Адыгабзэм фэгъэхьыгъэу непэ Iофхэм язытет къэпIон хъумэ, анахь гухэкIыр ащ адыгэхэу бзэр зиехэр зэрэрымыгущыIэжьхэрэр ары. АщкIэ тэр-тэрэу гу лъытымытахэу зытэгъэпыутыжьы, лъэхъу зэтэдзыжьы.

Адыгеим икъэлэ шъхьаIэу Мые­къуапи, къэлакIэу Адыгэкъали, къуа­джэхэми адэсым инахьыбэм агъэбзэрабзэрэр урысыбзэр ары. Ау сыд фэдэрэ бзи лэжьэн фае, джащыгъум ащ хэхъо ыкIи зеIэты.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бзэшIэныгъэм­кIэ иотдел чIэсхэм зэралъэкIэу адыгабзэр научнэу алэжьы. Джащ фэд, сэнэхьат IэпэIэсэныгъэм зыщыхагъэ­хъорэ институтми, АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерстви, АКъУ-ми афэлъэкIырэр ашIэ. ТапэкIэ къоджэ кIэлэегъаджэхэр тхылъхэр, кIэлэцIыкIухэм апае усэхэр, рассказхэр е орэдхэр щымыIэу аIозэ ренэу тхьаусыхэщтыгъэх, джы «Аыгабзэ» зыфиIорэ тхылъхэр (а I – X-рэ классхэм апае), зэребгъэджэщтхэ методикэр класс пэпчъкIэ ыкIи тхэнымкIэ тетрадьхэр зэкIэ арагъэгъотыгъэх. Къэнэжьырэр уегугъоу ыкIи еджакIохэм уафэсакъэу яныдэлъфыбзэ аIуплъхьажьыныр ары. Ау мы Iофым творческэ екIолIакIэ ищыкIагъ: еджэкIо цIыкIухэри, гурыт ыкIи апшъэрэ классхэм арысхэри адыгэ дунаим цIыкIу-цIыкIоу хэпщэшъунхэр ыкIи адыгабзэм идэхэгъэ-баигъэ, иIэшIугъэ-лъэ­шыгъэ алъыбгъэIэсыныр, ныдэлъфыбзэм къепщэлIэжьынхэр. Мы Iофым зэфэдэу унагъор, еджапIэр, ны-тыхэр, кIэлэегъаджэхэр зэдыхэлэжьэнхэ фае. КIэлэегъаджэм иурокхэмкIэ адыгабзэр апэрэ чIыпIэм рагъэуцомэ, псынкIэу тыбзэ зыкъиштэжьын. АдыгабзэмкIэ кIэлэегъаджэхэми аIэ­кIэлъ шIэныгъэ­хэр, шIыкIэ-амалхэр нахь агъэпытэнхэр, егъэджэнымкIэ къулаиныгъэхэм алъыхъунхэр, урокыр купкI иIэу, хэткIи гъэшIэгъон хъоу зэхэщэгъэныр лъэшэу ищыкIагъ. КIэлэегъэджэ шъып­къэм шIыкIэ пстэури ешIэ ыкIи къегъоты.

