Урысыем, Абхъазым язаслуженнэ артисткэу, Адыгэ Республикэм инароднэ артисткэу, меда­лэу «Адыгеим и Щыт­хъузехь» зыфиIорэр зыфагъэшъошагъэу, АР-м и Къэралыгъо премие, Къан­даурым ыцIэ зыхьырэ премием ялауреатэу Нэхэе Тамарэ имэфэкI мафэ хегъэунэфыкIы. Ащ ипэгъокIэу республикэ ­гъэзетым ихьакIэщ Тамарэ тыщыIукIагъ.

ИщыIэныгъэ
гъогу
Нэхэе Тамарэ Едэпсыкъое­шхом къыщыхъугъ, ау икIэлэцIыкIугъом къыщыублагъэу ащ дэсыгъэп, унагъор бэрэ кощы­щтыгъ. Ятэу Рэщыдэ колхоз тхьаматэу зэрэщытым къыхэкIэу псэупIэр зэблахъущтыгъ. Якъо­джэ гупси псым ычIэгъ хъугъэ. Къуаджэр къызагъэкощым, иIа­хьылхэм Адыгэкъалэ псэупIэу къыхахыгъ. КультурэмкIэ институтыр Краснодар, ащ ыужкIэ Сергей Рахманиновым ыцIэ зыхьрэ Ростовскэ консерваториер къыухыгъэхэу Адыгэкъалэ Iоф щишIэзэ, зэхащэрэ ансамблэу «Ислъамыем» рагъэблэ­гъагъ. «Ислъамыем» хэтэу ижъы­рэ адыгэ орэдхэр къыIохэзэ, искусствэм нахь щызэлъа­шIагъ. Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Краснодар, Москва, Тыркуем, Абхъазым, фэшъхьафхэм илъэсищым «Ислъамыем» игъусэу ащыIагъ.
Адыгабзэр еджапIэм щимыкIугъэми, Нэхэе Тамарэ тхакIи, еджакIи зэригъэшIэжьыгъ. Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» илъэси 7-рэ журналистэу Iоф щишIагъ.
Лъэпкъ искусствэм фэлажьэзэ, цIэрыIо хъугъэ. Адыгэ къэралыгъо университетым илъэс 13-рэ щылэжьагъ. АР-м искусствэхэмкIэ иколледжэу У. Хь. Тхьабысымэм ыцIэ зыхьырэм Тамарэ кIэлэегъаджэу Iоф ще­шIэ. АР-м иконцерт зэхахьэ орэд къэIонымкIэ кIэлэегъаджэу иI. Адыгеим щашIэ, шIу щалъэгъу, итворчествэ цIыфхэм гушIуагъо къафехьы. Ащ ыгъэсагъэхэм зэнэкъокъухэм щытхъуцIэхэр къащыдахыгъэх, хэгъэгум цIэрыIо щыхъугъэх.
ЗэдэгущыIэгъур
— Сыдэущтэу орэд къэIоным уищыIэныгъэ епхыгъэ хъугъа, Тамар?
— СицIыкIугъом къыщыублагъэу орэд къэIоныр сянэрэ ся­тэрэ слъы къыхалъхьагъ. Ку­шъэм сыхэлъэу орэд къасIощтыгъэу сянэжъ къеIотэжьы. Анахьэу ся­тэжъ къыIощтыгъэ орэдыжъхэр сыгу къинэжьыгъэх. «Къо­джэбэрдыкъо Мыхьамэт иорэ­дэу» сятэжъ къыIощтыгъэр непи сыгу къыщеIукIы. СыныбжьыкIэ дэдэу, къэсэшIэжьы, колхозым игубгъо лэжьыгъэр зыIуихыжькIэ, «Ислъамыем» концерт къуаджэм къыщитыщтыгъ. Джащ дэжьым орэдыIо-къэшъокIо купым сыхэтыным сыкIэхъопсыщтыгъ.
