Чэчэн Республикэм икъалэу Грознэм бэдзэ­огъум и 15-м къыщыублагъэу и 17-м нэс Кавказ инвестиционнэ форумыр щэкIо.

Ащ хэлажьэ Адыгэ Респуб­ликэр. Павильонэу «Экспо» зыфиIорэм шъолъырым истенд къыщызэIуахыгъ. АР-м и ЛIы­шъхьэу КъумпIыл Мурат пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэ купым хэтых АР-м иминистрэхэм я Кабинет и Тхьаматэ игуадзэу ЛIыхэсэ Махьмуд, эко­номикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ министрэу Шэуджэн Заур.
Форумым ипрограммэ тегъэ­псыхьагъэу Адыгэ Республикэм истенд зэригъэлъэгъугъ Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэу Михаил Мишустиным. КъумпIыл Мурат респуб­ликэм иэкспозицие нэIуасэ фи­шIыгъэх. Адыгеим исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ фэгъэхьыгъэ псалъэ джащ фэдэу форумым къыщишIыгъ респуб­ликэм и ЛIышъхьэ.

АР-м и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, мы аужырэ илъэси 6-м УФ-м и Президентэу Владимир Путинымрэ хэгъэгум и Правительствэрэ яIэпыIэгъу ишIуагъэкIэ Адыгеим экономи­кэмкIэ псынкIэу хэхъоныгъэ ешIы. ГущыIэм пае, зэхэубы­тэгъэ продукциеу республикэм къыщахьыжьырэр фэди 1,9-кIэ, (2018-рэ илъэсым — сомэ миллиарди 120-рэ, 2023-рэ илъэсым — сомэ миллиард 231,9-рэ), ежь ихахъохэр фэди 1,8-кIэ нахьыбэ хъугъэх (2024-рэ илъэ­сым иапэрэ мэзи 5 проценти 132-м ипсынкIагъэ нэсыгъ); 2018-рэ илъэсым къыщыублагъэу инвестициехэр сомэ миллиард 260-рэ фэдиз хъугъэх, проценти 190-м ипсынкIагъэ нэсыгъ. Илъэсэу икIыгъэм икIэуххэм нафэ къызэрашIы­гъэмкIэ, инвестициехэр сомэ миллиард 61,6-м нэсыгъэх. 2024-рэ илъэсым иа 1-рэ мэзищ инвестициехэр фэди 2,3-кIэ нахьыбэ хъугъэх 2023-рэ илъэ­сым джащ фэдэ илъэхъан егъэ­пшагъэмэ. Мы лъэхъаным инвестицие сомэ миллиард 80-м ехъу зытефэщт проектхэм Iоф адашIэ.
Адыгеим и ЛIышъхьэ анахьэу къыхигъэщыгъэр 2023-рэ илъэ­сым инвестициехэмкIэ шъо­лъырхэм язытет къыпкъырыкIыхэзэ зэхащэгъэгъэ Лъэпкъ рейтингым нафэ къызэрэщыхъугъэмкIэ, анахь гъэхъагъэ зышIыгъэ шъолъыр 15-мэ республикэр зэрахэфагъэр ары. КъумпIыл Мурат ипсалъэ къыщыхигъэщыгъэхэм ащыщ псэолъэшIыным ылъэныкъокIэ Адыгеим гъэхъагъэу ышIыхэрэр.
«ПсэолъэшIыным ипсынкIагъэ амал къытыгъ илъэси 6-м къыкIоцI цIыфхэр зычIэсыщт унэхэм яшIын фэдищкIэ нахь хэгъэхъогъэнэу — квадрат метрэ миллиони 2-м ехъугъ. Илъэ­сэу икIыгъэм, зы нэбгырэм телъытагъэу къэпIон хъумэ, квадрат метрэ 1,13-рэ ашIыгъ. Лъэпкъ проектхэмрэ къэралыгъо программэхэмрэ адиштэу 2017-рэ илъэсым къыщыублагъэу псэолъэ 500-м ехъу рес­публикэм щашIыгъ ыкIи щагъэцэкIэжьыгъ. Ащ хэхьэх инженер инфраструктурэмрэ гъогухэм яшIынрэ; щагу ыкIи общественнэ чIыпIэ 700 зэтырагъэ­псыхьагъ. Мы илъэсым псэолъи 112-мэ IофшIэнхэр ащэкIох, пстэумкIи сомэ миллиард 27-рэ ахэм апэIухьагъ», — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэ.

