АР-м и ЛIышъхьэ 2024-рэ илъэс зэфэхьысыжьэу къышIыгъэхэм пшъэрылъэу апашъхьэ итхэр агъэ­цэкIэнхэмкIэ лъэпкъ про­ектхэр, къэралыгъо программэхэр, республикэм социальнэ ыкIи экономикэ хэхъоныгъэхэр егъэшIы­гъэнхэмкIэ унэе программэр, къо­джэ псэупIэхэм хэхъоныгъэхэр ягъэшIыгъэнхэм фытегъэпсыхьагъэхэр, партиеу «Единэ Россием» ипроектхэр, инфраструктурэм зиушъомб­гъунымкIэ фэгъэкIо­тэн­хэр къыз­дэлъытэгъэ амалхэр Iэпы­Iэ­гъушхо зэрэхъугъэхэр къыщыхигъэщыгъ.

КъумпIыл Мурат къызэриIуагъэмкIэ, илъэсихым телъытэгъэ лъэпкъ проект 13-у республикэм щыпхыращыгъэм, федеральнэ ыкIи республикэ къэралыгъо программэхэм бюджет пстэумэ къахэхыгъэу сомэ миллиард 207-рэ апэIухьагъ. Лъэпкъ проектхэм шъхьафэу ягугъу пшIымэ, сомэ миллиард 49,1-р ахэм яIахь хъугъэ, ащ щыщэу сомэ миллиард 37,8-р федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэу шъолъырым къыфэкIуагъ.
Ахэм япIалъэ зекIым, мыгъэ джыри илъэсих благъэм ателъытагъэу лъэпкъ проектхэр къэралыгъом ытIупщыгъэх. Республикэм ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, мы илъэсым Адыгеим ахэм ягъэцэкIэн сомэ миллиарди 8, къэралыгъо программэхэм япхырыщын сомэ миллиарди 5,9-рэ апэIуигъэхьащт.
— УФ-м и Президентэу Владимир Путиным ыкIи Правительствэм Iэпы­Iэгъоу къытатырэм ишIуагъэкIэ Урысыем санкциябэу къыпагъохыгъэхэм ялъэхъан типшъэрылъхэр икъоу дгъэцэкIэнхэ тэлъэкIы, экономикэм икъэ­гъэлъэгъон шъхьаIэхэм зыпкъ итэу хэ­хъоныгъэхэр ашIы, — къыIуагъ Къум­пIыл Мурат.
Аужырэ илъэсиблым республикэм къыщахьыжьырэ продукцием хэпшIыкIэу зэрэхэхъуагъэр, цIыфхэм ялэжьапкIэ процент 19,6-кIэ нахьыбэ зэрэхъугъэр, IофшIэпIэ чIыпIэ зимыIэхэм япчъагъэ проценти 2,6-м нэсэу къызэреIыхыгъэр Адыгеим и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ.
БлэкIыгъэ илъэсым сомэ миллиард 68,9-рэ инвестициеу республикэм къы­хэлъхьагъэ хъугъэ. Сомэ миллиард 92-рэ ауасэу мы уахътэм проект 37-рэ шъолъырым щыпхыращы. Мыщ дэжьым ЛIышъхьэм къыщыхигъэщыгъ инвес­торхэм IэпыIэгъу афэхъугъэным фы­тегъэпсыхьэгъэ шIыкIэу агъэпсыгъэр ахэр нахьыбэу къеблэгъэнхэм зэрэфэ­IорышIэ­рэр. Ин­вестициехэр къызэ­рахалъхьэ­рэмкIэ Лъэпкъ рейтингым гъэрекIо я 14-рэ чIыпIэр щиубыти, Адыге­ир шъо­лъыр анахь дэгъу 15-мэ ясатыр хэуцуагъ.

