Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат мы мафэхэм IофшIэгъу зэIукIэгъухэр федеральнэ гъэцэкIэкIо къулыкъухэм япащэхэм адыриIагъэх. Республикэм лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ гъэхъагъэу иIэхэм, пшъэрылъэу ыпашъхьэ итхэм ахэр афэгъэхьыгъагъэх.

КъыдэгъэкIыжьыным иIофыгъохэр
Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ иапэрэ гуадзэу Денис Мантуровымрэ Адыгеим и ЛIышъхьэу Къум­пIыл Муратрэ IофшIэгъу зэIукIэгъоу Мос­ква щызэдыряIагъэм республикэм иэкономикэ хэхъоныгъэу ышIыхэрэм, Адыгеим ипромышленнэ предприятиехэм къэралыгъо IэпыIэгъоу къаратырэм щатегущыIагъэх.
Республикэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэкIэ Iофэу ашIэрэр Адыгеим и ЛIышъхьэ къыIотагъ. Шъугу къэтэгъэ­кIыжьы промышленнэ производствэм ииндекс фэди 1,3-рэ зэрэхэхъуагъэр. ПсэолъэшIынымкIэ Iофхэр дэгъоу зэрэзэпыфагъэхэм къыхэкIэу илъэси 6-м къыкIоцI фэдищкIэ нахьыбэу псэупIэхэр атыгъэх. Промышленностым изегъэушъом­бгъункIэ, бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ АР-м амал зэфэшъхьафхэр щызэрахьэх. 2019 — 2024-рэ илъэсхэм сомэ миллиарди 3,6-м ехъурэ IэпыIэгъу предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ арагъэгъотыгъ, IофшIэпIэ чIыпIэкIэ 486-рэ зэхащагъ, бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ япредприятие 98-рэ агъэпсыгъ. Инвестициехэм зэрахахъорэм къеушыхьаты предпринимательствэм зызэриушъомбгъурэр, проектышхохэр зэрагъэцакIэхэрэр.
КъумпIыл Мурат Денис Мантуровым республикэм ынаIэ къызэрэтетым фэшI зэрэфэразэр риIуагъ, зэхэубытэгъэ ре­гион продуктым икъэхьыжьынкIэ промышленностым мэхьанэшхо зэриIэр (процент 17,1-рэ), цIыфхэм IофшIэн агъотыным, хэбзэIахьхэр нахьыбэу бюд­жетхэм къарыхьанхэм ар зэрафэIоры­шIэрэр къыхигъэщыгъ. Промышленнэ инфраструктурэм изегъэушъомбгъун, инвесторхэм ямылъку къахалъхьаным республикэм лъэшэу анаIэ щытыра­гъэты. Ащ пае промышленнэ шъолъырым ишIын Инэм щылъагъэкIуатэ. Резидентхэм мы промышленнэ паркым анаIэ къытыра­дзэ хъугъэ, ащ республикэм иэкономикэ хэхъоныгъэшхо ригъэшIын ылъэкIыщт.
Апэрэ Вице-премьерыр 2025-рэ илъэ­сым игъэтхапэ Адыгеим къызэкIом, пшъэрылъэу афишIыгъагъэхэр зэрагъэцакIэрэм IофшIэгъу зэIукIэгъум щытегущыIагъэх. ГущыIэм пае, МКъТУ-м къыщызэIуахыгъэ Дзэ-егъэджэн гупчэм пшъэрылъ фашIыгъ курсантхэр агъэсэн­хэм пае пилотхэр зэрымысхэу быбырэ пкъыгъохэр аратынхэу. Апэрэ Вице-премьерым пшъэрылъ зэрафишIыгъэм тетэу промышленностым изегъэ­ушъомбгъун тегъэпсыхьэгъэ федеральнэ Фондым къыхахызэ, джырэ шапхъэхэм адиштэрэ редукторхэм якъыдэгъэкIынкIэ Iахьзэ­хэлъ обществэу «Зарем» ипроект игъэцэ­кIэнкIэ IэпыIэгъу фэхъущтых. Мыекъопэ машинэшI заводымрэ Ковровскэ механическэ заводымрэ язэдэлэжьэныгъэ изегъэушъомбгъуни ыуж итых. Урысыем промышленностымкIэ ыкIи сатыумкIэ и Министерствэ яIэпыIэгъоу мы предприятиехэр джыдэдэм зыпылъхэр ротаторхэмрэ гидрораспределительхэмрэ якъыдэгъэкIын епхыгъэ Iофыгъохэр ары.
