Зыщыпсэурэ Адыгэкъалэ имызакъоу, республикэм игъэсэныгъэ зэрэщытэу щыцIэрыIу кIэлэегъэджэ IофшIэным иветеранэу, апшъэрэ квалификацие зиIэ тренер-кIэлэегъаджэу УдыкIэко Уалид. Илъэс 40-м ехъурэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым фэлэжьагъ, лIэуж пчъагъэхэм шIэныгъэхэр аригъэгъотыгъ, щыIэныгъэ гъогуи тыригъэуцуагъэх. УдыкIэко Уалид ыныбжь илъэс 80 зэрэхъурэр непэ хегъэунэфыкIы. Ащ ипэгъокIэу, ищыIэныгъэ ыкIи иIофшIэн гъогу зыфэдагъэхэр, сэнэхьатым къызэрэфэкIуагъэр «Адыгэ макъэм» къыфиIотагъ.

Шъхьацыр тхъуагъэми, хъулъфыгъэ лъэпэ-лъагэр непэ илъэс 80 мэхъу Iоу пшIэщтэп. ИгущыIэ пытэ, теубытагъ, иакъыл чаны, бэ зэришIэрэр къыхэщэу мэгущыIэ, иурысыбзи иадыгабзи зэфэдэу баи. КIэлэегъаджэр исэнэхьатэу зэрэщытым имызакъоу лъым зэрэхэлъри нэплъэгъу къызэрыкIокIэ къыхэогъэщы.
Сабыигъор
УдыкIэко Уалид 1944-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 27-м къуаджэу Нэшъу­къуае къыщыхъугъ. Унэгъо бын Iужъу къихъухьагъ: зэш-зэшыпхъоу нэбгырий хъущтыгъэх. Ятэ кIэлэегъэджагъ, ныр – кIэлэцIыкIухэр ыпIухэу, якIухьэ-кIыхьэ ригъэкъоу, бысымгощэ хьалэлэу унэм исыгъ. КлассипшIыр Уалид ичылэ къыщиухыгъ. КъызэриIотэжьырэмкIэ, еджэным фаблэу, шIогъэшIэгъоныщтыгъ, ренэу тхылъхэм яджэщтыгъ .
— Литературэр шIу слъэгъущтыгъ. АщкIэ кIэлэегъэджэ дэгъу тиIагъ. Хъу­нэго Ерэджыбэ Шыхьанчэрые къырагъэкIи къагъэкIуагъэу, нэшъукъуаехэм ащыщ хъужьыгъэу дэсыгъ. КIэлэегъэджэ гъэшIэгъоныгъ. Тхылъхэм сахэсыгъ. Нэшъукъуае тхылъеджапIэм чIэлъхэр сфыримыкъужьхэу, Пэнэжьыкъуае къис­хызэ сяджэщтыгъ, — еIо тигущыIэгъу.
Уалид япшIэнэрэ классыр къызеухым, кIэлэегъаджэ хъунэу рихъухьагъ.
Лъым хэлъ сэнэхьатыр
«Сэнэхьатэу къыхэсхыщтымкIэ упчIэ щытыгъэп», — еIо Уалид.
АщкIэ ятэ щысэ фэхъугъ. УдыкIэко Юныс тарихъымкIэ кIэлэегъэджагъ, игъашIэм Нэшъукъое гурыт еджапIэм щылэжьагъ, заом илъэхъани IофшIэныр зэпигъэугъэп. КIэлэегъэджэ училищыр Краснодар къыдахыжьи Мыекъуапэ къызахьыжьыгъэ уж апэрэ чIэтIупщы­гъоу 1938-рэ илъэсым иIагъэм ар щыщ. Адыгэ тхэкIо цIэрыIоу Жэнэ Къырымызэ, усакIоу, Советскэ Союзым и ЛIыхъу­жъэу Андырхъое Хъусен адеджагъ.
— Тятэ итетрадьхэр сигъэуплъэкIущтыгъэх. Ыгъэтэрэзыжьыгъэу зыр къыситыти, ащ сеплъызэ адрэхэр сыуплъэ­кIужьыщтыгъ, — мэщхы Уалид.
Уалид иныбжьыкIэгъум кIэлэегъэджэ сэнэхьатым игъо дэдагъ. Анахь щытхъу зыпылъ IофышIэу алъытэщтыгъ. Гъэсэныгъэр къызхэхьэгъэкIэ лъэпкъым кIэ­лэегъаджэхэм лъытэныгъэшхо афи­шIыщтыгъ. Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым учIэхьаныр анахь лъапIэу еплъыщтыгъэх.
— КIэлэегъэджэ институтым ыпшъэ зыгорэ щыIэ Iоу егъашIэм сшIагъэп. ЗэнэкъокъушхокIэ сычIэхьэгъагъ. Я ­10-рэ классыр къэзыухыгъэу чIэфэгъагъэр нэбгыритIу: сэррэ Цуамыкъо Мирэрэ, ар непэ шIэныгъэлэжь. Адрэхэр зэкIэ къулыкъум къикIыжьыгъагъэх е Iоф ашIэщтыгъ, — къытфиIотагъ Уалид.