— Сценэм уищыIэныгъэ зэрэпсаоу зэлъеубыта?
— ХьаIу. Сэ сицIыф шIыкIэкIэ зы Iоф закъо сепхыгъэу сыпсэу­шъущтэп. Уисэнэхьат зыхэбгъэ­кIухьэу, зыхэбгъэкIуакIэ хъущтэп. Шъыпкъэ, ппсэ уемыблэжьэу, ыкупкI къипхызэ уфэлэжьэныр тэрэз. Ау щыIэныгъэм бгъу пстэоу иIэм ягъунапкъэхэр ­игъом къызэIупхынхэ фае. Уахътэр зэфэдэу сэнэхьатми, уна­гъоми, нэмыкIхэми атебгощэныр нахь тэрэз.
— Орэдым тамэу ептырэр дунаим къыщыо­тэжьа?
— Орэдэу тамэ зэстыгъэхэм шIукIэ, дэхагъэкIэ гъашIэм къыщысэтэжьых, къысэшIушIэжьых. СиIофшIагъэхэр лIэшIэгъум къы­хэнэжьыщтых. «ШIулъэгъур къа­джэ», «Ситхьаркъо фыжь», «Ты­зэхэкIыжьы», «Си Къэсэй», «Адыиф», «Бжыхьэ шIулъэгъур» ыкIи нэмыкI орэдхэр цIыфмэ зэлъашIэх, сыд фэдэрэ лъэхъани дештэх. Сыда ар зымыуасэр?! ИлъэсипшI хъугъэу сценэм сыте­мытыжьми, сиорэдхэр ащ къытеIукIых.
— Орэдыр псэм фэзыгъа­дэхэрэм адеогъашта?
— Адесэгъаштэ. Орэдыр гум фэжъынчы, псэм къеIукIы.
— Ижъырэ орэдыжъхэм, пасэм аусыгъэхэм орэды­Iохэм, музыкантхэм зафагъэзэжьыныр непэрэ мафэм ишапхъэ хъугъэу тыди щытэлъэгъу. О ­уиеплъыкIэкIэ, сыда ащ иушъхьагъур? Уиорэдхэр орэдыIо купэу «Мыст» фэдэхэм агъэкIэжьэу къа­Iомэ уигопэщта?
— Ижъырэ орэдхэм псэ ­ахэлъ, мэхьанэ яI. Непэ атхы­хэрэм, аусыхэрэм ягущыIэхэм мэхьанэ яIэп, мэкъамэхэри ку­ухэп, орэдыIохэри нахьыбэрэмкIэ орэдыIохэп. Мылъку зиIэм зэшIокI иI. Арышъ, пэсэрэ орэдыжъхэм сэркIэ псэ ахэлъ, гу­пшысэ куу зэрахьэ. Ар къызыгурыIорэр, зэхэшIыкI фызиIэр ары ащ къыфэзыгъэзэжьырэр. Непэ сиорэдхэм ныбжьыкIэ купхэм псакIэ къыпагъакIэми сыгу къеощтэп.
— Макъэр лъагэу пIэты­мэ, усэмэ шъэбагъэу ахэлъыр гукIэ къызэIупхымэ орэдхэм купкIэу яIэр
едэ­Iухэрэм алъыIэсыщта?
— Сэ зэрэслъытэрэмкIэ, ары, ахэр къыдэплъытэнхэр ищы­кIагъ. Ау о уиIофшIакIэ, уишапхъэхэм, уимэкъамэхэм къякIун, адиштэн фае. Усэм ыкупкI хэмыгъэкIуа­дэу, гукIэ къызэIупхыныр нахь тэрэз. Орэдым ыкупкIыр шIулъэ­гъуныгъэ къодыеу щытэп, гъыбзэ орэди, сэмэркъэу зыхэлъи, шIулъэгъуныгъэр къизыIотыкIи сирепертуар хэт.
