М. В. Ломоносовым ыцIэкIэ щыт Московскэ къэралыгъо универси­тетым ифакультетхэм ядеканхэм ыкIи иинститутхэм япащэхэм я Совет щыкIогъэ Iофтхьабзэр зыфэгъэхьыгъагъэр республикэм итын анахь лъапIэу — медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр а универ­ситетым иректорэу Виктор Садовничэм фэгъэшъошэгъэныр ары.

Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ыцIэкIэ мы апшъэрэ еджапIэм щылажьэхэрэм шIуфэс арахыгъ Адыгеим ыцIэкIэ Урысые Федерацием исенатор­хэу Александр Наролинымрэ Хъопсэрыкъо Муратрэ. Адыгэ Республикэм апшъэрэ гъэсэ­ныгъэмрэ шIэныгъэмрэ зыщау­шъомбгъуным IэпыIэгъу къызэрэфэхъурэм ыкIи ышъхьэкIэ ащ къызэрэхэлажьэрэм апае университетым иректор зэрэ­фэразэхэр парламентариехэм къаIуагъ.
ГущыIэм пае, 2023-рэ илъэсым щылэ мазэм научнэ-гъэсэныгъэ обществэу «Вернадскэр — Адыгэ Республикэр» зыфи­Iорэр зэхащэгъагъ. Адыгэ къэра­лыгъо университетыр ары рес­публикэмкIэ а проектым лъапсэ фэхъугъэ апшъэрэ еджапIэр.
Адыгеир а обществэм зэрэ­хэхьагъэм амал къытыгъ проект заулэ пхырыщыгъэнымкIэ. Адыге­им иапшъэрэ еджапIэхэм­рэ Московскэ къэралыгъо университетым ифакультети 7-рэ зэдызэшIуахыщт проектхэр ра­хъухьагъэхэм ащыщых. Ахэм стратегическэ лъэныкъуи 4 къызэдаубыты: апшъэрэ гъэсэныгъэм ишъолъыр системэ хэ­хъоныгъэ егъэшIыгъэныр, зэкIэми япхыгъэ ыкIи гурыт сэнэхьат гъэсэныгъэм, научнэ ушэтынхэу республикэм техникэмкIэ ыкIи социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэмкIэ къызыфагъэфедэщтхэм зягъэушъомбгъугъэныр, респуб­ликэм ибизнес хэлажьэзэ науч­нэ-гъэсэныгъэ кластерхэм язэ­хэщэнкIэ ыкIи промышленностым хэхъоныгъэ ышIынымкIэ IэпыIэгъу ятыгъэныр. Мы Iоф­тхьабзэм хэлэжьагъ Адыгэ къэралыгъо университетым ирек­торэу Мамый Даутэ. Ащ къыIотагъ проектэу «Вернадский» зыфиIорэм фэгъэхьыгъэу, илъэ­сы­бэ хъугъэу республикэм­рэ къэралыгъо университетымрэ язэдэлэжьэныгъэ мэпытэ, Адыге­им гъэсэныгъэмрэ ушэты­нымрэ япхыгъэ IофшIэнэу щагъэцакIэхэрэм Москва дэт къэ­ралыгъо университетым истудентхэр нахь чанэу къахэгъэлэжьэгъэнхэм анаIэ тырагъэты.
Мыщ щыкIорэ зэIукIэм Александр Наролинымрэ Хъопсэрыкъо Муратрэ дипломхэр щаратыжьыгъэх Адыгеим къикIыгъэ студентитIумэ. Обществэу Вер­­надскэр — Адыгэ Республикэр» зыфиIорэм ушэтынхэмкIэ ыкIи гъэсэныгъэм епхыгъэ проектхэм­кIэ гъэхъэгъэшхохэр зэра­шIы­гъэхэм апае а шIухьафтынхэр ахэм афагъэшъошагъэх. В. А. Садовничэм ыцIэкIэ щыт шIу­хьафтыныр Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ыгъэнэфагъ ыкIи апэрэу мы илъэсым афагъэ­шъошагъ.