Джащ фэдэу КъумпIыл Мурат къафиIотагъ Адыгеим ипромышленнэ производствэ инэмыкI лъэныкъохэр зэрагъэцакIэхэрэм, джырэ шапхъэхэм ади­штэу предприятиехэр зэтегъэпсыхьэгъэн­хэмкIэ амалэу республикэм щызэрахьэхэрэм афэгъэхьыгъэу. Ахэм ахэхьэ гарантийнэ, микрофинансовэ организациехэм яIэпыIэгъу, Iэмэ-псымакIэм икъэщэфын предприятиехэм мылъкоу пэIуагъэхьагъэм телъытэгъэ субсидиехэр, лизингыр.
АР-м и ЛIышъхьэ къызэриIуагъэмкIэ, федеральнэ гупчэр IэпыIэгъу къызэрафэхъурэм изы шыхьатэу щытхэм ащыщ социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэм­кIэ республикэм иунэе программэ 2024-рэ илъэсым зэраухыгъэр. Илъэси 6-м телъытэгъэ программакIэм игъэцэкIэн мыгъэ фежьагъэх. Ащ диштэу сомэ миллиарди 6 къатIупщыщт. Экономическэ пшъэрылъхэм ягъэцэкIэн ар пэIу­хьащт. Программэм иIофтхьэбзи 7-м щыщэу 3-р промышленностым изегъэ­ушъомбгъун тегъэпсыхьагъ. ГущыIэм пае, рес­публикэм иунэе программэ диштэу сомэ миллион 800-м ехъур АР-м ипромышленность изегъэушъом­бгъункIэ Фондым, сомэ миллион 500-р предпринимательствэм IэпыIэгъу егъэгъотыгъэ­нымкIэ республикэ Фондым арагъэхьащтых. Промышленнэ предприятиехэм ящыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэр къыращэфынэу фэгъэкIотэныгъэ зиIэ чIыфэхэр аратыщтых. Ащ фэдэ чIыфэхэр къызфагъэфедэхэзэ 2030-рэ илъэсым нэс проект­хэр загъэцакIэхэкIэ, инвестициехэр нахьыбэу капитал шъхьаIэм хэлъхьагъэ хъущтых, хэбзэIахьэу ыкIи мыхэбзэIахь хахъохэу бюджетхэм къарыхьэхэрэм къахэхъощт, IофшIэпIакIэхэр зэхэщагъэ хъущтых.
ЦIыфхэм щыIэкIэшIу яIэнэу
Урысыем и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Дмитрий Чернышенкэмрэ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ респуб­ликэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэкIэ гухэлъ шъхьаIэу яIэхэм, проектхэм ыкIи къэралыгъо программэхэм япхырыщын зэрэкIэкIырэм, Урысыем и Президентэу Владимир Путиным цIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу шIыгъэным епхыгъэ пшъэрылъэу къыгъэуцугъэхэр гъэцэкIагъэ хъунхэм зэрадэлажьэхэрэм атегущыIагъэх.
УФ-м и Вице-премьер къызэриIуагъэм­кIэ, социальнэ лъэныкъо заулэхэмкIэ Адыгеим гъэхъагъэхэр ышIыгъэх. Ащ дакIоу УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэ республикэм ынаIэ къызэрэтыригъэтырэм, стратегическэ пшъэрылъхэм язэшIохынкIэ ишIуагъэ къызэригъакIорэм апае зэрэфэразэр къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэ. ГущыIэм пае, федеральнэ гупчэм иIэпыIэгъу хэлъэу 2017-рэ илъэ­сым къыщегъэжьагъэу респуб­ликэм псэолъэ 1000-м ехъу щашIыгъ ыкIи щагъэцэкIэжьыгъ. Ахэм къахеубытэх инженер инфраструктурэмрэ гъогухэмрэ. УФ-м и Президент къыгъэ­уцугъэ пшъэ­рылъхэу зекIоным хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным фэгъэхьыгъэхэм шъхьафэу анаIэ атырадзагъ. Iофтхьабзэу зэшIуахыхэрэм яшIуагъэкIэ республикэм къихьэрэ зекIохэм япчъагъэ фэди 2-кIэ нахьыбэ ашIын алъэкIыгъ, илъэсэу икIыгъэм икIэуххэм нафэ къызэрашIыгъэмкIэ, ахэм япчъагъэ нэбгырэ мин 865-рэ хъугъэ. Ащ дакIоу инвестициехэу а лъэныкъомкIэ хэхъоныгъэ ашIыным тегъэпсыхьагъэхэми ахэхъуагъ, зэхэубытагъэу республикэм къыщахьыжьырэм ипроценти 5-р зекIоным къыкIэкIуагъ. Проектышхоу илъэсым илъэхъэнэ пстэуми Iоф зышIэщт зыгъэпсэфыпIэу «Лэгъонакъэ» ишIын зэрэкIощтым елъытыгъэщт зекIоным зызэриушъомбгъущтыр.