— О анахь уикIасэу, уигъа­шIэ пхырыщыгъэ орэ­дыр сыд фэда?
— СыдигъокIи лъэхъаным ди­штэрэ къэIуакIэм сыдэлажьэ. КъэсIогъэ орэдхэр зэфэдэу зэкIэ сыгу щыщых. Пщынэо цIэ­рыIохэу Лъэцэрыкъо Кими, Гъо­нэжьыкъо Аскэри орэд къадэсIуагъ. «Ислъамыем» илъэсищэ сыдэлэжьагъ. Ау непэ агъэфе­дэрэ фонограммэ гъэкIэрэкIагъэр егъашIи згъэфедагъэп. Сы­быр лъэныкъо къикIыгъэ Виктор Поздняковыр апэрэ аранжировщикэу сиIагъ. ТIэ зэ­кIэдзагъэу зэдэдлэжьыгъэ орэдхэр Адыгеим щырякIасэх.
— Гъонэжьыкъо Аскэррэ Хьакъунэ Заремэрэ зэдаусыгъэ орэдэу «ТызэхэкIы­жьыр» уищыIэныгъэ сыдэущтэу къыхэхьагъа? ­Зэшъхьэгъусэхэр зэрэзэ­хэкIыжьрэм орэд фаусыгъэу сшIэрэп, аушъэфы нахь.
— Мы орэдыр апэрэу сценэм къызытесэхьэм, цIыфмэ зы та­къикъ фэдизрэ макъэ къахэмы­IукIэу егупшысэхэу къысщы­хъугъагъ. Ау зыкъызашIэжьым, зэ­пымыоу Iэгу бэрэ теуагъэх. Мы орэдым шIулъэгъуи, лыузи, гугъапIи бэ зэхыуигъа­шIэрэр. Бзылъфыгъэу зиунагъо зэбгырытэкъугъэмэ агу сыкъигущыIыкIыгъ. А лъэхъаным мыщ фэдэ орэд адыгэ бзылъфыгъэ къыIоным лIыгъэ ищыкIэгъагъ. Орэдыр къыздэхъугъэу сэлъытэ.
— Лъэпкъым икультурэ сыда къызщежьэрэр?
— Лъэпкъ шэн-хабзэм уризехьакIомэ, джары культурэр къызщежьэрэр. Тишэн-хабзэхэр нахьыжъхэм тIэкIэзыжьэу, ар ныбжьыкIэхэм къамыпхъуатэмэ, лъэпкъыр кIодыжьыщт. Непэ орэдыIом адыгэ мэкъамэр ыгъэ­Iоу, адыгэ шъуашэр щыгъымэ, тилъэпкъ кIодыщтэп. Культурэм иунэхэр кIэракIэкIэ пкIэ иIэп, культурэм фэлажьэхэрэр ары ахэр зыгъэпсэущтхэр, цIыфхэр къезыщэлIэщтхэр.
— Непэрэ сценэшхом къы­щыIурэ орэдхэм уагъэраза?
— Искусствэм нэпцIыр икIа­сэп, IэпэIасэхэр ары лъэгапIэм дэкIуаехэрэр. УкъызхэкIыгъэ лъэпкъым ыкIи уиIофшIэгъухэм къыпфашIырэ лъытэныгъэр пстэу­ми анахь тын лъапI. Мы лъэхъаным сценэшхом тетхэр зэмылIэужыгъох. Непэрэ цIыфыр гъэсэхъуджагъэ. Арышъ, ащ зеб­гъэштэнышъ, пшIэрэм ынаIэ къы­тыребгъэдзэн зыхъукIэ, Iофы­гъуабэ зэшIопхын фае. Сэ си­лъэхъан сэнаущыгъэ пхэмылъэу, макъэ уимыIэмэ, сценэм утехьан плъэкIынэу щытыгъэп.
