УФ-м IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу, Адыгэ, Къэбэртэе-Бэлъкъар, Къэрэщэе-Щэрджэс республикэхэм ялъэпкъ тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ ыныбжь илъэс 95-рэ зэрэхъурэм ипэгъокIэу ыдэжь теблэгъагъ. Зэрихабзэу, Исхьакъ нэшIо-гушIоу къытпэгъокIыгъ, Iофыгъо зэфэшъхьафэу «Адыгэ макъэр» зыдэлажьэхэрэм татегущыIагъ. Джыдэдэм ежь Iоф зыдишIэрэмкIэ теупчIыгъ. СыдигъокIи къытфызэIухыгъэ тхакIор зыдэлажьэрэм фэгъэхьыгъэ гупшысэхэмкIэ къыддэгощагъ.

— Трахъо Лыу фэгъэхьыгъэу сытхэнэу бэшIагъэу ыуж ситыгъ. Илъэс щэкI фэдиз хъугъэ, тарихъ тхыгъэхэр сэугъоих, иIахьылхэри къысэкIолIагъэх. Илъэс пчъагъэм сыугъоягъ. Нахьыбэм ашIэрэ закъор апэрэ къыдэгъэкIыжьакIу, сатыушI инэу адыгэмэ къызэрахэкIыгъэр ары. НэмыкI лIэшIэгъу щыIэгъэ цIыфым укъы­фэтхэныр къины. Ишъхьэгъусэ кощхьэблэ Мэрэтыкъохэм ащыщыгъэу ерагъэу къыхэдгъэщыжьыгъ, ыпхъу, ыкъуитIу ацIэ­хэр, къызщыхъугъэ мафэр дгъэунэфыжьыгъэх. ЦIыфым уфэтхэным пае ищыIэныгъэ, иунагъо зыфэдагъэхэм уащыгъозэн фае.
Лыу сыфэтхэнэу къыкIэлъэIущтыгъэхэр Трахъо Энверрэ Трахъо Аслъанрэ. Ахэм зэгъэуIугъэу аIэкIэлъыгъэ горэхэр къысатыгъагъэх, сэри романым сыфежьагъ. А уахътэм фэдэ сатыушIэу, бэ зы­шIагъэу, зыцIэ Iугъэр Трахъо Лыу арыгъэ. Чырбыщ къыдэзыгъэкIырэ заводхэр иIагъэх. ШIушIэ Iофыбэ зэшIуихыгъ. А лъэхъаным губернаторэу щыIагъэр згъэунэфыжьыгъэ, Пшызэ полицием а уахътэм итхьамэтагъэу абазэмэ ащыщэу Аджырэ Къэнэмэт къыхэзгъэщыгъ, Къэрэщэе-Щэрджэсым къыщы­хъугъ. Лыурэ арырэ зэрэшIэщтыгъэх. Трахъом Екатеринодар чIыгу къыщыратыгъагъ, унэ щишIыгъагъ, аукъодыеу ащ фэдэ Iофхэр зэшIопхынэу щытыгъэп. Бэмэ ашIэрэп Козэт уикIэу Краснодар унэзыгъэсырэ псыхъозэпырыщыпIэу джынэс тетыр языгъэшIыгъагъэри Трахъо Лыу. 1878 — 1879-рэ илъэсхэр ары ныIэп Яблоновскэ лъэмыджыр къызызэIуахыгъа­гъэр. Ащ ыпэкIэ «Дубинка – Козэт – Дубинка» псыхъоикIыр лажьэщтыгъ. Ахэр зэкIэ къэсэтхыхьэ. Мэрэу Екатеринодар иIагъэр а уахътэм Климовыр арыгъэ – ари къыхэзгъэщыжьыгъ. Илъэс 23-рэ ар IэнатIэм тетыгъ. Псы, электроэнергие къэкIуапIэхэр ащ илъэхъан Екатеринодар щашIыгъэх. Яблоновскэ ащыгъум Кощ­хьабл ыцIагъэр, джы къэлэ теплъэ зиIэ псэупIэшхоу хъугъэ. ГущыIэм пае, Курганинскэ ыцIагъэр Шыхьанчэрыехьабл. Тэ ти Шыхьанчэрыехьаблэ Краснодарскэ псыубытыпIэр ашIы зэхъум псычIэгъ хъугъэ чылэхэм ащыщ. ГъэшIэгъоныр, Курганинскэ ащ фэдэ цIэ иIагъэми къэ­зытхыжьырэр тэрэп, ежь къэзэкъхэр ары. 1853-рэ илъэсым Курганинскэ къэ­зэкъхэм агъэпсы зэхъум, Шыхьанчэрыехьаблэ а чIыпIэм пэблагъэу щысыгъ. Ащ дэжьым Iошъхьабэ итыгъэти, «Курганинск» аIуи еджагъэх.
Джащ фэдэу тарихъ мэхьанэ зиIэ къэбархэр, хъугъэ-шIагъэхэр тхыгъэхэм къахэнэн фае, зэманыр, уахътэр къырагъэлъэгъукIэу. Ахэм тхылъеджэр тхыгъэм хащэ, нахь агурэIо. Къэптхырэм, укъызтегущыIэрэм сыдигъокIи хэшIыкI фыуиIэн фае.
Исхьакъ тшIогъэшIэгъонэу бэ къыIотагъэр, пстэуми ашъхьэ къитхынэп. Романыр бзитIукIэ – адыгабзэкIи урысыбзэкIи къыхауты. ТхакIом ащ цIэу фишIыгъэр «Лыу».
Тэу Замир.
Сурэтыр: А. Iэшъынэр.