Логистическэ гупчэхэм ягъэпсын аужы­рэ илъэсхэм нахьыбэу анаIэ зэ­рэтетыри инвесторхэр къеблэгъэнхэм фэ­IорышIэ. Продукциеу къыращэрэм хэхъонымкIэ, ар зэраIыгъыщт амалхэр нахьышIу хъунхэмкIэ ащ ишIуагъэ къэкIо. ГущыIэм пае, логистическэ Гупчэу «Теу­чежский» зыфиIорэм къычIэуцуагъэхэ «Озонымрэ» «Чижикымрэ» сомэ милларди 7,7-рэ инвестициеу республикэм къыхалъхьагъ. Джыри мыгъэ мы Гупчэм компаниеу «Х5» зыфиIорэм гъэтIылъыпIэ щыригъэжьагъ. Ар къэкIорэ илъэсым аухыщт, инвестициеу къыхилъхьащтыр сомэ миллиарди 7,15-рэ мэхъу.
Джащ фэдэу инвестиционнэ проект инэу ЛIышъхьэм зигугъу къы­шIыгъэхэм ащыщ пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъу­нэп­къэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «СФТ Групп» зыфиIорэм гофрэ шIыным зыригъэушъомбгъунэу джыри зы завод къызэригъэуцурэр. «Картонтара-2» ащ зэреджагъэхэр, инвестициеу къыхилъхьэщтыр сомэ миллиарди 3,8-рэ мэхъу.
Ащ фэдэ проект инэу щыт къэмлан-­тхылъыпIэ къыдэгъэкIыным ылъэныкъокIэ «Ошъутен» зыфиIорэ кластерышхоу къашIыщтыри. Илъэсым тонн мин 250-рэ къышIыным телъытагъэу ар «Картонтара-2-м» къыгуагъэуцощт. 2028-рэ илъэсым нэс ар аухынэу агъэнэфагъ, сомэ миллиард 30-м нэсэу инвестициехэр къыхилъхьащтых. ПроектитIум IофшIэпIэ чIыпIэ 250-рэ кIэу къатыщт.
КъыдэгъэкIыныр шъолъырым илъэныкъо шъхьаIэхэм зэращыщыр, продук­циеу республикэм къыщашIырэм ипроцент 17,1-р ащ иIахьэу зэрэщытыр КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ. ХъызмэтшIэпIэ 725-рэ ащ хэхьэ, ахэм нэбгырэ мин 25-рэ фэдиз ащэлажьэ.
Бизнес цIыкIум ыкIи гурытым экономикэм хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм иIахьэу хилъхьэрэр зэрэмымакIэми ЛIы­шъхьэм къыкIигъэтхъыгъ. Республикэм къыщыдагъэкIырэм ипроцент 27,1-р ащ ишIушIагъ, IофшIэпIэ чIыпIэ зиIэу исым ипроцент 45-р, ар нэбгырэ мини 156,7-рэ, а лъэныкъор ары зыщылажьэрэр.

«Бизнес цIыкIур ыкIи гурытыр, унэе предпринимательхэр кIэщакIо зыфэхъу­гъэхэр пхыращынхэмкIэ IэпыIэгъу ятыгъэныр» зыфиIорэ лъэпкъ проектым къыдыхэлъытагъэу илъэси 6-м сомэ миллиардрэ миллион 600-рэ мы лъэныкъом щылажьэхэрэм республикэм аритыгъ. Ащ зыфэзгъэзагъэхэм япчъагъэ процент 12-кIэ нахьыбэ хъугъэ. Ежь-­ежьырэу IофшIэн къызфигъотыжьыгъэу нэбгырэ 30800-мэ зарагъэтхыгъ. ПстэумкIи бизнес цIыкIум ыкIи гурытым ащылажьэрэр 81692-рэ мэхъу.
— Поселкэу Инэм щыдгъэпсыгъэ промышленнэ паркыр типредпринимательхэм шъхьапэ афэхъунэу тэгугъэ. Ащ хъызмэтшIэпIэ 50-м нэсэу тедгъэуцон тыгу хэлъ. Ар инвестициеу сомэ миллиард 55-рэ мэхъу, IофшIэпIэ чIыпIэ 8000 фэдиз къатыщт, — къыIуагъ Къум­пIыл Мурат.
