Гупшысэр игъуазэу щыIагъ
Адыгэ культурэм иIофышIэшхо купэу лъэпкъ литературэ ныбжьыкIэм, профессиональнэ музыкальнэ ыкIи театрэ искусствэм якъежьапIэ Iутыгъэхэм КIубэ Щэбан ащыщыгъ. Музыкант IэпэIэсагъ, фольклористыгъ, усэкIо-драматургыгъ. ГъэшIэ къин къыгъэшIагъ, ау ащ емылъытыгъэу, игугъэ къэбзэ лъагэхэм сыдигъуи зафэу афэлэжьагъ.
КIубэ Щэбан Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьакурынэхьаблэ щылэ мазэм и 15-м, 1890-рэ илъэсым къыщыхъугъ. КIубэ зэшъхьэгъусэхэу Индрысрэ Фэмыерэ яунагъо тхьэшIошъхъуныгъэр сыдигъуи илъыгъ, ялъфыгъэхэри диным диштэу апIущтыгъэх.
Щэбан дин шIэныгъэм игъогу къыхихыгъ, къуаджэм дэтыгъэ ублэпIэ еджапIэри, къоджэ медрысэри къыухыхи, Налщык дэтыгъэ духовнэ семинарием щеджагъ. Ащ пыдзагъэу 1919 — 1925-рэ илъэсхэм Хьакурынэхьэблэ еджапIэм адыгабзэмкIэ щыригъэджагъэх. 1925 — 1927-рэ илъэсхэм Щ. КIубэм Марр семинариеу Петроград щызэхищэгъагъэм ишIэныгъэхэм щахигъэхъуагъ. УшэтэкIо инэу, гъэшIэгъонэу ар къычIэкIыгъ: иныдэлъфыбзэ куоу ышIэу, фольклорыр, тарихъыр икIасэхэу ыкIи а зэкIэмкIэ шIэныгъэ гъэнэфагъэхэр IэкIэлъыгъэх.
Я 20 — 30-рэ илъэсхэм еджапIэм зэрэщеджэщт тхылъхэм язэхэгъэуцон ар хэлэжьагъ. «Ныбджэгъу» (Сихъу С. игъусэу), «Хьисап тхылъ», «Адыгэ мэфэпчъ», «Апэрэ лъагъу», «ЯтIонэрэ лъагъу», «Адыгабзэм ибзэхабз» (тхылъитIу), «Адыгабзэм итхыкI» ыкIи «Адыгэ орэдхэр» зыфиIорэ тхылъхэр къыдигъэкIыгъэх. Театральнэ техникумэу Краснодар къыщызэIуахыгъагъэм 1933 — 1936-рэ илъэсхэм, нэужым Москва дэт театральнэ институтэу А. В. Луначарскэм ыцIэ зыхьырэм и Адыгэ студие илъэситIо артист хъущт ныбжьыкIэхэр адыгабзэмрэ адыгэ литературэмрэкIэ ащыригъэджагъ.
Щ. КIубэм адыгэ ансамблэм изэхэщэнкIэ, ащ иIофыгъохэр зэшIохыгъэнхэмкIэ Iофышхо ышIагъ. Ежьыр орэдусыгъ, гущыIэхэри орэдышъори къыхихыщтыгъэх. КIэлэцIыкIухэм апае усэхэр ыкIи орэдыбэ Щэбанэ ытхыгъ. Адыгэ профессиональнэ музыкэм икъежьапIэ КIубэ Щэбан Iут, ащ зыкъигъотынымкIэ, хэхъонымкIэ, зиIэтынымкIэ бэ ышIагъэр. Лъэпкъ литературэм, искусствэм, культурэм зэфэдэу Щэбан адэлэжьагъ. 1938 — 1940-рэ илъэсхэм Адыгэ шIэныгъэ-ушэтэкIо институтым Iоф щишIагъ. Адыгэ IорIуатэхэр, анахьэу лъэпкъ орэдхэм якъэугъоижьынкIэ Щэбанэ Iофышхо ышIагъ. 1935-рэ илъэсым зэлъашIэрэ композиторэу, музыкантэу Г. М. Концевич зэхищэгъэ экспедициеу Адыгеим щыкIуагъэм КIубэр хэлэжьагъ ыкIи Щэбанэ къыIоу адыгэ орэд 50 тыритхагъ. Джащ фэдэу Адыгэ хэкум щыкIогъэ нэмыкI экспедициеу Московскэ консер-
ваторием ипрофессорэу А. Ф. Гребневыр зиIэшъхьэтетыгъэми Щэбан дэлэжьагъ, ащ зэхигъэуцогъэ сборникэу «Адыгэ орэдхэр» зыфиIорэм, орэди 150-рэ Щэбанэ ытхыгъэу къыдэхьагъ. Ащи изакъоп, КIубэм адыгэ фольклорымкIэ макIэп ышIагъэр: «Адыгейские сказания и сказки» зыфиIорэ сборникыр Ростов-на-Дону 1936-м къыщыдэкIыгъ.
Заом ыпэкIэ, ушэтын Iофышхоу ылэжьырэм готэу, Щэбанэ ипоэзие зиубгъугъ; ар щыIэкIакIэм ыкIи ащ игъэпсэкIо цIыфхэм афэгъэхьыгъагъ. КIубэ Щэбан иорэдхэр непи къаIох: «Шахъом иорэд», «Нысэищ орэд», «Бгъэшхъуищ», нэмыкIхэри.
1943-рэ илъэсым Щэбан IэкIыб хэгъэгу ифагъ. Хэхэс зэхъу ужыми, КIубэм тхылъ пчъагъэ къыдигъэкIыгъ. «Адыгэ элфыбэ», «Гъундж» (усэхэр, поэмэхэр) — Бейрут, «Адыгэ орэдыжъхэр» — Шам, «Адыгэ псэлъэжъхэр», «Адыгэ (черкес) фольклор» — Париж, нэмыкIхэри. 1960-рэ илъэсым щегъэжьагъэу США-м щыпсэугъ, ащи «Адыгэ (черкес) фольклор» зыфиIорэр тхылъитIу хъоу къыщытыридзагъ. «Мамлюки» зыцIэр лирическэ произведение купэу поэмэ 22-рэ хъурэр къыдигъэкIыгъ. Щэбан тыдэ зыщэIи, ыгуи ыпси зыфэгъэзэгъагъэр иадыгэ лъэпкъ, ащ щыIэкIэшIу иIэныр ары. Щэч хэлъэп, Щэбан Тхьэм къыхилъхьагъэу усэн-гупшысэн зэчыишхо хэлъыгъ ыкIи ащ лIыр сыдигъуи фэшъыпкъагъ.
КIубэ Щэбан литературнэ хъарзынэщ бай къыкIэныгъ. Ар Америкэм къыращыжьи, Щэба-
нэ ыпхъу закъоу Саидэрэ зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьэу ЩэшIэ Казбекрэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм ихъарзынэщ халъхьагъ.
КIубэм итхыгъэ хэшыпыкIыгъэхэр зы тхылъ хъоу 1993-рэ илъэсым Мыекъуапэ къыщыдэкIыгъ. Иорэдхэр зыдэт тхылъэу «Сэ сиорэд» ыцIэу Адыгэ тхылъ тедзапIэм 1996-рэ илъэсым къыхиутыгъ.
Щэбан СССР-м итхакIохэм я Союз ыкIи СССР-м икомпозиторхэм я Союз 1936-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ахэтыгъ. Гупшысэр иIусэу щыIагъ, пэчыжьагъэми, илъэпкъ зэкIэ зыфишIагъэр.
Мамырыкъо Нуриет.