Цифрэ шIыкIэм хэхъоныгъэ зэришIырэм епхыгъэу амышIэрэ цIыфхэм япаспорт итхагъэр гъэпцIакIохэм къызфагъэфедэзэ, чIыфэхэр къаштэнхэ алъэкIы зэрэхъугъэр гумэкIыгъоу къэуцухэрэм ащыщ.

Ащ фэдэ гъэпцIагъэ хэти дызэрахьан алъэ­кIыщт, ау анахьэу ар зылъыIэсырэр чанэу интернетыр, пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу къэкIопIэ зэфэшъхьафхэр зыгъэфедэхэрэр, бэмышIэу зипаспорт зышIокIодыгъэхэр ары. О пцIэкIэ ахъщэ чIыфэ банкым къы­Iахыгъэмэ, сыдэущтэу узекIон фая? Мы упчIэм иджэуап къыхеуты «Урысые гъэзетым», ащкIэ ащ къызфигъэфедагъ юстициемкIэ Урысые къэралыгъо университетым гъэпцIэкIэ шIыкIэхэу зэкъодзакIохэм агъэфедэхэу зэрагъэшIагъэхэр.
Сыдэущтэу къэбархэр къаIэкIахьэхэра?
Паспортым итхагъэр зэрагъэшIэным пае социальнэ инженерием иамалхэр агъэфедэх. ЦIыфхэр агъэIорышIэнхэмкIэ ыкIи анахь ухъумэгъэ системэхэм ахэхьашъунхэмкIэ социальнэ инженериер щынагъоу щыт.
Ащ ишIыкIэхэр: зэлъашIэрэ компаниехэм, хэ­ушъхьа­фыкIыгъэ къулыкъухэм е организациехэм ялIыкIохэу къыуаIо (банкхэм, IэзапIэхэм, Социальнэ фондым, ФСБ-м, МВД-м). АщкIэ цIыфыр агъэщынэшъ, къэбарэу аIэкIэлъыр афаIуатэ е зекIокIэ гъэнэфагъэхэр зэрэрагъахьэх. СМС е электроннэ тхыгъэхэу узытеIункIэкIэ зэрар къэзыхьыщтхэр афырагъэхьых. Джащ фэдэу банкым икартэу цIыфым ыIыгъым ипарольхэр афырамыгъэхьымэ мыхъущтэу агурагъаIо, агъэщынэхэзэ ахъщэр аIахы.
Ахъщэ зыугъоирэ шIушIэ организацие нэпцIхэр зэхащэхэшъ, цIыфым ышъхьэкIэ епхыгъэ къэтынхэр къырагъаIох. Зэкъодзэн Iофхэр зэрахьанхэм фэшI нэIуасэ зыщызэфэхъухэрэ сайтхэр дэгъоу агъэIорышIэх, цыхьэ къафшIынымкIэ ахэр Iэрыфэгъух.
ТхьамыкIагъо е гухэкI къяхъулIагъэм фэдэу видео нэпцIхэр технологиеу «дипфейк» зыфиIорэмкIэ тырахыхэшъ афырагъэхьых.
Паспортыр е мобильнэ телефоныр зыпшIокIодыкIэ, ахэм арыт къыпфэгъэхьыгъэ къэбарыр зэкъодзакIохэм агъэфедэ.
ЧIыфэ къыптыратхагъэмэ къызэрэпшIэщтыр
Ар зэбгъэшIэным пае кредитнэ тарихъхэм ябюро зыфэбгъэзэн фае. Ащ пае «Къэралыгъо фэIо-фашIэхэм» япортал е Гупчэ банкым исайт якредитнэ тарихъхэм якаталог лъэIу бгъэхьыщт. Мы уахътэм зэIухыгъэ чIыфэу птелъхэр къыпфырагъэхьынхэу. Илъэсым тIо ыпкIэ хэмылъэу а фэIо-фашIэр къыпфагъэцэкIэщт.
УишIэ хэмылъэу кредит къыптыратхагъэмэ узэрэзекIощтыр
Ащ фэдэ къышъохъулIагъэу зыжъугъэунэфыкIэ, ахъщэ чIыфэ къышъозытыгъэу хъурэ организацием ылъэныкъокIэ лъэIу тхылъ полицием щышъутхын фае.
«Къэралыгъо фэIо-фашIэхэм» ащышъуиIэ аккаунтым зэкъодзакIохэр къыхэхьагъэхэу гуцаф шъушIыгъэмэ, псынкIэу банк счетхэр ыкIи картэу шъуиIэхэр зэфэшъушIых. Мобильнэ приложениемкIэ е линие плъырым иномерэу картэм ыкIыб тетхагъэмкIэ а Iофыр зэшIопхын плъэкIыщт.
Джащ фэдэу аккаунтэу зигугъу къэтшIыгъэр агъэ­феди ахъщэ чIыфэ къыптыратхагъэмэ, а организацием зыфэбгъэзэнышъ, гъэпцIакIохэм а Iофтхьабзэр зэрэзэрахьагъэр япIон фае. Нэужым чIыфэр агъэпсы зэхъум атыгъэ документхэм якопиехэр, ахъщэр зэрагъэхьэгъэ счетым иреквизитхэр къаIыпхынхэшъ, полицием IэкIэбгъэхьащтых.
Сыдэущтэу ащ зыщыуухъу­мэщта?
Шъугу къэдгъэкIыжьын, гъэтхапэм и 1-м къыщегъэжьагъэу Къэралыгъо фэIо-фашIэхэм япорталкIэ чIыфэхэр амыгъэпсышъунхэу зэфэпшIын плъэкIыщт (а амалыр Iоныгъом къыщегъэжьагъэу МФЦ-м щыпшIышъущт). Банк пстэуми ыкIи ахъщэ чIыфэ зытырэ организацие цIыкIухэми уишIэ хэмылъэу кредит къащыптыратхэн амылъэкIынэу зэфэпшIы­шъущт.
Сакъыныгъэ къызхэжъугъаф!
ГъэпцIакIохэм шъуамыгъэделэным фэшI хэкIыпIэ закъоу щыIэр шъумышIэрэ цIыфхэм цыхьэ афэшъу­мышIыныр, ахэм шъуикартэ иномерхэр яшъумыIонхэр ары. МыцыхьэшIэгъу ссылкэхэр къызэIушъумых, шъуикъэбархэр нахь макIэу зэIухыгъэ социальнэ хъытыухэм къарыжъугъахьэх. Зыщышъумыгъэгъупш: полицием икъулыкъушIэ ыкIи банкым иIофышIэ цIыфым фытеонышъ, икартэ иномер къыригъэIон ылъэкIыщтэп ыкIи фитэп. Ащ фэдэ лъэIу яIэу къы­шъуфытеохэмэ, шъуадэмыгущыIэу телефоныр жъугъэтIылъыжь. Нэужым шъор-шъорэу банкым е МВД-м иотделение «илиние плъыр» шъуафытеу.
Сурэтыр: Шэртэнэ Мурат.