АР-м ижурналистхэм я Союз кIэщакIо зыфэхъугъэ проект инэу «Лъэпкъ журналистым иеджапI» зыфиIорэр ыкIэм фэкIо. Ащ къэкIорэ ныбжьыкIэхэм 2025-рэ илъэсымкIэ непэ яаужырэ еджэгъу маф. Аущтэу зыкIасIорэр къихьащт илъэсыми мы проектыр лъыдгъэкIотэнэу Союзым ипащэу ТIэшъу Светланэ игухэлъ. Лъэпкъ журналистым иеджапIэ къакIохэзэ телевидением, радиом, гъэзетым уазэрэщылэжьэщтым, дунэе хъытыухэм, социальнэ нэкIубгъохэм Iоф зэрадэпшIэщтым афэгъэхьыгъэ ублэпIэ шIэныгъэхэр зыIэкIэтлъхьэгъэ ныбжьыкIэхэм мэзитIурэ ныкъорэм афызэхэтщэгъэ егъэджэнхэр къазэрэшъхьэпагъэхэм ишыхьатэу гъэзетым пае анахь дэгъоу къатхыгъэхэм ащыщхэр къыхэтэутых. Едгъэджэгъэ нэбгырэ 24-м ячаныгъэкIэ, янэутхагъэкIэ тызгъэгушIуагъэхэри, тынаIэ зытетыдзагъэхэри къахэкIыгъэх. КъэгущыIэхэми, ныдэлъфыбзэм играмматикэ икъоу зыIэкIэмылъхэу тхэныр къин къызфэхъугъэхэри къэтлъэгъугъэх. ТапэкIэ тызыдэлэжьэнхэ фэе лъэныкъохэр къэнэфагъэх. Джы къыхэтыутыхэрэр, къызэрэтIуагъэу, анахь дэгъухэм ащыщхэр арых. Мыхэр адыгэ журналистикэм инеущырэ мафэ къыхэхьащтых. Къатхыгъэхэм шъуядж!
Тэу Замир.

Журналист сэнэ­хьатым тыфагъэсэщт
«Лъэпкъ журналистым иеджапI» зыфиIорэ проектэу ТIэшъу Светланэ пащэ зыфэхъугъэм район зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэ кIэлэеджакIохэм тызэфи­щагъ.
Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» ыкIи гъэзетэу «Адыгэ ма­къэм» иредакцие зычIэт унэм егъэджэнхэр ащэкIох. Журналист сэнэхьатым имызакъоу лъэпкъ культурэм, шэн-хабзэхэм, цIыф гъэшIэгъонхэм еджапIэм нэIуасэ тащыфашIыщт. ЦIыфхэм афэгъэ­хьыгъэ тхыгъэхэр, хъугъэ-шIагъэхэмкIэ репортажхэр зэрэтшIыщтхэм ыкIи лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ящыIэ­кIэ-псэукIэ къызэрэтIотэщтым зэхэща­кIохэм тыфагъэсэщт, журналист сэнэхьатым ишIыкIэ- амалхэр тагъэшIэщтых.

