Адыгэхэм сыдигъуи тхэлъ «укъыIукIагъ» тIонышъ, цIыфыр къызэхъопсагъэр еттыныр. Ар мытхыгъэ хабзэу къыддекIокIы. Тинэшанэхэм ащыщ псапэ тшIэнри. Ащ ылъапсэ лIэуж нахьыжъхэм афэкIо. Псапэ пшIэмэ, къемыжэгъахэу цIыфыр зыгорэкIэ бгъэгушIомэ, ори ащ къыпфигъэзэжьэу тшIошъ мэхъу.

Ащ фэдэ гупшысакIэм рэгъуа­зэ Iухъо­хэр зыдырэ Хьаткъо Сусаннэ. Бэрэскэшхо пэпчъ къыфакIохэрэм ыпкIэ пымы­лъэу ащ Iухъохэр афешIых. Адыгэ­лъым хэлъ «укъыIукIагъэр», псэпэшIэныр иIофшIэнкIэ хабзэ зыфишIыжьыгъ. Федэр зыдгъэпэрытырэ лъэхъаным ащ фэдэ зекIуакIэхэр умыгъэшIэгъонхэ плъэкIырэп.
— Мафэ горэм зыныбжь хэкIотэгъэ адыгэ бзылъфыгъэ къысфэкIуагъ. Iухъо­хэм, шэкIхэм яплъышъ, ынэхэр мэцIыух, зэрэфаер, ыгу зэрэрихьырэр сэлъэгъу, ау ахъщэр фигъэкъу­рэп. Ащ сегупшысэзэ, зыгорэ фасшIэ сшIоигъо сыхъугъ ыкIи шэкI уаси къыIысымыхэу, ыпкIэ хэмылъэу Iухъор фэсыдыгъ. «Псапэ Тхьэм сферэшI» сIуи, шIухьафтын фэсшIыгъ. Непэ слъэгъуми, къэсшIэжьыщтэп а бзылъфыгъэр. Джащ къыщегъэжьа­гъэу зы шIу горэ сшIэ сшIоигъо сыхъугъ ыкIи джы бэрэскэшхорэ къысфакIорэмэ дыпкIэр къаIысхырэп. Фаеу, ау фызэшIомыкIэу цIыфыр чIыпIэ иуцоу мэхъу. Сэри ар сшъхьэкIэ сыушэтыгъэ. Арышъ, лъэшэу зэхэсэшIэх ащ фэдэ цIыфхэр, — еIо Сусаннэ.
Сусаннэ ежь иIухъо дыпIэ зигъэлажьэрэр илъэсипшIым тIэкIу ехъугъ. ДэкIо сэнэхьатым ар псынкIэу къыфэкIуа­гъэп. Илэгъубэмэ афэдэу кIэлэегъэ­джэ сэнэхьатыр зэригъэгъотыгъ, еджапIэми щылэжьэнэу игъо ифагъ, ау лэжьэпкIэ нахь иныр къыхьыным кIэгушIоу, ­ышыпхъу ишIуагъэкIэ, хэшIыкI фыримыIахэу, Iухъо дыпIэм Iохьэ ыкIи Iоф ышIэзэ зыдегъэсэжьы. Зэрэмыгугъагъэу ар мыIэшIэхэу къычIэкIыгъ.
— СызыIухьэгъэ дыпIэм бзылъфыгъэ горэ Iутыгъ. Ащ псэу скIэтыр зэкIэ скIифыгъ пIоми хъущт. Сигъэгъыщтыгъ, Iоф сфэмышIэжьынэуи сшIошIыщт­ыгъ. Джащ фэдизым Iофым хэшIыкI фысимыIэу, къы­сэхьылъэкIыщтыгъ. Мэзищым джащ фэдэу къин слъэгъугъэ. Ау етIанэ къысIэкIахьэу ригъэ­жьагъ. Сэ Iухъо сурэтхэр сшIынхэр ары апэм сипшъэ­рылъыгъэр. Ар пшIын плъэкIыщтэп шэкIэу тефэщтыр зыфэдизыр умышIэу. Бэ, бэ ащ шъэфэу пылъыр. СшIогъэшIэгъонэу IофшIэным сызыпищи, сурэтшIыным имызакъоу, Iухъом ишIынкIэ зэкIэ къы­сIэкIэхьагъ. Джы сыфэраз пIоми хъущт а бзылъфыгъэу сызгъэгъыщтыгъэм, — мэщхы Сусаннэ.