«2030-рэ илъэсым ехъулIэу хэгъэгум зекIоу къихьэрэр миллиони 140-м нэгъэ­сэгъынэу пшъэрылъ къыгъэуцугъ Президентэу Владимир Путиным. Адыгэ Рес­публикэм IофшIэнышхо зэшIуехы зекIоным ылъэныкъокIэ Iофхэр нахь тэрэзэу зэхэщэгъэнхэмкIэ ыкIи лъэпкъ проектэу «ЗекIонымрэ хьэкIэ пэгъокIынымрэ» ягъэцэкIэн хэлажьэ. Илъэсэу икIыгъэм шъолъырым номерхэмкIэ ифонд процент 40-кIэ нахьыбэ хъугъэ, джащ фэдэу зекIоным ылъэныкъокIэ Iоф зышIэхэрэм япчъагъэ хэхъо», — къы­Iуагъ УФ-м и Вице-премьер.
Ащ дакIоу зекIонымкIэ ыкIи экономикэм ихэхъоныгъэкIэ IофышIэхэм ягъэ­хьазырын тегъэпсыхьэгъэ пшъэрылъхэр Адыгеим зэшIуехых. ГущыIэм пае, федеральнэ проектэу «Профессионалитетым» ишIуагъэкIэ гъэхъагъэ хэлъэу кластери 2-мэ республикэм Iоф щашIэ, псауныгъэм икъэухъумэнрэ зекIонымрэ алъэныкъокIэ Iоф зышIэщтхэр ахэм къа­щагъэхьазырых. Илъэсэу икIыгъэм агроклассхэр къызэIуахыгъэх. «ЕджапIэр — хэушъхьафыкIыгъэ сэнэхьат гъэсэныгъэр – предприятиер» зыфиIорэм тегъэ­псыхьагъэу IофшIэныр макIо. ХэушъхьафыкIыгъэу анаIэ зытырадзагъэхэм ащы­щых кIэлэеджакIохэр сэнэхьатэу къыхахыщтым егупшысэнхэмкIэ, ащ зыфытырагъэпсыхьанымкIэ, джащ фэдэу сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэм Iоф адэшIэгъэнымкIэ программэхэр зэшIохыгъэнхэр. КъумпIыл Мурат къызэриIуагъэм­кIэ, инновационнэ гъэсэныгъэ гупчэхэм республикэм зыщаушъомбгъу, кIэлэцIыкIу технопаркхэу «Кванториумым» фэдэхэр зэхащэх, «Точка роста» зыфиIорэ гуп­чэхэми Iоф ашIэ, муниципалитет пстэуми ныбжьыкIэ купхэр чанэу ащэлажьэх, гуфакIохэм япчъагъи хэхъо. Республикэм гуфакIоу исыр мин 56-м ехъугъ, ахэм янахьыбэр ныбжьыкIэх. Дмитрий Чернышенкэм къызэриIуагъэмкIэ, гъэсэныгъэмрэ ныбжьыкIэ политикэмрэ нахь дэгъоу пхырыщыгъэнхэмкIэ яшIуагъэ къэкIо лъэпкъ проектэу «НыбжьыкIэхэмрэ кIэлэцIыкIухэмрэ», платформэу «Урысыер амал зэфэшъхьафхэр зыщаратырэ хэгъэгу» ыкIи проектэу «Урысыем пэщэныгъэ щызыIыгъхэр» зыфиIохэрэм. 2025-рэ илъэсым мэзаем къыщегъэжьагъэу сэнэхьат ухьазырыныгъэмкIэ программэу «Адыгеим и ЛIыхъужъхэр» зыцIэр республикэм щагъэцакIэ, Урысыем и Президентэу Владимир Путиныр кIэщакIо зыфэхъугъэ федеральнэ программэу «Уахътэм и ЛIыхъужъхэр» зыфиIорэм тегъэпсыхьагъэу ар щыт. Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетыр ары «Адыгеим и ЛIыхъуж­хэр» зыфиIорэ программэр пхырызыщырэр. Ащ хэлэжьэнхэу нэбгырэ 38-рэ къыхахыгъ, ахэр купитIоу агощыжьыгъэх — очнэр ыкIи IэпэчIэгъэнэ купыр. Апэрэ очнэ купым нэбгырэ 18 хэхьагъ, мы илъэсым шышъхьэIум и 25-м еджэныр аублэщт.
