Банкхэм чIыфэу къатыхэрэм, социальнэ пенсиехэм, IэкIыбым къикIыжьыгъэхэм, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэу къихьэгъэ мазэм аштагъэхэм кIуачIэ яIэ хъугъэ.

Процент 14,7-м ехъу къахэхъуагъ

Социальнэ пенсиехэм ыкIи къэралыгъо бюджетым къыхэхыгъэ ахъщэ тынхэр индексацие ашIыгъэхэу къатыхэу рагъэ­жьагъ.

Урысыер зэрэщытэу пштэмэ, нэбгырэ мин 700 фэдизмэ къэралыгъо бюджетым къыхэхыгъэу ахъщэ тын къафэкIо. Ахэм ащыщых Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэхэр, тамыгъэхэу «Жителю блокадного Ленинграда», «Жителю осажденного Севастополя», «Жителю осажденного Сталинграда» зыфиIохэрэр къызфагъэшъошагъэхэр, радиацием ыкIи нэмыкI техногеннэ хъугъэ-шIагъэхэм яягъэ зэкIыгъэхэр, ахэм яунагъохэм арысхэр, летчик-ушэтакIохэр, нэмыкIхэр.
«СоциальнэкIэ» заджэхэрэр зыныбжь икъугъэм пенсиер фагъэнэфэным ищыкIэгъэ IофшIэгъэ илъэсхэр ыкIи пенсие коэффициентхэр изымыгъэкъугъэхэм къэралыгъом къареты. Ар страхованиемкIэ пенсием зыщыкIохэрэ ныбжьым нахьи илъэситфыкIэ нахь кIасэу агъэнафэ.
Джащ фэдэу социальнэ пенсиер апэрэ, ятIонэрэ ыкIи ящэнэрэ купхэм ахэхьэрэ сэкъатныгъэ зиIэу, IофшIэпIэ чIыпIэ Iумытыгъэхэм, зыIыгъын имыIэжьэу къэнагъэу зыныбжь илъэс 18-м нэмысыгъэхэм, зянэ, зятэ е тIури дунаим ехыжьыгъэу, очнэ шIыкIэм тетэу еджэхэрэм къафэкIо. Ащ фэдэ пенсие къызэратэу хэгъэгум исыр нэбгырэ миллиони 3,5-м ехъу.
УФ-м и Социальнэ фонд и Къутамэу АР-м щыIэм тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, тишъолъыр щыпсэоу пстэумкIи нэбгырэ мини 9,7-рэ мэлъылъфэгъум и 1-м индексациеу ашIыгъэм къыхеубытэ.
ЗэкIэми ахъщэ тынхэр графикым диштэу къызэрафэкIощтыр УФ-м и Социальнэ фонд къыщыхагъэщыгъ.

Номер 20-м ехъущтэп

Зы нэбгырэм мобильнэ телефон номер 20 нахьыбэ ыIыгъын фимытыжьэу къызщиIорэ хэбзэгъэуцугъэм мэлылъфэгъум и 1-м кIуачIэ иIэ хъугъэ. Хъоршэрыгъэ зэрихьэзэ цIыфхэр зыгъапцIэхэрэм ыкIи номерхэр хэбзэнчъэу зыгъэзекIохэрэм апэшIуе­кIогъэным, нэбгырэ пэпчъ «иперсональнэ даннэхэр» зыфаIохэрэр къэухъумэгъэнхэм ар афыте­гъэпсыхьагъ.

Номер къыщэфынэу операторым екIолIагъэм ащ нэмыкI сим-картэхэр иIэхэмэ ыпэрапшIэу ауплъэкIуныр джы шIокI зимыIэ Iофэу щыт. Картэ 20-м ехъу тетхагъэу къычIэкIымэ, ащ нахьыбэ фагъэпсыжьын фитхэп.
Зэпхыныгъэм ылъэныкъокIэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ компаниехэм ащыщ къызэрэщаIуагъэмкIэ, цIыфым сим-картэ пчъагъэу иIэр пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу зэрагъэшIэнэу рагъэжьагъ. Мы илъэсым имэзае и 1-м къыщегъэжьагъэу IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыгъэхэм телефон номер пчъагъэу яIэр зэрагъашIэ, УФ-м исхэмкIэ гъэтхапэм и 27-м къыщыублагъ ар загъэфедэрэр.
УФ-м цифрэ шIыкIэм зегъэушъомбгъугъэнымкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, цIыфыр зэпхыны­гъэм ылъэныкъокIэ зэзэгъыныгъэу ежь ыцIэкIэ гъэпсыгъэ хъугъэр зыфэдизым къэралыгъо фэIо-фашIэхэм япортал щеплъын ылъэкIынэу хъугъэ. Номерхэм ащыщ имынэIуасэу къычIэкIымэ, порталым имыкIэу ащ иIофшIэн къыгъэуцун амал иI.
Мэлылъфэгъум и 1-м къыщыублагъэу мобильнэ зэпхыныгъэм ыпкIэ Iэрылъхьэу зыщитын ылъэкIыщтыр банкыр, почтэр е компаниеу правительствэм ыштагъэхэм ащыщ. Ащ пае паспортыр е нэмыкI тхылъэу ыцIэ, ылъэкъуацIэ, исурэт зэрытхэр къыгъэлъэгъон фае. НахьыпэкIэ зэрэщытыгъэм фэдэу терминалым щыптын плъэкIыжьыщтэп. Правительствэм къыгъэнэфэгъэ шапхъэхэм адиштэу агъэуцугъэ псэуалъэхэр ары ныIэп зэпхыныгъэм ыпкIэ зыштэщтхэр.