«ЩыIэныгъэм хьаулыеу зи щыхъурэп», — еIо тигущыIэгъу. ЗыхимышIыкIырэ сэнэхьатым ау сыдми фежьагъэп. Ежь ышъхьэ фэлэжьэжьын фаеу чIыпIэ щыIэныгъэм ригъэуцуагъ ыкIи къыдэхъугъ. ЕгъэжьапIэр къиныгъэми, джы непэ кIэгушIужьы. Апэрэ илъэсхэм ныр иIэпыIэгъушхуагъ, джы къыкIэхъухьэгъэ пхъур икIэгъэкъон. Дэу щысы зыхъукIэ Сусаннэ гупшысэкIэ бэмэ анэсы. ИщыIэныгъэ хъугъэ Iухъохэм ицIыкIугъом къыщегъэ­жьагъэу ынэгу зэрафэгъэзэгъа­гъэр джы ыгу къэкIыжьы.
— КъэошIэжьмэ, щыIагъэх Iухъохэр «алабитекс» аIоу. Ахэм ашъхьаIу Iуданэ кIэщыгъагъэп непэрэхэм афэдэу. Дахэу зэтеплъхьэхэзэ пыплъэнхэ фэягъ. УнэмкIэ ар зыпшъэ дэлъыгъэр сыдигъуи сэры(мэщхы Сусаннэ). Зэфэдэу дахэу пыслъхьанхэм сыпылъыгъ. Тигъунэгъуми агу рихьэу адэжь сащэщтыгъ. Сиапэрэ кIэлэегъаджэ фэдэу кIэлэцIыкIухэр езгъэджэщтэу сIозэ, джы мары Iухъод сыхъугъ, — еIо Сусаннэ.
— Бэрэскэшхом къыпфэкIуа­гъэм ыпкIэ хэмылъэу уфэдэмэ, ар зы мафэкIэ хьазыр хъурэп ныIа? НэмыкI мафэхэми удэлэжьэн фаеба? Арэу зыхъурэм, уиIофшIэн мыфедэми, сатыу фэдэу хъу­рэба?
— Ар шъыпкъэ, ыпкIэ хэ­лъэуи сызыдагъэр аужырэу къэсшIэжьырэп. Бэрэскэшхом фэдэу сызыфадэхэрэри нахьыб. Федэ сиI, ау сшIышъущтым фэдэ пчъагъэкIэ нахь макI. Ары нахь мышIэми, сфекъуба, къысэмылыжьырэми, зыми сыщыкIэрэп, сынэй-псыерэп. ЕтIанэ, ащ фэдэу сэзыгъэшIэшъурэр — лэжьапкIэ естын фаеу, къы­сщыгугъэу зи згъэлажьэрэп, сизакъоу IофшIэгъухэр сиIагъэ­хэмэ, сфызэшIомыкIыщтыгъэнкIи мэхъу. Ау джырэкIэ джащ фэд. ЦIыфыр згъэгушIомэ, лъэшэу сигуапэ мэхъу. «Псапэ зыпшIэкIэ фэдэ пчъагъэкIэ къып­фегъэзэжьы» аIоба, джар ­сшIошъ мэхъу ыкIи къысIокIэжьы.
«Сусаннэ фэдэу цIыф пэпчъ «бэрэскэшхо» зыфишIыжьмэ сыда хъущтыр шъуIуа?» сэIошъ, сызэупчIыжьы. ЦIыфхэм ар «псэпагъэу» зэхашIэщта, хьаумэ арэу щытын фэе Iофэу алъы­тэщта?