Псэуалъэм итранспорт-инженернэ ин­фраструктурэ игъэпсын бюджет ахъщэу сомэ миллиарди 3,3-рэ пэIухьагъ. Промышленнэ паркым иинфраструктурэ зэрэщытэу пэIухьэгъэ ахъщэм изыщанэ, ар сомэ миллиарди 2,4-рэ, республикэм социальнэ ыкIи экономикэ хэхъоныгъэ­хэр егъэшIыгъэнхэмкIэ унэе программэм къыдыхэлъытагъэу къэкIогъэ мылъку.
ЛIышъхьэм къызэриIуагъэмкIэ, мы программэм зэпстэумкIи сомэ миллиар­ди 5,1-рэ шъолъырым къыфэкIонэу къы­дэлъытэгъагъ, ар гъэцэкIагъэ хъугъэ. Унэе программэр зыщыпхыращыгъэ уахътэм бюджетым къыхэмыкIыгъэ инвестициеу сомэ миллиарди 4,1-рэ рес­публикэм къыхэлъхьагъэ хъугъэ. ЛIышъхьэм къызэриIуагъэмкIэ, программэм ипIалъэ джыри лъагъэкIотагъ.
— Урысыем и Президентэу Владимир Путиным, Правительствэм ащ фэдэ амал къызэрэтатыгъэм фэшI лъэшэу тафэраз, — къыкIигъэтхъыгъ КъумпIыл Мурат.
ПрограммакIэр мыгъэ ежьагъ. Iоф­тхьэбзэ зэфэшъхьафи 7 ащ къыдэлъытагъ, сомэ миллиарди 6 мэхъу мылъкоу республикэм къыфэкIощтыр. 2030-рэ илъэсым нэс ар зыпхыращыкIэ, бюджетым къыхэмыкIыгъэ инвестициеу сомэ миллиард 33,3-рэ, IофшIэпIэ чIыпIэ 1185-рэ ыкIи хэбзэIахьэу сомэ миллиардрэ миллиони 100-рэ къыкIэкIонхэу гугъапIэ къеты.
— Зэрэхабзэу, министрэхэм я Кабинет ыкIи муниципальнэ гъэIорышIэкIо къулыкъухэр программэм къыдыхэлъы­тэгъэ Iофтхьабзэхэр гъэцэкIагъэ зэрэ­хъухэрэм пхъашэу лъыплъэнхэм анаIэ тырязгъадзэмэ сшIоигъу, — къыIуагъ республикэм ипащэ.
Шъолъырым иэкономикэ изытет къы­те­гущыIэзэ, гъэстыныпхъэ шхъуантIэр республикэм зэрэщызэбгырыщыгъэм игугъу къышIыгъ ЛIышъхьэм. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, Адыгеим исым ипроцент 96,65-мэ газыр къаIэкIахьэ. «Социальнэ газификациер» зыгъэфедэхэрэм япчъа­гъэ нахьыбэ мэхъу. ИлъэситIоу программэр зыщыIэм унэгъо 15000-мэ лъэIу тхылъхэр къатыгъэх. Ащ щыщэу 11651-мэ ящагу гъунапкъэхэм афыращэлIагъ, 5610-мэ афатIупщыгъ.
УФ-м и Президент кIэщакIо фэхъу­гъэу блэкIыгъэ илъэсым чъыгхэтэ ыкIи дачэ товариществэхэр программэм хагъэхьагъэх. Адыгеим и ЛIышъхьэ къы­зэриIуа­гъэмкIэ, республикэмкIэ ащ фэдэ псэупIэ 43-рэ хэлажьэ. Ахэм адэт щагу 62-мэ ягъунапкъэхэм гъэстыныпхъэр аращэлIагъ, 10-мэ афатIупщыгъ.
— Лъэныкъо пэпчъ тапэкIи Iоф дэтшIэщт, республикэм хэхъоныгъэхэр езгъэшIырэ пстэури гъэпытэгъэным тыпылъыщт, — къыIуагъ АР-м и ЛIы­шъхьэ.