъэщэгъу цIыфхэм афэхъу­ным сыщэгугъы.
АМ: Непэрэ цIыфхэм янахьыбэм уахътэ яIэп тхылъ еджэнхэу. ТхакIом ытхырэм емыджэщтхэмэ, сыда зыкIэтхэщтыр?
— Дунаир ехьыжьагъэу непэ мэпсэу. НыбжьыкIэмэ ядунай «мобильнэу» гъэ­псыгъэ, нахьыжъхэм ахэм тадиштэрэп. Арэу щытми, тхылъым идунай цIыфхэр хэтщэнхэм фэшI хэкIыпIэ амалхэм та­лъэхъу. АР-м ибзылъфыгъэхэм я Союз кIэщакIо зыфэхъугъэ «Тхылъедж» зыфиIорэ купым ипащэу сагъэнэфагъ. Ащ журналист цIэрыIохэр, бзэм дэлэжьэрэ шIэныгъэлэжьхэр, бзылъфыгъэ чанэу адыгабзэр зышIогъэшIэгъонхэр хэтых. Пшъэрылъэу купым иIэр адыгэ тхакIомэ атхыгъэхэм тяджэнышъ, зэхэтфыжьынхэр ары. Ахэр цIыфхэм ашIэнхэм фэшI радиом, гъэзетым, телевидением, социальнэ нэкIубгъохэм къарыдгъахьэхэзэ нэIуасэ афэтшIынхэ фае. НыбжьыкIэхэр тхылъым фэщэгъэнхэм тыдэлажьэ.
АМ: ТхакIом дунаитIу иIэу къысщэхъу. Зыр мы дунаим щэпсэу, адрэр итхыгъэхэм ядунай. О сыдэущтэу плъытэра?
— ТхакIом дунаитIу иIэр, шъыпкъэ дэд. Сигероймэ ащэчырэ къиныри гушIуа­гъори сыгукIэ адэсэщэчы. ТхакIор ытхырэ дунаим къызыхэкIыжькIэ, ежь ищыIэныгъэ къыхэхьажьы. Ащ ущымыгъощэным пае тэрэзэу щыIэныгъэ гъогур зэбгъэзэфэжьын фае. Прозэ лъэшыр е поэзие дэгъур жьы къэбзэ IэшIум фэд. Узэджэгъэ тхылъым уиакъыл зынэмысыщтыгъэ горэм улъегъэIэсы, щыIэныгъэм урегъэгупшысэ. Сэ сыгу рехьы сидунайи, къэсыугупшысырэ дунаири.
АМ: Непэ сыд узыдэлажьэрэр?
— Сянэ илIакъо фэгъэхьыгъэ тхы­лъым сыдэлажьэ. Сянэжъ икъэбарыбэ тхы­лъым дэхьащт. Ащ нэмыкIэу, кIэлэцIыкIухэм апае «Мэзышхом ипшысэхэр» зыфиIорэри къыдэзгъэкIынэу сэгъэхьазыры.
АМ: Аминэт, уищыIэныгъэ уфэраза?
— СищыIэныгъэ сыфэраз. Анахьэу Тхьэм сызэрэфэразэр сикIалэу ГутIэ Рэмэзан цIыфэу зэрэспIугъэр ары. СыIэшъхьэзакъоу хъулъфыгъэ кIэлэцIыкIу къэсIэти, сэнэхьат езгъэгъоти, цIыфыгъэ хэлъэу дунаим зэрэхэзгъэхьа­гъэр лIыгъэкIэ зыфэсэлъэгъужьы. АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ экстремизмэм пэуцужьыгъэнымкIэ и Гупчэ ианалитическэ отдел ипащэу Рэмэзан илъэс пчъагъэрэ щылэжьагъ, подполковникым нэсыгъ. Мыгъэ пенсием зыкIуагъэ нэуж АКъУ-м и Мыекъопэ гуманитарнэ-техническэ колледж правэмкIэ ыкIи экономикэмкIэ иотделение ипащ. Иунагъо дахэу мэпсэу.
АМ: Тхьауегъэпсэу, Аминэт, гущыIэгъу укъызэрэтфэхъу­гъэмкIэ.
— Ори тхьауегъэпсэу.
Лъэпшъыкъо
Фатим.