— «Гуащэм иятIэ нысэр хашIыкIы» аIо. «КIэлэ­егъаджэм иятIэ хэшIыкIыгъэу» уздэлэжьэрэ еджа­кIохэм орэдыIо къа­хэкIыгъа?
— Макъэ зиIабэ езгъэджагъ. Макъэм акъыл дыуиIэжьын фае. ОрэдыIом гъогу тэрэз химыхы­мэ, зэкIэ пкIэнчъ.
— ЛIыбзыу Аслъан зэдэлэ­жьэныгъэу дыуиIэм игугъу къытфэшIба.
— ЛIыбзыу Аслъан фэдэ цIыф хьалэмэт, пщынэо IэпэIасэ сыдэлэжьэным гухахъо хэсэгъуатэ. Ар кIэщакIо зыфэхъурэ Iофтхьабзэр гъашIэм пхыримыщэу гу­псэфыщтэп. Ренэу еджэзэ зи­шIэныгъэ хэзыгъэхъорэ цIыфмэ ащыщ. ЛIыбзыу Аслъан ти­лъэпкъ имэкъамэхэр дунаим ща­регъашIэ.
— Илъэс 46-рэ хъугъэу культурэм уфэлажьэ. Сэнаущыгъэ зыхэлъ еджа­кIо­хэу, культурэм инеущ къыхэхьащтхэр непэрэ мафэмкIэ сыд фэдэха? Сыд фэдэ Iофтхьабза ­уздэлажьэрэр?
— ЛIэшIэгъуныкъом сызфэ­лэ­жьэрэ культурэр бэгъонэу сыфай. АР-м искусствэхэмкIэ икол­леджэу У. Хь. Тхьабысымэм ыцIэ зыхьырэм «Музыкальное искусство эстрады» зыфиIорэ отделением къычIигъэкIырэ ныб­жьыкIэхэм лъэпкъ культурэр лъагэу аIэтынэу сэгугъэ. ОрэдыIо ныбжьыкIэхэр, гъэшIэгъонэу лъэхъаныкIэм диштэхэу дэлъэбакъох.
— Уишъаоу Алый щыIэныгъэм сыд фэдэ гъэхъа­гъэха щишIыхэрэр? Орэд къэIоным къулаиныгъэ фыриIа?
— Алый республикэ гимназием искусствэхэмкIэ икласс щеджагъ, искусствэхэмкIэ колледжым хореографиемкIэ иотделение къыухыгъ. КультурэмкIэ институтэу Орел дэтым мы лъэ­хъаным щеджэ. Непэрэ ма­фэм игъэхъагъэхэм сащэгушIу­кIы, Тамбовскэ дэт культурэм и Унэ щэлажьэ, кIэлэцIыкIухэр къэшъоным фегъасэ.
— Адыгэ лъэпкъ культу­рэр тыухъумэным, хэхъоныгъэ фэшIыгъэным сыдэущтэу тыдэлэжьэн фая?
— Лъэпкъым ынапэ зыфэдэр къэзыгъэлъагъорэр тишэн-зе­кIуакI, тишъуаш, тихабз, тикультур, тицIыфхэр ары. Лъэпкъ ис­кусствэм игъунапкъэхэм заушъомбгъуным фэшI лIэужыкIэм бзэр ышIэн, адыгабзэкIэ орэд къыIон, адыгэ къашъохэр къы­шIын амал иIэн фае. Лъэпкъым икультурнэ кIэн лъэхъаным илъэоянэхэм тымыпшъыжьэу апхырытщын фае. ОрэтхакIо, орэорэдус, орэорэдыIо — лъэ­хъанэу зыхэтым ижьыкъащ зэхихырэр, ышъхьэкIэ иамалхэр зэкIэ искусствэм фигъэIоры­шIэныр апэрэ икIыпIэу щыIэ­ныгъэм щыриI.
Лъэпшъыкъо Фатим.