Шэмбэт мафэхэм ащыщым гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредакцие тыкъырагъэб­лэгъагъ. Редактор шъхьаIэм игуадзэу Тэу Замирэ гъэзетым фэгъэхьыгъэу къытфиIотагъ. Журналистым къэбарэу ыугъои­рэр къыхиутын, ащ епхыгъэ сурэтхэр къыхихын ыкIи итхыгъэ цIэ фиусын зэрэфаем ар игъэкIотыгъэу къатегущы­Iагъ. Сэ ар лъэшэу сыгу рихьыгъ ыкIи сшIогъэшIэгъонэу седэIугъ.
ЕтIани, сэ лъэш дэдэу сыгу рихьы­гъэр журналистэу Анцокъо Иринэ адыгабзэкIэ Мыекъуапэ щызэхищэгъэ экскурсием икъэбарэу тигъэсакIо къытфиIотагъэр ары. Тэу Замирэ къызэриIуагъэмкIэ, ащ фэдэ апэрэу Мыекъуапэ щызэхащэгъагъ ыкIи ащ фэгъэхьыгъэ къэбарыр гъэзетым къыхиутыжьыгъ. Ар сэ сшIогъэшIэгъонэу къыхэзгъэщыгъ. ЗэрэхъурэмкIэ, журналистыр фаемэ, зекIозещэуи хъун ылъэ­кIыщт. Адыгэкъалэ къикIыгъэ пшъэшъэ­жъыехэу лъэпкъ журналистым иеджапIэ къакIохэрэм нэIуасэ сафэхъугъ. Зэхахьэм икIэух тэр-тэрэу зэдэгущыIэгъухэр зэдэтшIыгъэх, интервью цIыкIухэр зэIытхыжьыгъэх.
Мыщ фэдэ егъэджэгъухэр зыфызэхащагъэхэр лъэпкъ журналистым исэнэхьат нэIуасэ тыфашIынэу, сэнэхьатхэм тахадэ зыхъукIэ ар къахэтхынэу, адыгабзэм ихэгъэхъон, тилъэпкъ ыбзэ ыкIи идэхагъэ нэмыкI лъэпкъхэм, къэралыгъохэм алъы­дгъэIэсынэу ары.
Талъэкъо Дамир.

IэпэIэсэ хьалэмэт
Лъэпкъ журналистикэм иеджа­пIэ къэ­кIорэ ныбжьыкIэхэр IэпэIасэу Даур Аслъан ипщыпIэ рагъэблэгъагъэх. Ащ нэIуасэ зэрэфэ­хъугъэхэм имызакъоу, ежь кIэлэеджа­кIохэми аIэхэмкIэ ашIы­шъущтыр къыщагъэлъэгъуагъ, зыщаушэтын алъэ­кIыгъ.
АпэрэмкIэ, исэнэхьат зыщыфеджагъэр IэпэIасэм къыIотагъ. Александр Веселовскэм иеджапIэ Санкт-Петербург охътэ кIэкIкIэ ащ къыщиухыгъ. Нэужым мы къалэм къыдэнэжьи, дышъэм ыкIи тыжьыным Iоф адэзышIэрэ IэпэIасэу, етIанэ скульпторэу Москва ащылэжьагъ. Даур Аслъан иIэшIагъэхэр Москва ихьыкумхэм, икъулыкъу зэфэшъхьафхэм яунэхэм ачIэтых. Ащ нэмыкIэу мыжъо лъапIэмэ пкъыгъо цIыкIухэр — миниатюрэхэр ахишIыкIыщтыгъэх.

IэпэIасэм Мыекъуапэ къызегъэзэжьым къэлэ паркым дэт псыутхэу мышъэхэм яскульптурэхэр зыхэтым игъэкIэжьын хэлэжьагъ. Евгений Шварц ипшысэхэм къахэхыгъэ геройхэм афишIыгъэ саугъэт цIыкIухэр тикъэлэ шъхьаIэ дэтых.
Скульптурэ шIыныр архитектурэм зэрэщыщыр Аслъан ныбжьыкIэхэм къафиIотагъ. Ащ фэдэ саугъэтхэмкIэ унэхэр, паркхэр, къэлэ пчэгухэр агъэдахэх.
Десэм иятIонэрэ едзыгъо IэпэIасэм ежь ныбжьыкIэхэм заригъэушэтыгъ. ПэIупхэхэр, етIэф такъырхэр къафигощыгъэх. Къошынхэр, лагъэхэр — шъхьадж къыдэхъурэр аригъэшIыгъ. Нэужым ныбжьыкIэхэм яупчIэхэр IэпэIасэм фагъэзагъэх. Еджэфэ иунагъо IэпыIэгъу къызэрэфэхъущтыгъэр, янэ иушъыйхэм, игъэсэпэтхыдэхэм зэрядэIущтыгъэм афэгъэхьыгъэ джэуапхэр Аслъан къытыжьыгъэх.
Гъонэжьыкъо Динар.

