Урысыем анахь макIэмэ лъэ­къопылъхьэ миллион 40-м ехъу илъэсым къыщыдагъэкIы. Къэралыгъо заулэхэм акIыб къызытфагъэзагъэм ыуж ахэм япчъагъэ процент 13 фэдиз хэхъуагъэу уплъэкIунхэм къа­гъэлъэгъуагъ. Мыбэми, Мые­къуапэ ицокъэшI хъызмэтшIэпIэ цIыкIоу Тыркуаохэу, ятэрэ ыкъорэу Муратрэ Щамилрэ, агъэлажьэрэр, а пчъагъэм иIахь хелъхьэ. Илъэсым лъэкъо­пылъхьэ минрэ ныкъорэр ешIы. ЛэжьапIэм щыIагъ «Адыгэ макъэр».

ЦокъэшI хъызмэтшIапIэм узэрэчIа­хьэрэм гуцаф фыуигъэшIэу щхэпсымэр джыри чыжьэкIэ къэу. Унэ хъоо-пщэокIаем узычIахьэкIэ, мэм узэримыгъэпцIагъэр нафэ мэхъужьы. ЦокъэшIынымкIэ псэуалъэхэр, лъэкъопылъхьэ ныкъошIхэр, хьазырхэу бысымхэм яжэхэрэр, шапхъэ­хэр зытырахыхэрэр шъхьадж ичIыпIэ фыхэхыгъэу зэбгырыгъэуцукIыгъэх. Зы къогъупэм цокъашIэр къосэу хъулъфыгъэ лъэкъопылъхьэ кIыIур лъэгум регъэкIу. ЦокъэшIыным сыда ащ фэдизэу гъэшIэгъонэу хэлъыр пIон плъэкIыщт, ау ащ игъэхьазырын Iахь пчъагъэ къыдыхэлъы­тагъ: шапхъэр агъэхьазыры, хабзыкIы, Iахьхэр ащхэжьых, шъхьагъымрэ лъэ­гумрэ зэкIаIулIэжьых. Непэ технологиякIэхэр зыщагъэфедэрэ дунаим тыщэпсэуми, лъэкъопылъхьэ дэгъоу алъытэрэр цIыфым ыIитIукIэ ышIыгъэр ары. Илъэс 30 хъугъэу Тыркуаохэм яцокъэшI хъыз­мэтшIапIэ ащ тетэу мэлажьэ.
— Непэ цуакъэу тшIырэм изэмы­лIэужыгъуагъэ бэ: хъулъфыгъэ, бзылъфыгъэ лэкъопылъхьэхэр, кIымафэми гъэмафэми пщыгъын плъэкIыщтхэу шъом хэшIыкIыгъэхэр. Тымыдырэр хъэдэнхэкI спортивнэ лъэкъопылъхьэхэр ары. Шъом игъэкIотыгъэу тыдэлажьэ, — къытфиIотагъ цокъэшI хъызмэтшIапIэм ибысымэу Тыркуао Щамил.
— О пщыгъхэр шъо шъушIыгъэ цуакъэха?
— Ары. КъыдэтымыгъэкIырэ горэ къэсымыщэфмэ, тэ тымышIыгъэ сщыгъы­рэп, — еIо Щамил, зэкIэшIыхьэгъэ хъулъ­фыгъэ шъо щырыкъухэр къы­тигъэ­лъэгъузэ. — Аужырэ илъэс заулэм тэ тимыеу къэсщэфыгъэр заул ныIэп.
Илъэс 30-кIэ узэкIэбэжьмэ Тыркоо Щамил ятэу Мурат цокъэшI хъызмэтшIапIэр къызэIуихыгъагъ. АКъУ-м спортымкIэ ифакультет къэзыухыгъэ хъулъфы­гъэм кIэлэегъэджэ лэжьапкIэр щыIэныгъэмкIэ имыкъоу ылъыти, Мыекъопэ лъэкъопылъхьэ лэжьапIэм Iухьэгъагъ. ИлъэситIурэ Iоф щишIагъэу, шIыкIэр къызыIэкIахьэм, ишъэогъум игъусэу цокъэшI цехыр агъэ­псыгъ. Адыгеим щашIырэр Сыбыр щыIуа­гъэкIыщтыгъ, IофышIэхэр аштагъэх ыкIи илъэс заулэм къыкIоцI лэжьапIэр зэтырагъэпсыхьагъ.
— Сыд фэдэ лъэкъопылъхьа егъэ­жьапIэм шъушIыщтыгъэр?
— КIымэфэ лъэкъопылъхьэу, Сыбыр щыпсэухэрэм атегъэпсыхьагъэу фабэу, итеплъэкIэ къызэрыкIоу, зэрэшIыгъэмкIэ дэгъу дэдэу къыдэдгъэкIыщтыгъ. Джащ къыщегъэжьагъэу тилэжьапIэ иIофшIэн зэпыугъэп, — къытфеIуатэ Щамил.
Ежь Щамил цокъашIэ хъунэу ышIагъэп. ИщыIэныгъэ ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ къулыкъум рипхынэу егупшысэщтыгъ. Ау къулыкъу ужым, IофшIапIэ лъэхъуфэ тым илэжьапIэ Iухьагъ, емыжэгъахэу шIогъэшIэгъон хъуи, къыIунагъ. Джы мары илъэсипшIым къехъугъэу унэгъо Iофым ари хэт.