Унагъом щыщэу тым игъогу рыкIуа­гъэр ежь изакъоп, ышыпхъуитIурэ ышырэ кIэлэегъаджэх.
IофшIэныр ежьагъ
Уалид IофшIэныр 1970-рэ илъэсым ыублэгъагъ. Урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ кIэлэегъаджэу Едэпсыкъое гурыт еджапIэм агъэкIуагъ. Нэужым, илъэс зэкIэлъыкIохэм, Лъэустэнхьаблэ дэт пчыхьэ еджапIэм кIэлэегъаджэу, пащэу щылэжьагъ. ЫужыкIэ Адыгэкъалэ зыкъегъэзэжьы ыкIи зыгъэпсэфыгъом макIофэ, ащи чанэу Iоф щешIэ. Гуфэбагъэ хэлъэу, ты папкIэу зэрашъхьащытыгъэр ригъэджагъэхэм агу къэкIыжьы.
Тхьагъэпсэу Руслъан — АКъУ-м ишIэныгъэ-гъэсэныгъэ кластерэу «Институт качества жизни» зыфиIорэм ипащ:
— Адыгэкъалэ игурыт еджапIэу ­N 3-м­ сыщеджэ зэхъум Уалид кIэлэегъэ­джэ къодыягъэп. ПIуныгъэ IофхэмкIэ еджапIэм ипащэ игодзагъ. СигукъэкIыжьхэм анахьэу къахэщырэр къушъхьэм зэпырыкIэу хым екIурэ лъагъор Уалид тигъусэу къызэрэткIугъагъэр ары. Я 5-рэ классым тисыгъ. Iалъмэкъэу такIыб илъыгъэхэр тэщ нахьи нахь иныгъэх. Гъогууанэр къытэхьылъэкIы зэхъум шхынэу къытатыгъэхэр гъогум къыщитыдзхэзэ тыкъырыкIуагъ. Тауж ит Уалид ахэр къышыпыжьыгъэх ыкIи къытитыжьыгъэх. ЯтIонэрэ мафэм гъомылэхэр тигуапэу тшхыжьыгъэх ыкIи Уалид шIукIэ тыгу къэкIыжьыгъ. Джащ фэдагъ ар – ыгу къыпфэузэу, ишIуагъэ къыуигъэкIыным сыдигъуи фэхьазырыгъ.
Къытпэблэгъагъ, тицыхьэшIэгъугъ, ау сыдигъуи шапхъэхэр тыукъощтыгъэхэп — ежьыми зыфидэжьыщтыгъэп, тэри къытфидэщтыгъэп. Сэри непэ сыкIэлэегъаджэшъ, ар щысэ сфэхъу. Арышъ, сыфэраз, сыригъэджэнэу зэрэхъугъэр насыпыгъ. ИмэфэкIкIэ сыфэгушIо, Тхьэм псауныгъэ пытэ къырет!
ЛIыбзыу Аслъан — АР-м, КъЧР-м, Ингушетием язаслуженнэ артист:
— Уалид цIыф шъабэу, шэн гъэтIылъы­гъэ иIэу щыт. Иурокхэр джащ елъытыгъэу кIощтыгъэх. Тигуапэу исыхьатхэм тачIэсыщтыгъ. Ымакъэ Iэтыгъэу цIыф дэгущыIагъэу зэхэтхыгъэп. СыфэгушIо къызыхъугъэ мафэмкIэ! Псауныгъэ пытэ иIэу, ибынхэм адатхъэу бэрэ псэунэу сыфэлъаIо!
Шахматхэр ищыIэныгъэ щыщых
ЫпшъэкIэ къызэрэсIуагъэу, Уалид кIэлэегъэджэ IофшIэным иветеран къодыеп. Апшъэрэ квалификацие зиIэ тренер. Шахматхэр ащ игъашIэкIэ игъо­гогъух. ДжэгукIэм фыриIэ шIулъэгъур ищыIэныгъэ икIыхьапIэкIэ пхырищыгъ. Апэрэ лъэбэкъухэр шахматым зыщешIхэм Уалид илъэсибл ныIэп ыныбжьыгъэр.

— Ахъщэ зэIузгъакIи, Пэнэжьыкъуае дэт тучаным тхылъ къыщысщэфыгъагъ «ЕзыгъэжьакIэхэрэм апае тхылъ» ыIоу (мэщхы Уалид) . Джыри сиI ар. ДжащкIэ сэр-сэрэу зэзгъэшIэгъагъ. СикIэлэгъум зэнэкъокъухэм сахэлажьэщтыгъ, хагъэу­нэфыкIырэ чIыпIэхэр къащысхьыщтыгъ, — тыщигъэгъозагъ Уалид.