ЧIыфэ зэратырэр нахь макIэ ашIыщт

Ипотекэу агъэпсырэм, автомобилэу чIыфэкIэ (кредиткIэ) ащэрэм япчъа­гъэкIэ банкхэм гъунэпкъэ гъэнэфагъэхэр афишIынхэу мэлылъфэгъум и 1-м къыще­гъэжьагъэу Урысые Банкым фитыныгъэ иIэ хъугъэ.

ЧIыфэхэр зытелъхэу е мазэм гъотэу иIэр зэрэмакIэм ыпкъ къикIыкIэ ыштэрэр къытыжьын ымылъэ­кIынкIэ щынагъоу зэгуцафэхэрэр, «рисковые заемщики» зэряджэхэрэр, ары мыр зынэсыщтыр. Банкхэм аущтэми чIыфэу атыщтымкIэ гъунапкъэхэр яIэх. ГущыIэм пае, «рисковэкIэ» заджэхэрэм къахиубытэу нэбгыри 100-мэ кредит афигъэпсын фит. Джы, шэпхъакIэхэм къызэращыдэлъытагъэмкIэ, ипотекэ е автомобиль кредит зэритын фитыр ащ ипроцент 20-р ары. Нэбгыри 100-м щыщэу 20 зэрэхъурэмкIэ, я 21-м илъэIу тхылъ фызэкIагъэкIожьыщт.
Урысые Банкым къызэритырэмкIэ, мыщ фэдэ гъу­напкъэхэм цIыфхэм кредитэу атегъэуагъэр нахь макIэ хъунымкIэ ишIуагъэ къэкIощт. Автомобильхэм апае чIыфэхэм алъэныкъокIэ гъунапкъэхэр игъорыгъоу системэм хагъэхьащтых. Автомашинэр шэсэу ригъэуцоу чIыфэ къаIызыхымэ зышIоигъохэми мы шапхъэхэр анэсыщтых.
ИпотекэмкIэ гъунапкъэхэр едзыгъуитIоу щыIэны­гъэм хагъэхьащтхэу ары Урысые Банкым къызэритыгъэр. 2025-рэ илъэсым ибэдзэогъу мазэ и 1-м къыщыублагъу кIэу ашIыгъэ унэхэмрэ ыпэкIэ ашIыгъагъэхэмрэ ащ къыхиубытэщтых, 2026-м ищылэ мазэ и 1-м ыуж унэ ашIынэу аштэрэ чIыфэхэмрэ яунэ шэсэу рагъэуцозэ агъэпсыхэрэмрэ анэсыщтых.

ШэпхъакIэхэм атетэу

Мэлылъфэгъум и 1-м къыщыублагъэу IэкIыбым къикIыжьыгъэхэм ясабыйхэр еджапIэхэм зэраштэщтхэ шэп­хъакIэхэр щыIэ хъугъэ. Джы ахэм урысыбзэр зэрэзэрагъэшIагъэр ауплъэкIунэу тестхэр арагъэкIущтых.

УФ-м просвещениемкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, апэрэ классым ихьэхэрэм анэмыкIхэм зэкIэми жэрыIокIи, тхыгъэуи тестхэр акIущтых. Апэрэ классым ихьащтхэм жэрыIо закъокIэ арагъэтыщтых.
IэкIыбым къикIыжьыгъэу Урысыем иеджапIэ иублэпIэ класс ихьащт кIэлэцIыкIум гущыIэ зытфых хъурэ гущыIэухыгъэм къикIырэр къыгурыIон ыкIи къыкIиIотыкIыжьышъун, зэдэгущыIэгъу кIэкIыр зыфэгъэхьы­гъэр зэхифышъун, упчIэ къызэрыкIохэм яджэуапхэр къаритыжьышъун, художественнэ тхыгъэ цIыкIум къикIырэр къыгурыIон, гущыIэ заулэмэ антонимхэр къафигъотышъун фае.
Я 11-рэ классым кIощтхэм литературабзэмрэ къы­зэрыкIо гущыIакIэмрэ зэхафынхэ, зэдэгущыIэгъу, монолог, жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ текст къызэхагъэу­цошъун фае.
Тестыр зыкIурэр еджапIэм чIэхьащт. ЗымыкIушъурэм джыри урысыбзэм феджэнышъ, кIитыкIыжьын амал иIэщт. Шъыпкъэ, мэзищым нахьыжьэу тестыр ыкIу­жьышъущтэп ыкIи гъэсэныгъэ тедзэу зэригъэгъотырэм ыпкIэ янэ-ятэхэм атын фаеу хъущт.
Джащ фэдэу мэлылъфэгъум и 1-м къыщегъэжьа­гъэу IэкIыбым къикIыжьыгъэу Урысыем иапшъэрэ еджапIэ чIахьэ зышIоигъохэми тестхэр акIунхэ фае. 2025 — 2026-рэ илъэс еджэгъумкIэ зэраштэщтхэ шапхъэу агъэкIэжьыгъэхэм ар ахагъэхьагъ. Тестыр зыкIухэрэм IэкIыб къэралыгъуабзэ зэрэзэрагъэшIагъэр къэзыушыхьатырэ сертификат къаратынэу еджапIэхэм фитыныгъэ яIэ хъугъэ.
Зыгъэхьазырыгъэр
ХЪУТ Нэфсэт.
Сурэтхэр авторым иех.