Cледственнэ комитетым пшъэрылъ шъхьаIэу иIэхэм ащыщ бзэджэшIагъэхэр псынкIэу, шъыпкъагъэ хэлъэу зэхэфыгъэнхэр, цIыфхэм яфитыныгъэ ыкIи яшъхьафитыныгъэ къэу­хъумэгъэнхэр, бзэджэшIагъэ зэрахьаным лъапсэу фэхъугъэр гъэунэфыгъэныр ыкIи ахэр дэгъэзыжьыгъэнхэр.

Урысые Федерацием и Следственнэ комитет загъэпсыгъэр непэ илъэс 14 мэхъу. А мафэм ипэгъокIэу гущыIэгъу тыфэ­хъугъ УФ-м и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипащэу, юстицием ипол­ковникэу Ларин Василий Анатолий ыкъом.
— Пстэуми апэ къулыкъум тарихъэу пылъым, иIофшIэн зыфэдэм тащыбгъэгъуазэ тшIои­гъуагъ.
— Урысыем и Следственнэ комитет итарихъ чыжьэу къыщежьэ. 1713-рэ илъэсым Петр I-м хьыкумым зэхъокIыныгъэхэр зыфешIым, уголовнэ Iофыр тIоу гощыгъэ хъугъэ, пэшIорыгъэшъ ыкIи хьыкум зэхэфынхэр. Нэ­ужым илъэсиплI тешIагъэу ежь пачъыхьэм къепхыгъэу «майорскэ канцелярие» ыгъэпсыгъ. Къулыкъум иIофшIэн хахьэщтыгъэ щынагъо къэзытэу, къэралыгъом иягъэ къезыгъэкIын гухэлъ зиIэхэр, анахьэу IэнэтIэшхо зыIыгъхэу къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ зиIэ бзэджэ-
шIагъэ ыкIи гъэпцIагъэ зезыхьагъэ­хэр пхъашэу гъэпщынэгъэнхэр.
Совет хабзэр загъэпсыгъэм илъэхъан хьыкум системэм зэ­хъокIыныгъабэ фэхъугъ. 1960-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1991-рэ илъэсым нэс хэбзэухъумэкIо къулыкъоу щытыгъ, лъыплъэн къулыкъум иIофшIэн хахьэщтыгъэ прокуратурэр, хэгъэгу кIоцI къулыкъур, щынэгъончъэнымкIэ къэралыгъо къулыкъур.
2007-рэ илъэсым прокуратурэм исистемэ зэхъокIыны­гъэхэр зыфашIыхэм, Урысыем и Прокуратурэ епхыгъэу Следственнэ комитетыр агъэпсыгъ. Нэужым, 2010-рэ илъэсым, УФ-м и Президент иунашъокIэ прокуратурэм къыIахыжьи, зыми емыпхыгъэу следственнэ къулы­къур шъхьафит системэу агъэ­псыгъ ыкIи 2011-рэ илъэсым, щылэ мазэм и 15-м къыщегъэ­жьагъэу Комитетым Iоф ешIэ. Къулыкъур ныбжьыкI нахь мы­шIэми, урысые следствием та­рихъ гъогоу къыкIугъэм тетэу, IофшIэнэу ыгъэцакIэрэм уасэ къыфашIызэ мэлажьэ. Мы аужырэ илъэсхэм шIуагъэ къытэу бзэджэшIагъэхэм апэуцужьы­гъэнымкIэ, къолъхьэ тын-Iыхыным пэшIуекIогъэнымкIэ, зыныбжь имыкъугъэхэм яшIоигъо­ныгъэхэр къэухъумэгъэнымкIэ хэбзэухъумэкIо къулыкъу систе­мэм Следственнэ комитетым дэгъоу зыкъыщигъэлъэгъуагъ.
— Следственнэ комитетым инепэрэ мафэ сыд фэда?
— Мы мафэхэм Следственнэ комитетыр уголовнэ хьыкум зэ­хэфынхэм алъэныкъокIэ фитыныгъэ зиIэ федеральнэ къэра­лыгъо органэу щыт. Тикъулыкъу мэхьанэшхо зэриIэр, хэбзэухъу­мэкIо системэм чIыпIэ гъэнэфагъэ зэрэщиубытырэр щыIэныгъэм къыгъэлъэгъуагъ. Бзэ­джашIэхэм апэшIуекIогъэныр, къэралыгъом пшъэрылъэу къыгъэуцухэрэр шIуагъэ къытэу гъэ­цэкIэгъэнхэр — джары ти­IофшIэнкIэ анахь шъхьаIэу щы­тыр. Следователэу Iоф пшIэныр къин ыкIи пшъэдэкIыжьышхо пылъ, ау тикъулыкъушIэхэм зэ­рифэшъуашэу япшъэрылъхэр агъэцакIэх.
2007 — 2012-рэ илъэсхэм следственнэ гъэIорышIапIэм пэ­щэныгъэ дызэрахьагъ юстици­ем игенерал-лейтенантэу Ва­силий Семеновым, юстицием игенерал-майорэу Александр Глущенкэм, Александр Липало. ГъэрекIо, жъоныгъуакIэм къыщыублагъэу следственнэ гъэIорышIапIэм пэщэныгъэ дызэрехьэ Василий Лариным.