Уалид икIэлэегъэджэн IофшIэни шахматхэр IэкIихыгъэхэп. Ары пакIошъ, къыфэфедагъ. Урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ адакIоу, шахматхэр лIэужыкIэхэм шIу аригъэлъэгъугъ. КIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зегъэтIылъми, илъэс заулэрэ спорт еджапIэм шахматхэмкIэ тренерэу щылэжьагъ. Я 90-рэ илъэсхэм респуб­ликэ гъэзетэу «Советская Адыгея» зыфиIорэм мы джэгукIэмкIэ нэкIубгъо ыгъэхьазырыщтыгъ. Ащ ыгъэсагъэхэр лъэгапIэ инхэм анэсыгъэх, гъогогъу пчъагъэрэ Адыгеим и Спартакиадэхэм ащатекIуагъэх, Адыгэкъалэ шахматхэмкIэ изэнэкъокъухэм илъэсищэ зэкIэлъы­кIоу щыпэрытыгъэх, «Белая ладья» зыфиIорэ дунэе зэнэкъокъуми хэлэжьагъэх, спортымкIэ мастерыцIэ изыгъэ­къугъэхэри ригъэджагъэхэм къахэкIыгъэх. ГущыIэм пае, шIэныгъэлэжьэу ЛъыпцIэкъо Руслъан шахматхэмкIэ Уалид ыгъэсагъэхэм яз. 2014-рэ илъэсым шахмат джэгунхэмкIэ Дунэе федерацием «Senior international Master» зыфиIорэ цIэр Австралием къыщыфигъэ­шъошагъ.
Унагъор
КIэлэегъэджэ институтым иаужырэ илъэс еджэгъум Уалид унагъо ышIагъ. Ишъхьэгъусэу Сарэ (Едыджмэ япхъу) ежь фэдэу кIэлэегъэджагъ. ТIури апшъэ­рэ еджапIэм щызэдеджагъэх, Едэпсыкъуае IофшIэныр щызэдырагъэжьагъ. Чылэр хы чIэгъ зашIым лIым игъусэу Адыгэкъалэ къэкIожьи, урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ щыригъэджагъэх, кIэлэегъэджэ бэлахьыгъэу цIыфхэм яшIэжь къыхэнагъ. Къорэ пхъурэ зэдапIугъ. Эдуард — юрист, хьыкумышI, Фатимэ, — экономист. Шъхьэгъусэр жьэу дунаим ехыжьыгъэми, Уалид лъфыгъэхэм нэрыз ашIырэп. Бэ зышIэу, уздэгущыIэныр гъэшIэгъонэу щыт атэм кIэрысынхэр якIас.
УдыкIэко Эдуард:
— Сятэ сыригъэджэнэу хъугъэп. А лъэхъаным ар Лъэустэнхьаблэ щылажьэщтыгъ. Ары нахь мышIэми, унэми щыкIэлэегъадж. Непэ илъэс 80 ыныбжьыми, бэ ешIэ, усэхэм яджэ, кроссворд пчъагъэхэр къешIых. Шахматхэр, футболыр, спортыр шIу сэзгъэлъэгъугъэ­хэр сят. Джащ фэдэу тарихъыр сикIас. Ар сятэжъ ихьатырэу сэлъытэ. ЯтIонэрэ дунэе заом фэгъэхьыгъэ тхылъхэр сэугъоих.
КъэIогъэн фае, Эдуард ипшъашъэу Дэнэф тыжъым шахматхэм афыриIэ шIулъэгъур къынэсыжьыгъ. Непэ ар шахматисткэ бэлахь, Адыгеим ичемпионк. Москва щэлажьэ, IT компанием Iоф щешIэ.
Уалид инепэрэ маф
Уалид инепи гъэшIэгъоны. Зэщынэу, Iофынчъэу щысынэу уахътэ иIэп ыкIи зэритыжьырэп. «Икъугъ» ыIоуи тIысыжьырэп. Мары джыри зы IофшIэн ин рихьыжьагъэу пшъэрылъышхо зыфигъэ­уцужьыгъ. УдыкIэко лIакъом итарихъ, ичъыгышхо изэхэгъэуцон дэлажьэ. Тарихъым, блэкIыгъэм инэкIубгъохэм ахэт. УдыкIакохэм апае тыгъуасэмрэ непэмрэ афэгъэхьыгъэхэр еугъоижьых. КIэм зынигъэсыкIэ зы IофшIэгъэ шъхьафэу къыдигъэкIын игухэлъ.
ГущыIэуж:
УдыкIэко Уалид «Адыгэ макъэр» икIас. Ренэу еджэ, зы гъэзет блигъэкIырэп. Ар лъэшэу тигуапэ. Непэрэ къыдэкIыгъом, ежь фэгъэхьыгъэ сатырхэр рилъа­гъохэмэ игуапэ хъунэу тыфай. Ащ фэдэхэр ары Iоф зыфатшIэрэр, зикъэбар тIуатэхэрэр. Зигугъу тшIын цIыфхэмрэ къытэджэщтхэмрэ щыIэхэмэ, неущи тиIэщт. Игупсэхэм тырягъусэу редакцием ыцIэкIэ УдыкIэко Уалид имэфэкIкIэ тыфэгушIо! Псауныгъэ пытэ иIэнэу тыфэ­лъаIо!
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: УдыкIакохэм яхъарзынэщ