Апэрэ кIэлэегъадж
НыбжьыкIэх нахь мышIэми, къинэу алъэгъурэр къызхамыгъэщэу, ясэнэхьат фэшъыпкъэу Iоф зышIэрэ цIыфхэр бэу щыIэх. Ахэм ащыщ непэ зигугъу къэсшIы сшIоигъо бзылъфыгъэр. Ар къуаджэу Пэнэжьыкъуае дэт гурыт еджапIэм ублэпIэ классхэм якIэлэегъа­джэу Тыгъужъ Рузан Адам ыпхъур ары.
Рузанэ Пэнэжьыкъуае къыщыхъугъ, щеджагъ. Адыгэ къэралыгъо университетыр къызеухым ежь иеджапIэ къыгъэзэ­жьыгъ шIу ылъэгъурэ сэнэхьатым ыгуи ыпси хилъхьэзэ фэлэжьэным фэхьазырэу. Апэрэ классым кIощт сабыйхэр еджа­пIэм фигъэхьазырыщтыгъэх, хьарыфхэр, еджа­кIэр кIэлэцIыкIухэм аригъашIэщтыгъ. Апэрэу ыштэгъагъэхэм сэри сащыщыгъ. Рузанэ ублэпIэ классхэм къачIитIупщыгъэ сабый­хэм джы къыз­нэсыгъэм шIулъэ­гъоу, шъхьэ­кIэфэ­ны­гъэу фашIыгъэр ащыгъупшагъэп.

Мы мафэхэм Рузанэ гущыIэгъу сы­фэхъугъ ыкIи исэнэхьат фэгъэхьыгъэ­у упчIэ заулэ естыгъ. Ежьыми ар гуапэ щы­хъугъ. КIэ­лэегъэджэ ныбжьыкIэм къы­зэриIуагъэм­кIэ, исэнэхьат икъыхэхын­кIэ бэрэ егупшысагъэп, ащкIэ щысэтехыпIэу иIагъэр кIэлэегъэджэ цIэ­рыIоу Кощэгъу Нуриет СултIан ыпхъур ары. Ятфэнэрэ классым исэу кIэлэегъа­джэм нэIуасэ зыфэхъум, ащ зыригъап­шэу, джащ фэдэу Iушэу ежьыри сабыйхэм апа­шъхьэ иты­нэу, кIэлэегъэджэ сэнэхьатым феджэнэу гущыIэ зэритыжьыгъагъ. А гугъапIэм фэшъыпкъэу гурыт еджапIэр къыухи, апшъэ­рэ гъэсэныгъэ зэригъэ­гъотыгъ. Джы мары непэ ежьыри щысэ зытырахырэ кIэлэ­егъаджэу Пэнэжьыкъое гурыт еджапIэм щэлажьэ.
— IофшIэныр зесэгъажьэм лъэшэу сыгумэкIыщтыгъ, — шъхьэихыгъэу игу­къэ­­кIыжьхэмкIэ къыздэгощагъ Рузанэ. — Уахътэ тешIагъ нахь мышIэми, гъэшIэгъоныр, апэрэ классым къэкIогъэ сабыйхэм апашъхьэ сыкъызиуцокIэ, апэрэ мафэм фэдэу сэгумэкIы. «Мыщ фэдиз сабыеу сынэгу къыкIаплъэхэрэм непэ щыIэныгъэр зынэсыгъэм диштэу шIэныгъэ тэрэз язгъэгъотын слъэкIыщта?» — сэIошъ сэгумэкIы. Ащ пае сиамал къыхьырэр IофшIэным есэхьылIэ.
ТизэдэгущыIэгъу икIэух Рузанэ ыгу къеоу къыхигъэщыгъ непэ ныбжьыкIэхэм ащ фэдэу кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр къы­зэрэхамыхыжьырэр.
Тыгъужъ Рузанэ Адамэ ыпхъур непэ Теуцожь районым икIэлэегъэджэ пэрытхэм ащыщ, иIофшIакIэ бэрэ къыхагъэщы, щытхъу тхылъхэр къыратых, район гъэзет­ми къырагъэхьагъ. Сезгъэджэгъэ кIэ­лэ­егъаджэм игухэлъхэр къыдэхъунхэу, иIоф­шIэн гухахъо хигъуатэзэ ишIэныгъэ­хэмкIэ кIэлэеджакIохэм адэгощэнэу фэсэIо.
Iэшъынэ Алин.