ГъэIорышIапIэм епхыгъэу ветеран организацием Iоф ешIэ, ащ пэщэныгъэ дызэрехьэ Наталья Бесчеровам. IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъ следовательхэу мыщ хэтхэр ныбжьыкIэхэмкIэ щысэтехыпIэх. Мы мафэм ехъу­лIэу следственнэ гъэIорышIапIэм IофышIэхэр фекъух. ЗэкIэмкIи отдели 5-мэ Iоф ашIэ: Iоф хьы­лъэхэм язэхэфынкIэ отделыр, Мыекъуапэ ыкIи Мыекъопэ рай­он, Джэджэ ыкIи Тэхъутэмы­къое межрайон следственнэ отделхэр. КъулыкъушIэхэм зэ­кIэми IэпэIэсэныгъэшхо аIэ­кIэлъ, уголовнэ Iофхэм язэхэфын­кIэ, АР-м илъ хабзэр ыкIи хэ­бзэ рэхьатныгъэр къэухъумэгъэнхэмкIэ пшъэрылъэу къафагъэуцугъэхэр дэх имыIэу агъэцакIэ.
— Следственнэ комитетым сыд фэдэ бзэ­джэшIагъэха зэхифы­хэрэр?
— Комитетыр зыфэгъэзагъэ­хэм ащыщых бзэджэшIэгъэ хьылъэхэм — цIыфыр зэраукIыгъэм, шъобж хьылъэхэр зэрэтыращагъэхэм, бзылъфыгъэм зэребэныгъэхэм, экстремизмэм ыкIи терроризмэм, IэнатIэр къызфигъэфедэзэ хэбзэгъэуцугъэр зыукъогъэ пащэхэм, ахъщэ къолъхьэ тын-Iыхыным япхыгъэ бзэджэшIагъэхэр. Джащ фэдэу депутатхэм, хьыкумышIхэм, очылхэм, хэбзэухъумэкIо къулы­къухэм IэнатIэ ащызыIыгъхэм, уголовнэ-гъэцэкIэкIо системэм икъулыкъухэмрэ иучреждениехэмрэ, дзэм хэтхэм зэрахьэгъэ бзэджэшIагъэхэм язэхэфын та­фэгъэзагъ. Анахьэу тынаIэ зы­тедгъэтырэр зыныбжь имыкъугъэхэм хэбзэгъэуцугъэр амыукъоныр ыкIи ахэм алъэныкъокIэ агъэунэфыгъэ бзэджэшIагъэхэр зэрамыхьанхэр ары. Зыныбжь имыкъугъэхэм зэрахьэгъэ бзэджэшIэгъэ хьы­лъэхэр ыкIи хьылъэ дэдэхэр, ахэм алъэныкъокIэ зэрахьэгъэ бзэджэшIагъэхэр следовательхэм зэхафых. Ар тэрэз, сыда пIомэ къэралыгъом инеущырэ мафэ лъызыгъэкIотэщтыр къыткIэхъухьэрэ лIэужыр ары.
БлэкIыгъэ илъэсым следст­веннэ гъэIорышIапIэм уголовнэ Iоф 284-рэ зэхифыгъ, ащ щыщэу Iоф 33-мэ къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ яIагъ, лэжьапкIэр игъом арамытыгъэу уголовнэ Iофи 2, кIэлэцIыкIу ибэхэм ыкIи зянэ-зятэхэр зышъхьащымытыжьхэм япсэупIэ фитыныгъэхэр аукъуа­гъэхэу 3, нэмыкIхэри. Зэрарэу арагъэшIыгъэ сомэ миллион 82-м ехъум щыщэу миллион 58-рэ фэдизым къырагъэгъэзэжьыгъ.
— Общественнэ мэхьа­нэ зиIэ уголовнэ Iофхэм язэхэфынкIэ сыд къы­тэпIон плъэкIыщтыр?
— БзэджэшIэгъэ анахь хьы­лъэхэр мы къулыкъум зэхефых, язэфэхьысыжьхэм нафэ къашIы бзэджэшIагъэ зезыхьагъэр тыдэ щыIэми, пшъэдэкIыжь зэрэрагъэхьыщтыр. Шъолъырым зыпкъ­итыныгъэ илъыным, цIыфхэм рэхьатныгъэ яIэу псэунхэм ыкIи Iоф ашIэным а пстэури фэIорышIэ.
ЦIыфхэм яшъхьафитыныгъэ ыкIи яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ, бзэджэшIагъэхэр шъыпкъагъэ хэлъэу зэхэфыгъэн­хэмкIэ Урысые Федерацием и Следственнэ комитет къафи­гъэу­цугъэ пшъэрылъхэр дэх имыIэу къулыкъушIэхэм агъэцакIэх. ГъэIорышIапIэм анахьэу ынаIэ зытыригъэтырэ Iофыгъо­хэм ащыщых шъыпкъагъэ хэ­лъэу следствиер зэхэщэгъэныр, бзэ­джэшIагъэу зэрахьагъэм зизэрар къякIыгъэхэм, хэбзэгъэуцугъэм къызэрэдилъытэу, яфи­тыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэр, ахъщэ къолъхьэ тын-Iыхыным епхыгъэ бзэджэшIагъэхэр къы­хэгъэщыгъэнхэр, терроризмэ ыкIи экстремизмэ нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэхэм цIыфхэр ащыухъумэгъэнхэр, нэмыкIхэри.