— Апэм зи хэсшIыкIыщтыгъэп, ау Iоф зышIэхэрэм сакIырыплъызэ зэзгъэшIагъ. Зэрэсымыдышъурэм нэмыкIэу адырэр зэкIэ сIэ къефэ, — еIо ащ.
— Адэ цокъэшIыным укъызыхахьэм сыда кIэу къыхэплъхьагъэр?
— Красовкэхэр пштэмэ, ахэм яшъошакIэхэр къыхэслъхьагъэх. Илъэситф-хыкIэ узэкIэIэбэжьмэ, къэошIэжьмэ, непэ жъугъэу ащыгъ красовкэхэм ялъэхъан къежьагъ. КIэко зэпылъми, кIэпхынхэми, зэкIэми апалъхьэу. Джащ дэжьым тэри а лъэныкъом зыдгъэзэн фаеу егупшы­сагъ. ИпчъагъэкIи, язэмылIэужыгъуагъэкIи на­хьыбэу къыдэдгъэкIын фаеу слъытагъэ ыкIи сыхэукъуагъэп, сыда пIомэ тызтеты­гъэм тыкъытенэгъагъэмэ непэрэм тыкъы­нэмысыныгъэнкIи хъун. ЫпэкIэ хъулъфыгъэ классическэ щырыкъухэм нахьыбэр къакIэупчIэщтыгъэмэ, джы красовкэхэм нахь афаех. КъытфакIохэрэм аныбжь гурытымкIэ илъэс 45-рэ. НыбжьыкIэхэм апаи лъэкъопылъхьэхэр тиI. Ау шъохэкIыр анахьэу зыщэфыхэхэр илъэс 40-м къехъу­гъэхэр ары. Сыдигъуи ары зэрэщытыр.
ЦъокъэшI цехым илъэсым лъэкъопылъхьэ 1500-рэ фэдиз ешIы, джащ фэдизри ещэ. Гъэтхэ ыкIи бжыхьэ лъэхъанхэм тхьамафэм цокъэ 30 ады. Гъэмафэрэ 50-м нагъэсын алъэкIы. КIымафэрэ, мэзитIу фэдизым, Iофыр нахь къызэтеуцо. Мары ИлъэсыкIэм ипэгъокIэу яIэ лъэIу­хэр зэкIэ зэлъыкIагъэхьанхэшъ, загъэпсэ­фыщт. Арышъ, игъо ифэным дэгуIэу Карен Гука­сян Iоф ешIэ. Илъэс 30-м ехъугъэу ар цокъашI. Джащ фэдиз хъугъэу Тыркуа­охэм яцех щэлажьэ.
— Ащ фэдиз илъэсым лъэкъопылъхьэ тхьапша пшIыгъэр?
— Ар сшIэрэп, къэслъытагъэп, ау бэдэд (мэщхы Карен). Сэ зыфэсшIыжьынэу уахътэ сиIэп. «Цуакъэ зимыIэ цокъашI» зыфаIорэм сыфэд.
— Адэ Iоф зыпшIэрэ уахътэм къыкIоцI лъэкъопылъхьэхэр сыд фэдэу зэхъокIыгъэха?
— ЫпэкIэ цуакъэхэр нахь хэхыгъэу щытыгъэмэ, джы зэкIэми къякIу. Мафэ къэс пщыгъымэ хъущт. Ау ащ къикIырэп шIыгъошIоу. Лъэкъопылъхьэ пшIыныр къины, идэгъугъи уукъо хъущтэп, — еIо цокъашIэм.
«Ащ фэдэ IофышIэхэр дышъэ уасэх», — къыхегъэщы бысымым.IофшIакIохэм афэныкъо лъэныкъохэм цокъашIэхэри яз. НыбжьыкIэхэр ащ фэдэ Iофым фаехэп, непэ лажьэхэрэм аныбжь хэкIотагъ. Iофым зезымыгъэужьырэм ари иушъхьагъу. Ау ащи изакъоп.
— Шъыпкъэ, тыфай нахь зытыушъомбгъунэу, нахьыбэ тшIынэу, ау лъэкъопылъхьэхэмкIэ непэ Iофыр нахь къин хъугъэ. Ары нахь мышIэми, тиIэгъэ щэ­фэкIо пчъагъэр къытфэнагъ. Ари дэгъоу сэлъытэ, — къыддэгуащэ Щамил.
Iофыр зэпымыунымкIэ цехым лъэшэу ишIуагъэ къекIыгъ къэралыгъо программэу «Социальнэ зэзэгъыныгъ» зыфиIорэм. Ар зэрэщыIэр зызэхехым Щамил къызфигъэфедэнэу рихъухьагъ ыкIи сатыушIэ ныбжьыкIэм IэпыIэгъоу сомэ мин 350-рэ къыратыгъ.
— Апэрэу сыхэлэжьагъ. Ахъщэм тигузэжъогъу ригъэкIыгъ. Шъор, цыр, лъэгу­хэр къырытщэфыгъэх. Мары джы мылъкур зыпэIузгъэхьагъэр зэфэсхьысыжьын фае, ар къысэзытыгъэхэми сауплъэкIунэу щыт. Ащ фэдэ IэпыIэгъум ишIогъэшхо къакIоу сэлъытэ, — еIо Щамил.
Анцокъо Ирин.
Сурэтыр: авторым ий