АтекIуагъэх
Краснодар краим и ТIопсэ район ипсэупIэу Щэпсы волейболымкIэ зэнэкъо­къухэр бэмышIэу щыкIуагъэх. Адыгеим испортсмен ныбжьыкIэхэр ащ хэлэжьагъэх. Шъолъыр зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэхэр куп-купэу ешIэгъухэм ащызэнэкъокъугъэх. Владикавказ, Шъачэ, Пензенскэ хэкум, Адыгэ Республикэм ыкIи нэмыкI шъолъыр зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэ командэхэр ащ щызэIукIагъэх. Адыгеим икIыгъэ спорт­сменхэр зыгъасэхэрэр Бэрзэдж Руслъан.

Шъачэ къикIыгъэ купым хэт спорт­сменхэмрэ Адыгеим щыщхэмрэ ныбджэгъу зэфэхъугъэх. ЯплIэнэрэ мафэм кIэух ешIэгъухэр щыIагъэх. Пензенскэ хэкум икомандэ Адыгеим испортсменхэр дешIагъэх. Пчъагъэр 3:1-у тиреспубликэ илIыкIохэм текIоныгъэр къыдахыгъ. Кощ­хьэблэ районым икъуаджэу Еджэркъуае къикIыгъэ купыр пэрыт хъугъэ. Ешэкъо Салимрэ Шышъхьэ Нэфсэтрэ зэнэ­къокъум иешIэкIо анахь дэгъухэу къыхагъэщыгъэх.
Шышъхьэ Нэфсэт.

ЩысэтехыпI
Хьатыгъужъыкъое гурыт еджапIэм Нэшъулъэщэ Саудэт илъэс 43-рэ хъу­гъэу адыгабзэмкIэ ыкIи адыгэ литературэмкIэ щырегъаджэх. Тыгу рихьырэ кIэлэегъа­джэм исэнэхьат къыхихынэу зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу сыфэхъугъ.
— АдыгабзэмкIэ ыкIи адыгэ литературэмкIэ укIэлэегъэджэныр сыдэущтэу къыхэпхынэу хъугъа?
— Адыгэ литературэр лъэшэу сыгу рехьы, сабыймэ ар алъызгъэIэсы сшIоигъоу къыхэсхыгъ.
— Сыда кIэлэегъаджэм ипшъэрылъ шъхьаIэу плъытэрэр?
— Сабыйхэр еджапIэм ыкIи еджэным агу фэщагъэу пIугъэнхэр, цIыфыгъэ ахэ­лъэу, пшъэрылъ шъхьаIэу яIэхэр ащымыгъупшэу гъэсэгъэнхэр ары.
— Уидесэхэр нахь дэгъоу зэрагъэ­шIэным пае сыд пшIэрэр?
— Тиадыгэ тхыгъэхэм щысэ зытепхынэу бэ ахэтыр. Сыд фэдэ роман, повесть уеджагъэми шIуагъэ ахэпхынэу щыт. КIэлэеджакIохэр еджэным фэщэгъэн­хэм сынаIэ тет, ар агурызгъэIоным сыпылъ. Адыгэ тхакIохэм япроизведениехэр игъэкIотыгъэу зэхэтэфых.