— 2024-рэ илъэсыр унагъом и Илъэсэу щы­тыгъ. Уголовнэ Iофхэм язэхэфынкIэ IэпэIэсэныгъэу шъуIэкIэлъым елъы­тыгъэу, зэгурыIоныгъэ зэрымылъ унагъо­хэм якIэлэцIыкIухэр бзэ­джэшIагъэхэм нахьыбэу ахэщагъэхэу пIон плъэ­кIыщта?
— ЗэгурыIоныгъэ зэрымылъ унагъохэм якIэлэцIыкIухэр на­хьыбэу бзэджэшIагъэхэм ахэщагъэхэу пIоныр тэрэзэп. Сыда пIомэ блэкIыгъэ илъэсхэм язэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, зыныбжь имы­къугъэхэу бзэджэшIагъэ зезы­хьагъэхэм яIофхэмкIэ следовательхэм материалэу зэхафы­гъэхэм зэгурыIоныгъэ зэрылъ унагъохэм якIэлэцIыкIухэр ары нахьыбэу ахэтхэр.
БзэджэшIагъэхэр къыхэгъэщыгъэнхэр, анахьэу зыныбжь имыкъугъэхэр ащ щыухъумэ­гъэнхэр УФ-м и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIоры­шIапIэу АР-м щыIэм ренэу инэплъэгъу итых, къулыкъушIэ­хэм гурыт ыкIи апшъэрэ еджапIэхэм ащеджэхэрэм пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр, зэIукIэгъу­хэр, Iэнэ хъураехэр афызэхащэх. Джащ фэдэу ТекIоныгъэм и Мафэ, кIэлэцIыкIухэр къэу­хъумэгъэнхэм и Дунэе мафэ, Урысыем и Мафэ афэгъэхьыгъэу тематическэ зэIукIэхэр афашIых.
— ГъэIорышIапIэм сыдэущтэу цIыфхэм зыфагъэзэн алъэкIыщта?
— БзэджэшIагъэу зэрахьа­гъэхэр къыхэгъэщыгъэнхэмкIэ мэхьанэшхо зиIэр цIыфхэм къа­тырэ къэбархэр ары. Бзэ­джэшIагъэр зыщызэрахьэгъэ чIыпIэм ыкIи уахътэм емылъытыгъэу, къэбарыр следственнэ гъэIорышIапIэм иподразделение пстэуми аIэкIагъэхьан алъэ­кIыщт. БзэджэшIагъэ зэрахьагъэу щыгъуазэхэмэ, гъэIорышIапIэм къэкIонхэ е электроннэ почтэмкIэ лъэIу тхылъ къатын, телефонымкIэ къытеонхэ алъэ­кIыщт. УФ-м и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIоры­шIапIэу АР-м щыIэм епхыгъэу Iоф ешIэ «цыхьэшIэгъу телефоным», УФ-м исубъектыкIэхэу Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ республикэхэм, джащ фэдэу Украинэм щыщхэу Урысыем къэкIуагъэхэр къытеонхэ зэра­лъэкIыщт телефоныр, бизнесым илIыкIохэу зифитыныгъэ аукъуа­гъэхэр, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэр, ахэм яунагъохэр зэрэтеонхэ алъэ­кIыщт телефонхэр тиIэх. Джащ фэдэу зыныбжь имыкъугъэм ылъэныкъокIэ бзэджэшIагъэ зэрахьагъэмэ, Интернетым иамал­хэр къызфэжъугъэфедэ­хэзэ, къэбарыр къытлъыжъу­гъэIэсын шъулъэкIыщт.
Урысыем и Следственнэ ко­митет иIофышIэхэм социальнэ сетьхэм ыкIи мессенджерхэм мэхьанэшхо араты. Ащ къыхэ­кIэу, къулыкъум цIыфхэм за­фагъэзэн зэралъэкIыщт «ВКонтакте», мессенджер каналэу «Те­леграм» зыфиIохэрэм чэщ-­зымафэм Iоф ашIэ. Уголовнэ Iофхэм, даохэм ыкIи процессуальнэ Iофхэм язэхэфынкIэ ыкIи нэмыкI IофыгъохэмкIи цIыфхэр зыщыфэе уахътэм гъэIорышIапIэм иследовательхэм закъыфагъэзэн алъэкIыщт.
ТизэдэгущыIэгъу икIэухым мэфэкIымкIэ сиIофшIэгъухэм ыкIи следствием иветеранхэм сафэгушIо, псауныгъэ яIэ­нэу, гъэхъагъэхэр ашIыхэзэ якъулыкъу ахьынэу сафэлъаIо.
КIАРЭ Фатим.