Москва дэт къэралыгъо университетым биологиемкIэ ифакультет микробиологиемкIэ ика­федрэ ятIонэрэ илъэс хъугъэу щеджэрэ Мамый Данэ а шIухьафтыныр фагъэшъошагъ. Гъэмафэрэ биологиемкIэ Адыге­им щызэхащэрэ Iофтхьабзэхэм чанэу илъэс заулэ хъугъэу ар ахэлажьэ, 2023-рэ илъэсым къыщыублагъэу Адыгеим и Гъэ­мэфэ биологическэ еджапIэ гъэ­сэныгъэмкIэ ипрограммэ зэ­хегъэуцо. Ащ имызакъоу рес­публикэ естественнэ-хьисап еджа­пIэм икурсыкIэу «БиологиемкIэ кружокыр» зыфиIоу я 6-рэ классхэм апае зэхигъэуцуагъэм иапэрэ кIэлэегъаджэ хъугъэ. 2022-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ащкIэ джы рагъа­джэхэ хъугъэ. Илъэс къэс био­логиемкIэ олимпиадэхэм яосэшI­хэм ахэт, Адыгеим щызэхэщэ­гъэ хьисап еджапIэм ипрограммэхэми ахэлажьэ. Адыгэ къэралыгъо университетым ипроектэу «Гъэмэфэ методологическэ университетыр» зыфиIо­рэми хэлажьэ. 2022-рэ ыкIи 2024-рэ илъэсхэм биологиемкIэ кIэлэ­еджакIохэм я Урысые олимпиа­дэ икIэух чэзыу тегъэпсыхьэгъэ осэшIхэу агъэнэфэгъагъэхэм Мамый Данэ ахэтыгъ.
Джащ фэдэу а шIухьафтыныр фагъэшъошагъ Москва дэт къэ­ралыгъо университетым апшъэ­рэ геометриемкIэ ыкIи механикэ-хьисап факультетым топологиемкIэ икафедрэ ия 5-рэ курс щеджэрэ Всеволод Триль. Ащ ренэу зэпхыныгъэ къыдыриI Адыгеим щызэхэщэгъэ хьисап еджапIэм, республикэм щыре­кIокIырэ гъэмэфэ Iофтхьабзэхэми чанэу ахэлажьэ, гъэсэныгъэ зыщарагъэгъотырэ гупчэу «Сириусым» ихьисап программэу илъэс къэс шэкIогъум зэхащэрэми хэлажьэ. Топологием ылъэ­ныкъокIэ ушэтынхэм апылъ, ащ инаучнэ статья ижъырэ академическэ журналхэм ахалъытэрэ «Математическэ сборникым» къыхиутынэу аштагъ. 1866-рэ илъэсым къыщыублагъэу анахь ушэтын IофшIэгъэ куухэр а журналым къыхеутых. Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъом республикэм къызыкIокIэ, хьисап еджапIэм ипроектхэм ахэлэжьэрэ кIэлэцIыкIухэм зэIукIэгъухэр ащ ады­реIэх. Зигугъу къэтшIыгъэ студентитIуми республикэ ес­тественнэ-хьисап еджапIэр къау­хыгъ.
Александр Наролиныр къыха­гъэщыгъэ нэбгыритIуми афэгушIуагъ ыкIи къызэриIуагъэмкIэ, шIэныгъэм фэщэгъэ, сэнаущышхо зыхэлъ, еджэным кIэлэцIыкIухэр фэзгъэчэфын зы­лъэкIырэ, лIэужхэм язэпхыныгъэ зыгъэпытэшъурэ ащ фэдэ цIыф­хэр республикэм ищыкIагъэх.
«Адыгеим и ЛIышъхьэу Къум­пIыл Мурат къызэрэхигъэщы­гъэмкIэ, тиреспубликэ IофшIэнэу щызэшIуахырэм илъэныкъо пстэуми Iоф ащызышIэщт, ахэм афеджэгъэ цIыфхэр зэримы­къухэрэм къыхэкIэу анахь зигъо Iофыгъохэм ащыщэу непэкIэ ар къэуцу. Федеральнэ апшъэрэ еджапIэхэм адытиIэ зэдэлэжьэныгъэм ишIуагъэкIэ сэнэхьат зэфэшъхьафхэм афеджэнхэшъ республикэм къэкIожьын, ащ хъупхъэу Iоф щызышIэн зылъэ­кIыщт ныбжьыкIэхэр ачIэдгъэ­хьанхэ зэрэтлъэкIырэм ишIуагъэ къэкIо. ЗыкI къэралыгъо ушэтынхэр дэгъоу зытыхи хэгъэгум иапшъэрэ университет анахь дэгъухэм ежь-ежьырэу ачIэхьанхэ зылъэкIыгъэ ныбжьыкIэ ма­кIэп тиеджапIэхэм къачIатIупщы­гъэр. Ащ фэдэ нэбгырэ пэпчъ, еджэныр къызиухырэм ыуж, Адыгеим къыгъэзэжьынэу тежэ. Тигупсэ республикэ инеущырэ мафэ фэлэжьэн зылъэкIыщт, IэпэIэсэныгъэ ин зыхэлъ ныбжьыкIэхэм къагъэзэжьынышъ, афэлъэкIыщтыр ашIэнэу тащэгу­гъы», — къыIуагъ сена­торым.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу къытырэ къэбархэмкIэ
Тхьаркъохъо Сафыет.