Нэшъулъэщэ Саудэт исэнэхьаткIэ гъэхъагъэхэр зэришIыгъэхэм пае «АР-м изаслуженнэ кIэлэегъадж» зыфиIорэ щытхъуцIэр, АР-м и ЛIышъхьэ и Рэзэныгъэ тхылъ ыкIи Адыгэ Хасэм ищытхъу тхылъ къыфагъэшъошагъэх.
Ащ ригъэджэрэ кIэлэеджакIохэм ащыщ­хэм зэнэкъокъухэм, олимпиадэхэм текIоныгъэхэр къащахьыгъэх. Сэри ахэм сащыщ.
Къыздеджэрэ пшъэшъэжъыехэми Нэшъулъэщэ Саудэт фэгъэхьыгъэу яеплъы­кIэхэр къаIуагъ.
ХьакIэмыз Самир:
— Сэ адыгэ литературэр лъэшэу сыгу рехьы. Адыгэ тхыгъэмэ сяджэнэу, сядэIунэу сикIас. Саудэт Нурбый ыпхъум тхылъым дэмытхэу адыгэ тхакIомэ афэгъэхьыгъэ къэбархэр къытфеIуатэх.
ТIэшъу Марин:
— Нэшъулъэщэ Саудэт иурокхэм лъэ­шэу узIэпащэ. МэщбэшIэ Исхьакъ, КIэрэщэ Тембот, Къуекъо Налбый, нэмыкI адыгэ тхакIохэм, усакIохэм ятхыгъэмэ нэIуасэ тафешIы.
ТикIэлэегъаджэ лъытэныгъэ фэтэшIы, тапэкIи бэрэ Iоф ышIэнэу фэтэIо.
Мэрзэкъэнэ Динар.

Сыгу пэблэгъэ кIэлэегъаджэр
КIэлэегъаджэу тиеджапIэ Iутхэм зэкIэми уасэ афэсэшIы. Ау анахь сыгу пэблагъэу къыхэзгъэщы сшIоигъор сикIэлэ­егъаджэу ХьакIэмыз Фатим.
Илъэс щэкIым ехъугъэу Фатимэ еджа­пIэм Iоф щешIэ. Ащ къызэриIорэмкIэ, мы сэнэхьатыр къызэрыхихыгъэм зы мафи рыкIэгъожьыгъэп. «2003-рэ илъэсым икIэлэегъадж» зыфиIорэ зэнэкъо­къум ащ текIоныгъэр къыщыдихыгъ.
ХьакIэмыз Фатимэ кIэлэеджакIохэм шIэныгъэ арегъэгъоты, лъэпкъ хъишъэм, шэн-хабзэхэм нэIуасэ афешIых. Ны-тыхэм, унагъом нахьыжъэу исхэм шъхьэ­кIэфэныгъэ зэрафэпшIыщтым ишапхъэхэр ахелъхьэ. Бзэр дахэу, къабзэу аIулъыным пае усакIохэм атхыгъэхэм къафеджэ, IурыIупчъэхэр арегъашIэ, зэнэкъокъу цIыкIухэри регъэкIокIых.
2023-рэ илъэсым зэхащэгъэгъэ зэ­нэкъо­къоу «Сыбзэ дахэу адыгабзэр» зыфиIорэм икIэлэеджакIохэм текIоныгъэ къыщыдахыгъ.

«Губзыгъэхэр» зыфиIорэ зэнэкъокъум хэлэжьэгъэ командэу «Гугъэм» илъэскIэ узэкIэIэбэжьмэ апэрэ чIыпIэ къыфагъэшъошагъ.
— Урокым зэфэбгъэхьазыры хъумэ пшъэрылъыбэ зыфэогъэуцужьы. КъафэсIотэщтыр нахь къызэрагурыIощтым сыпылъ. ШIыкIэ зэфэшъхьафхэр згъэфедэзэ темэр агурысэгъаIо. Зэхахырэм нэмыкIэу нэрылъэгъу IэпыIэгъухэмкIэ нахь сэгъэпытэжьы. Унэгу ихыгъэу, сабыйхэр шIу зэрыплъэгъурэр къэлъагъоу, гъэшIэгъонэу урокыр къэптын фае. Ренэу еджэным кIэбгъэгушIунхэ, атефэмэ уащытхъун фае, — еIо кIэлэегъаджэм.
— Фатимэ Кимэ ыпхъур дэгъоу къыт­фыщыт, иурокхэр гъэшIэгъоных. Тыбзэ дахэу тырыгущыIэным тыфегъасэ, — къыIуагъ Джымэ Данэ.
ТIэшъу Ирэн.