Адыгеим и ЛIышъхьэ къыIотагъ Урысыем и Правительствэ ипшъэрылъхэу социальнэ инфраструктурэм зегъэушъом­бгъугъэным фэгъэхьыгъэхэр гъэцэкIагъэ зэрэхъухэрэр. Илъэсэу икIыгъэм рес­публикэм еджэпIищмэ яшIын ыкIэм щынагъэсыгъ. Джыри еджэпIищ мы илъэсым къызэIуахыщт. Илъэси 3-м къыкIоцI еджэпIэ 20-мэ игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр арашIылIагъэх, мы илъэсым Iоныгъом и 1-м нэс еджэпIи 8 джыри агъэцэкIэжьыщт. Къэралы­гъом ипащэ кIэщакIо зэрэфэхъугъэм тетэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм яигъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьын ипрограммэ ублагъэ хъу­гъэ. Псауныгъэм икъэухъумэн тапэкIи хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным къыдыхэлъы­тагъэу 2018-рэ илъэсым къыщыублагъэу Адыгеим сымэджэщи 4 щагъэ­псыгъ ыкIи къызэIуахыгъ, IэзэпIи 5, фельдшер-мамыку IэзэпIэ 33-рэ, врач амбулатории 3 кIэу ашIыгъ. Мы илъэ­сым врач амбулатории 7-мэ яшIын аухыщт. Культурэм, спортым хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным пае шъолъырым бэ щагъэцакIэрэр. ЦIыфхэр щыIэкIэ-псэукIэ тэрэзым хэщэгъэнхэмкIэ Iофтхьабзэу зэрахьэхэрэм уакъыпкъырыкIын хъумэ, хэгъэгум пэщэныгъэ щызыубытырэ шъо­лъырхэм Адыгеир ахэхьэ. Спорт псэуа­лъэхэр процент 62-м шIокIэу аIэкIагъэ­хьагъэх, спортым епхыгъэ псэолъэ 1000-м ехъу республикэм ит, ахэм ащыщэу 540-м нахьыбэ къоджэ псэупIэхэм адэт.
«Урысыем и Правительствэ тыфэраз Адыгеим ихэхъоныгъэкIэ IэпыIэгъоу къытитырэм пае, федеральнэ IэпыIэ­гъум иамалхэр зэкIэ икъоу дгъэфедэщтых ыкIи нахь шIогъэ ин къызэратыщтым тынаIэ тетэгъэты. Республикэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ къэзыгъэлъэгъорэ пчъагъэхэми ар къахэщы. А пстэуми адакIоу анахь шъхьаIэу тызэрыгъуазэрэр республикэм щыIакIэу илъыр нахьышIу шIыгъэныр, цIыфхэм япсэукIи нахь зыкъыIэтыныр ары. Ащ пае тфызэ­шIокIыщтыр зэкIэ тшIэщт, лъэпкъ проектхэр, федеральнэ ыкIи шъолъыр про­граммэхэр дгъэцэкIэщтых. Гухэлъ шъхьа­Iэу тиIэр Адыгеир псынкIэу хэхъо­ныгъэ зышIырэ шъолъырэу, цIыфэу щыпсэухэрэмкIи, зекIо къакIохэрэмкIи нахь Iэрыфэгъоу, нахь хъопсэпIэ чIыпIэ ар хъуныр ары», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.
ЦIыф куп заулэхэм федеральнэ лъэгапIэм тетэу IэпыIэгъу ятыгъэным тегъэ­псыхьэгъэ Iофтхьабзэхэр шIуагъэ къатэу республикэм щыгъэцэкIэгъэнхэм мэхьанэшхо зэриIэм Дмитрий Чернышенкэм анаIэ тыраригъэдзагъ. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэ­рэм яунагъохэм ыкIи ветеранхэм Iэпы­Iэгъу ятыгъэным иIофыгъохэми къащыуцугъэх.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу