ПроектыкIэу «Адыгэ макъэм» ыгъэхьазырырэм къыдыхэлъытагъэу непэ нэIуасэ шъузыфэтшIыщтыр зыныбжь илъэс 90-рэ хъугъэ Штымэ Нурбый Хьаджэбачыр ыкъор ары.

ЦIыф гъэшIуагъэу, бэгъашIэу, шъхьэ­кIафэ зыфашIэу Кощхьаблэ дэсхэм ар ащыщ. Джырэблагъэ, жъоныгъуакIэм и 15-м, ащ ыныбжь илъэс 90-рэ зэрэхъу­гъэр хигъэунэфыкIыгъ. Ыныбжь емы­лъытыгъэу нэутх, акъылышIу. Нурбый гулъытэрэ гукIэгъурэ къызэбэкIырэмэ, удэгущыIэ зэпытыгъэми узэмызэщырэмэ ащыщ, щыуагъэ имыIэу къэбар гъэшIэгъоныбэ къеIуатэ. ЛIы Iуш, итеплъэкIи дэгъоу къызэтенагъ, укIыти, шъхьэкIафи, цIыфыгъи хэлъ.
КъызэринэкIыгъэ илъэс зэкIэлъыкIохэм IэнэтIэ зэфэшъхьафхэм аIутыгъ. Ирайон гупсэ хэхъоныгъэ ышIынымкIэ иIахьышхо хишIыхьагъ. Тыдэ зигъэзагъэ­ми, сыд фэдэрэ пшъэрылъ фашIыгъэми щытхъу хэлъэу иIофшIэн ыгъэцэкIагъ, ащ ишыхьатэу иIофшIагъэ ифэшъошэ уасэ къыфашIыгъ.
Нурбый ныбжь хэкIотагъэ иIэми, джыри акъылышIу, зэкIэри къешIэжьы. Ащ къызэрэтфиIотагъэмкIэ, ищыIэныгъэ гъогу псынкIагъэп. 1935-рэ илъэсым Кощхьаблэ дэсыгъэ мэкъумэщ унагъом къихъухьагъ. Илъэси 6 нахь ымыныбжьэу зэо лъэхъанэм хеубытэшъ, щыIэныгъэм икъинхэр ыушэтынхэу мэхъу. Ятэ жьэу идунай ыхъожьыгъ ыкIи 1943-рэ илъэсым къыщыублагъэу янэ сабыитфыр, Ислъам, Кулизар, Нурбый, Нюрэ ыкIи Дзэхъан, ыпIужьыгъэх, алъакъо тыригъэуцуагъэх. Ащыгъум анахьыжъэу Ислъам илъэс 12, анахьыкIэу Дзэхъан мэзэ зытIущ ныIэп аныбжьыгъэр. Унагъом ятэ шъхьащымы­тэу къин алъэгъугъ, мылъку икъу зэ­ра­IэкIэмылъым нахь хэмылъэу сабыйхэр игъом еджапIэм кIонхэ, гъэсэныгъэ зэ­рагъэгъотын алъэкIыгъэп. ЩыIэкIэ-псэу­кIэу ащыгъум щыIагъэр зэрэмыпсын­кIагъэм къыхэкIэу Нурбый зэо кIыбым Iоф щишIагъ.
Ежь еджапIэм зыкIошъугъэр илъэси 10 ыныбжьэу ары ныIэп. Арэу щытми, класси 7 къызэриухыгъэмкIэ инасып къыхьыгъэу еIо. Сыда пIомэ, ыш ыкIи ышыпхъу нахьыжъхэм я 4-рэ классыр къызаухым янэ зыгорэущтэу зыкIагъэ­къоным фэшI губгъом Iоф щашIэнэу кIуагъэх. Ежь Нурбый еджэныр чIимыдзэу хъызмэт IофшIэнхэмкIэ унагъом ишIуагъэ ригъэкIыгъ. Я 7-рэ классыр къызеухым, нэпкъхэм ягъэпытэнкIэ Кощ­хьаблэ щылэжьэрэ бригадэм хэтэу Шытхьалэ Iоф щишIэнэу кIуагъэ. Нэужым ащ дэтыгъэ псэолъэшI-монтаж мэшIокум илъэситIурэ щылэжьагъ. Нэужым дзэ къулыкъум ащи, КъокIыпIэ Чыжьэм илъэсищрэ къэтыгъ. Илъэсыбэ тешIэжьыгъэми, Нурбый непэ фэдэу ыгу къэ­кIы­жьы къулыкъур къызеухым, икъоджэ гу­псэ къыгъэзэжьыным фэшI мэфэ 28-рэ фэдизрэ гъогум зэрэте­тыгъэр.
IофшIэныр шIу зылъэгъурэ ыкIи гу­хэлъ гъэнэфагъэхэр зиIэ кIалэм ядэжь къызегъэзэжьым ылъакъо пытэу теуцоным фэшI машинэ зефэным зыфигъэсэнэу ыгу къихьагъ. Ау а лъэхъаным ДОСААФ-м щырагъаджэщтыгъэхэр къулыкъум ащэнэу щытыгъэхэр ары. Ащ къыхэкIэу Нурбый имурад къыдэхъугъэп. А уахътэм Райпотребсоюзым ибазэ IофшIакIо ищыкIагъэу зызэхехым, ащ Iухьагъ.
ИшIэныгъэхэм ренэу ахэзыгъэхъон гухэлъ зиIэгъэ кIалэр Iоф ышIэзэ пчыхьэ еджапIэм я 10-рэ классыр къыщиухы­жьыгъ. Нэужым Краснодар икооператив­нэ техникум икъутамэу Шытхьалэ дэтым щеджагъ. Мэзищрэ Райпотребсоюзым Iутыгъэу акъыл хэ­лъэу иIофшIэн зэригъэ­цакIэрэм гу лъати, сель­пом исклад ипащэу агъэкIуагъ. ИлъэситIу тешIагъэу ар зызэфашIыжьым, 1963-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщыублагъэу 1965-рэ илъэсым нэс, Райпотребсоюзым ибазэ пэщэныгъэ дызэрихьагъ. Нурбый иIофшIэн хэшIыкIышхо зэрэфыриIэщтыгъэм ишыхьатэу универмагым, ащ къутэ­мэ пчъагъэ къепхыгъэу щытыгъ, ипащэу агъэнафэ ыкIи ар зэрифэшъуашэу егъэ­цакIэ. Универмагым идиректорэу илъэс 24-рэ Iоф ышIагъ, лъытэныгъэ ыкIи шъхьэ­кIафэ къызфаригъэшIын ылъэкIыгъ.

1989-рэ илъэсым Нурбый пенсием кIуагъэ. Зигъэпсэфынэу тIысыжьыгъагъ нахь мышIэми, мазэ тешIагъэу IэпэIэсэныгъэшхо IэкIэлъэу зэрэщытыр ашIэзэ мэкъумэщ хъызмэтымкIэ гъэIоры­шIапIэм ипащэ игуадзэу Iоф ышIэнэу къе­лъэIугъэх. Ащ ыуж совхозэу «Чехрак» зыфиIорэм ипащэ ригъэблагъи, мэкъу­мэщ хъызмэтшIапIэм исклад ипащэу илъэс заулэрэ Iоф ышIагъ. Кощхьэблэ районым хэхъоныгъэ ышIынымкIэ иIа­хьышIу зэрэхишIыхьагъэм фэшI Штымэ Нурбый медалэу «За доблестный труд» зыфиIорэр, Адыгэ автоном хэкум итын ыкIи ищытхъу тхылъ пчъагъэхэр къыфагъэшъошагъэх. Ащ нэмыкIэу, УФ-м Iоф­шIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу, зэлъашIэрэ тхэкIошхоу МэщбэшIэ Исхьакъ пэщэ­ныгъэ зыдызэрихьэщтыгъэ Адыгэ Республикэм и Общественнэ палатэ илъэси 4-м къы­кIоцI хэтыгъ. Джащ фэдэу район Пот­ребсоюзым ипрофком ипащэу илъэси 4-рэ Iоф ышIагъ.
Зигъэпсэфынэу зытIысыжьыгъэр 1995-рэ илъэсым, илъэс 60 ыныбжьэу ары. Нурбый къызэриIуагъэмкIэ, цIыфхэм ренэу ахэтэу есагъэу щытыгъэти, унэм исыныр тIэкIу къин къыщыхъугъ. Ау игупсэхэм, иунэгъо зэгурыIожь ахэсынэу уахътэ иIэ зэрэхъугъэм кIуачIэ къыритыщтыгъ. Ишъхьэгъусэу Раерэ (Дэгужъые­хэм япхъу) Нурбыйрэ 1961-рэ илъэсым унэгъо дахэ зэдашIагъ, зэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу, щысэтехыпIэ унагъохэм ащыщэу зэдэпсэугъэх. Гукъау нахь мы­шIэми, Рае идунай ыхъожьыгъ, Тхьэм джэнэт къырет. ЯкIалэхэу Мурат, Фатимэ ыкIи СултIан цIыфыгъэрэ шъхьэкIэфэныгъэрэ ахэлъыным фагъэсагъэх. Ахэм къакIэхъухьажьыгъэ къорэлъф-пхъорэлъф цIыкIухэм япIун хэлэжьагъэх. ЦIыфыгъэ дахэм уасэ фашIэу, Iэдэбныгъэ, адыгагъэ ахэлъэу апIугъэх, апшъэрэ гъэсэныгъэ арагъэгъотыгъ.
Штымхэм яунагъо хьакIэхэр якIас, Нурбый ныбджэгъубэ иIэу, ахэм ренэу ипчъэ афызэIухыгъэу игъашIэ къыхьыгъ. Ащыщыбэхэр непэ псаоу щымыIэжьхэми, ахэр щыгъупшэхэрэп, ягугъу дахэкIэ ешIы. Джыдэдэм икIэлэ нахьыкIэу СултIанрэ ащ ишъхьэгъусэу Ларисэрэ къыдисых. Унагъом лIэужиплIым яшэн-хабзэхэр зэрихьэхэзэ лъэгъо дахэ рэкIо. Къом ыкъожьым къакIэхъухьажьыгъэхэм гухахъоу ахигъуатэрэм Нурбый кIуачIэ къыреты.
БэгъашIэ зэрэхъугъэмкIэ ащ шъэф зыпари иIэп, угу зэIухыгъэныр, цIэпIагъэ земыхьэныр, цIыфхэм дэгъоу уафыщытыныр анахь шъхьаIэхэм ащыщэу Нурбый къыхегъэщы.
— Адыгэ шэн-хабзэхэр унагъом илъын­хэ фае. Тхьам ишыкуркIэ тызэгурыIоу тищыIэныгъэ гъогу тыкъырыкIуагъ. СикIалэхэри сэ къыскIырыплъыхэу къысщэхъу. Къорэлъф-пхъорэлъфхэр, ахэм къалъфыжьыгъэхэр къызыкIохэкIэ, сысымаджэми сиуз сщагъэгъупшэ. ЗэкIэхэми унагъохэр яIэхэу, зэдэIужьхэу мэпсэух. Ахэр ыкIи къорэлъф-пхъо­рэлъфхэу ахэм къакIэхъухьажьыгъэхэр сигушIуагъоу дунаим сытет, — еIо Нурбый.
Нурбый къызэрэтиIуагъэмкIэ, «Адыгэ макъэр» иныбджэгъушIу. Гъэзетыр икIа­сэу шIогъэшIэгъонэу еджэ. Ащ зэрилъы­тэрэмкIэ, бзэр щыIэфэ лъэпкъыри щыIэщт.
Штымэ Нурбый имэфэкIкIэ къыфэгушIонэу а мафэм къеблэгъагъ Кощхьэ­блэ къоджэ псэупIэм ипащэу Хьамдэхъу Байзэт. Рэзэныгъэ тхылърэ шIухьафтынрэ къыфигъэшъошагъэх, тапэкIи ылъэ тетэу бэрэ псэунэу къыфэлъэIуагъ.
— ЦIыфхэм уалъытэу, пцIэ дахэкIэ къыраIо хъумэ, ащ нахь насыпыгъэ щыIэп, — еIо Нурбый.
Анахь шIухьафтын шъхьаIэу Нурбый фэхъугъэр илъфыгъэхэр, ипхъорэлъфхэр ыкIи ахэм къакIэхъухьажьыгъэхэр имэфэкI тефэу къызэрэфызэрэугъоигъэхэр ары. Ащ къорэлъфи 8 ыкIи ахэм къатекIыжьыгъэу 9 иI.
Нурбый щыIэныгъэм лъэгъо дахэ щыпхырищыгъ, цIыф дэгъубэмэ Iоф адишIагъ, ежьми шъхьэкIэфэныгъэр къылэжьыгъ. Мэшэлахьэу ибынхэм къа­кIэхъухьагъэхэр ыкIи ахэм къалъфыжьыгъэхэр къылъэгъужьыгъэх. Ахэр итхъагъоу мэпсэу.
КIАРЭ Фатим.
Сурэтхэр: авторыр.