Ядесэхэр гъэшIэгъонэу зэхащэх
ШэкIогъум и 1-м лъэпкъ журналистым иеджакIохэр гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредакцие щыIагъэх, редактор шъхьаIэу МэщлIэкъо Саидэ нэIуасэ фэхъугъэх. Апэрэ сыхьатым Саидэ ахэр редакцием къыщырищэкIыгъэх. КIэлэеджакIохэр пшъэдэкIыжь зыхьырэ секретархэм, гъэ­зетым ижурналистхэм, зэдзэкIакIохэм нэIуасэ афэ­хъу­гъэх, ахэм яIофшIэн гъэ­шIэ­гъонэу хэлъыр къафаIотагъ, гуетыныгъэ пхэлъэу Iоф пшIэным мэхьанэшхо зэриIэр хагъэу­нэфыкIыгъ. НыбжьыкIэхэм пстэури ашIогъэшIэгъоныгъ.
Къэрэщэе-Черкес Республикэм игъэзетэу «Черкес хэку» зыфиIорэм иредактор шъхьаIэу Абидэкъо Люсанэ ятIонэрэ еджэгъу сыхьатым ныбжьыкIэхэр нэIуасэ щыфэхъугъэх. Журналист сэнэхьатыр къызэрэхихыгъэм, ащ ишIуагъэкIэ къыдэхъугъэхэм ар къатегущыIагъ. Люсанэ тхылъищ ытхыгъ. ИцIыкIугъом щегъэжьагъэу тхэным фэщэгъагъ. Люсанэ ятэжъ заом хэлэжьагъ, ежьыри заом фэгъэхьыгъэ тхылъыбэмэ яджагъ.
— Сятэжъ мэфэ реным сыпэсыщтыгъ, заом фэгъэхьыгъэу зыгорэ къезгъэIотэным сыкIэхъопсыщтыгъ. Арын фае журналист сэнэхьатыр къыхэсхыным ылъапсэ къызщежьагъэр. Апэрэ тхыгъэхэм самыгъэразэу, сызтетхэгъэ тхьапэхэр исы­дзыжьыщтыгъэх. Ау угукIэ къыбдэхъунэу узыфаем уегугъумэ къыбдэхъущт, — Люсанэ къыIуатэрэр кIэлэеджакIохэм ашIогъэшIэгъоныгъ.
Абидэкъо Люсанэ итхылъхэм къытегущыIагъ «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьаIэу МэщлIэкъо Саидэ. Репрессиехэм ахэфэгъэ тилъэпкъэгъухэр зэрыкIогъэхэ гъогум тетэу ар Сыбыр зэрэнэсыгъэр, ахэм ащэчыгъэр зэхишIэным пае баржэм исэу Люсанэ гъогуанэр къызэрикIугъэр игъэкIотыгъэу къыIотагъ.
«Адыгэ макъэмрэ» «Черкес хэкумрэ» зэрэзэдэлажьэхэрэм, яжурналистхэр зэрэзэдеIэжьыхэрэм, къэбархэмкIэ зэрэзэхъожьыхэрэм Люсанэ къатегущыIагъ. НыдэлъфыбзэкIэ Iоф зышIэхэрэм лъэпкъыбзэр зэрэлъагъэкIуатэрэр игуапэу ащ къыхигъэщыгъ. Ежь Iулъ черкесыбзэмкIэ къэгущыIагъ нахь мышIэми, ныбжьыкIэхэм зэкIэ къагурыIуагъ, зэIукIэгъур ашIогъэшIэгъоныгъ.
Редакцием а мафэм къэкIогъагъ АКъУ-м истудентэу ЛIыхэсэ Рэмэзан. Ар адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ факультетым ижурналист отделение щеджэ ыкIи «Адыгэ макъэм» Iоф щишIэнэу зыфегъасэ. МэщлIэкъо Саидэ мы кIалэр щысэу кIэлэеджакIомэ къафихьыгъ, сыда пIомэ, медицинэ колледжым илъэсиплIырэ щеджи, журналист сэнэхьаныр къыхихыжьыгъэу джы ащ зыфегъасэ.
«Адыгэ макъэм» щыкIогъэ егъэджэнхэр ныбжьыкIэхэм лъэшэу агу рихьыгъ.
ЛIыхъукIэ Динар.