Хэти пытэу ыгу риубытэн фае — бзэр щыIэным ыкIи зиIэтыным анахь ищыкIагъэр урыгущыIэныр ары. Жъи, кIи, еджакIуи, ныбжьыкIи, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ащэрэ сабыйхэми адыгабзэкIэ хэти ренэу адэгущыIэхэ зыхъукIэ, къыдэкIоежьыщт тапэкIэ фэдэу адыгабзэр.
ШIэныгъэлэжьхэм яшъыпкъэ рахьылIагъэу пилотнэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэу тикъалэ ыкIи районхэм ащыIэхэм адыгабзэр зэрэщарагъа­шIэрэр 2024-рэ илъэсымкIэ тхьамэфитIум къыкIоцI (жъоныгъуакIэм и 15 – 30-м) ащауплъэкIугъ; нахь фэсакъхэу адыгабзэр арагъашIэ, аIэкIалъхьэ зэрэхъугъэр къыхагъэщы. МыщкIэ ны-ты ныбжьыкIэхэми, нэнэ-татэхэми алъэкIырэр ашIэн фае. Къина убзэкIэ уиунагъо ущыгущыIэныр? КIэлэцIыкIум зэхихырэр, ытхьакIумэ ренэу итыр ыгу реубытэ. ЩысэшIухэр япIонхэр, ябгъэшIэнхэр мэхьанэ зиIэх. Адыгабзэр зытхьакIумэ итым гущыIэм къи­кIырэри, ушъый-гъэсэпэтхыдэу хэлъы­ри зэхишIэхэ мэхъу.
Адыгабзэр кавказыбзэ анахьыжъхэм ащыщ. Ащ къыхэкIэу, гущыIэм имэхьанэ зынэсырэр пшIэн фае. Адыгабзэм икъызэтегъэнэнкIэ хэти фашIэрэр ышIэмэ, Iофыри кIэкIыщт ыкIи тыкIэгушIужьыщт.
Адыгэ телерадиокомпанием телекъэ­тынэу «ГущыIэм имэхьан» зыфиIорэр тIэкIу шIагъэу Тхьаркъохъо Аминэт щегъэхьазыры. Ащ зэрилъэкIэу адыгэ гущыIэм ехьылIэгъэ къэтыным адыгэ гущыIэр зышIобылым гъэсагъэхэм ащыщхэр хегъэлажьэх. Сэ зэрэ­сшIэрэмкIэ, анахьыбэрэ къэтыным хэлажьэхэрэр гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым фольклорымрэ бзэшIэныгъэмрэкIэ иотделхэм яшIэныгъэлэжьхэр арых.
Филологие шIэныгъэхэмкIэ докто­рэу, бзэшIэныгъэлэжьэу Анцокъо Сурэт мы Iофым иеплъыкIэ къыриIотыкIыгъ: «Телекъэтынэу «ГущыIэм имэхьан» зыфиIоу Аминэт ыгъэхьазырырэм адыгабзэр ухъумэгъэнымкIэ, анахьэу жъы хъугъэ гущыIэхэр тшIэнхэмкIэ ыкIи къэгъэнэжьыгъэнхэмкIэ, мэхьанэшхо иIэу сеплъы. Къэтыным цIыфхэм псынкIэу гу лъатагъ, еплъых. Ахэм ащыщхэм яеплъыкIэхэри тагъашIэ. Мы проектым игъэцэкIэн къызэтеуцо ­хъущтэп, лъыгъэкIотэгъэн фае, тэ, шIэныгъэлэжьхэми, тлъэкIырэмкIэ ­тыхэлэжьэщт. Адыгэ гущыIэм изэхэтыкIэкIэ тыкъикIызэ, Iахь-Iахьэу, пкъырыпкъэу къэтэгъэнафэ, лъэпсэ шъхьаIи, нэмыкIи мэхьанэр къызэратырэр къитэIотыкIы. Анахь гуапэ хъурэр зышIуагъэ­Iофэу адыгабэ ащ зэреплъырэр ары, ащкIэ тафэраз, Бзэр гущыIэ-гущыIэу зэхэт, гущыIабэм къарыкIырэр пшIэ зыхъукIэ, гупшысэри нахь кIэощы».

Анцокъо Сурэт къызэриIуагъэмкIэ, ежь мы илъэсым къэтын 12 фэдизым ахэлэжьагъ, иотдел щылэжьэрэ шIэныгъэлэжьхэри ащ рагъэблагъэх. Мы къэтыным ихьатыркIэ адыгэ гущыIэ 25 – 30-м нэсэу ямэхьанэ къыраIотыкIыгъ, научнэу агъэунэфыгъ. ГущыIэм пае: «Хъэцыку», «Щэцыку», «Амылкъан», «Уагъэ», «Шъагъэ», «ХьатыякIу», «ДжэгуакIу», «Чэмхэ­гъас», «Нарт», «Саусырыкъу», «Шэбатыныкъу», «Сэтэнай», «Анай», «Ланчъэ», «Хэшъай», «Остыгъай». Гу зэрэлъышъутагъэу, мы гущыIэхэу зимэхьанэ агъэунэфыгъэ пэпчъ ежь цIыфым къешIэкIыгъэ дунаим – псэукIэ-щыIакIэм, шэн-хабзэхэм, цIэхэм, къэкIырэ лъэпкъыцIэхэм, шэкI лъэпкъ­хэм, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъ; а зэкIэ пшIэ зыхъукIэ, а гущыIэхэр къызэрыIогъэхэ адыгабзэри нахь пшIэ мэхъу, къыпхэхьэ; ор-орэу адыгабзэм ибаигъэ-­лъэшыгъэ узэреубытылIэ.
Арышъ, тиадыгабзэ тырыгущыIэн ыкIи ар типшъэрылъ инэу зэрэщытыр пытэу тыгу итыубытэн фае. Узэгугъурэр къыогугъужьы хабзэшъ, джащыгъум адыгабзэми тырыгушхоу зыкъиштэжьыщт. Тыбзэ тыухъумэу, тихабзэ зетхьэу тыщыIэмэ, тылъэпкъ – тыадыг.
Мамырыкъо Нуриет.