Республикэм ипащэ социальнэ лъэныкъомкIэ Iофэу зэшIо­хыгъэ хъугъэхэм афэгъэхьы­гъэу къыIотагъ. ГущыIэм пае, 2023-рэ илъэсым икIэуххэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, дунаим ехыжьхэрэм процент 15-кIэ япчъагъэ нахь макIэ хъугъэ, цIыфхэм къагъашIэрэр гурытымкIэ илъэс 75,4-м нэсыгъ, 2022-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, ар зы илъэсрэ мэзи 7-кIэ нахьыбэ хъугъэ. Президентым къыгъэуцугъэ пшъэрылъхэм къапкъырыкIыхэзэ республикэм ихэ­хъоныгъэ епхыгъэ IофшIэнхэр зэрагъэцакIэхэрэр ащ къыхи­гъэщыгъ.
АР-м и ЛIышъхьэ къызэри­IуагъэмкIэ, анахь мэхьанэшхо зэратырэ лъэныкъохэм: промышленностымрэ зекIонымрэ язегъэушъомбгъун республикэм тапэкIи хэхъоныгъэу ышIыщтыр япхыгъ. Промышленностым ылъэныкъокIэ анахьэу зигугъу къэшIыгъэн фаер Тэхъутэмы­къое районым щагъэпсырэ про­мышленнэ паркэу «Инэм» зыфиIорэр ары. Ащ гектар 200 еубыты. Мы паркыр ухыгъэ зыхъукIэ, хъызмэт зехьаным фэгъэзэгъэ псэолъэ 50 фэдиз къызфагъэфедэн алъэкIыщт, ахэм инвестициеу сомэ миллиард 65-м ехъу къахэкIыщт, Iоф­шIэпIэ чIыпIакIэу мини 10-м ехъу щыIэ хъущт.
ЗекIоным ылъэныкъокIэ анахь мэхьанэ зэратыхэрэм ащыщ лыжэхэмкIэ къызщакIухьан алъэ­кIыщт гъэпсэфыпIэу «Лэ­гъонакъэ». Ащ инвестициеу сомэ миллиард 60 пэIухьащт. IофшIэпIэ чIыпIэу мини 2-м нахь мымакIэу ыкIи хьакIэщ номерэу мини 2,5-рэ фэдиз щыIэ хъущт. Лъэпкъ проектэу «ЗекIонымрэ хьакIэхэм апэгъокIыгъэнымрэ» зыфиIорэм изэшIохын зэрэдэлажьэхэрэм тегъэпсыхьагъэу инфраструктурэм ишIын епхыгъэ Iофыгъохэри зэшIуахыщтых. Республикэм и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, мы зы­гъэпсэфыпIэм амал къытыщт зекIоу республикэм къихьэрэр фэдэ пчъагъэкIэ нахьыбэ ашIы­нэу. НепэкIэ ар зы илъэсым нэбгырэ миллионныкъом нэсы.
«НепэкIэ Адыгеир хэгъэгум ис цIыфхэу зекIоным фэща­гъэхэр нахьыбэу зэкIолIэхэрэ чIыпIэ анахь цIэрыIуи 5-мэ ахэфагъ. Республикэм къакIо зышIоигъохэм япчъагъэ нахьыбэ мэхъу: мы илъэсым иапэрэ мэзищ зекIоу къихьагъэр процент 30-кIэ нахьыб илъэсэу икIыгъэм ииджырэ лъэхъан елъытыгъэмэ. НепэкIэ респуб­ликэм зэхэубытэгъэ федэу къы­IэкIахьэрэм зекIоным щиубытырэр проценти 2,9-рэ. Илъэ­сих горэмкIэ а пчъагъэр анахь макIэми фэдитIукIэ нахьыбэ хъущт», — къыхигъэщыгъ Къум­пIыл Мурат.

Адыгеим и ЛIышъхьэ анахьэу анаIэ зытыраригъэдзагъэхэм ащыщ инвестиционнэ проектхэм япхырыщынкIэ федеральнэ амалыкIэхэм яшIогъэшхо къызэрэкIорэр. Инфраструктурнэ бюджет ыкIи хэушъхьафыкIыгъэ казначейскэ чIыфэхэм яшIуагъэкIэ джыри зекIоным ылъэныкъокIэ анахь гугъэпIэ инхэр зэрапхыхэрэ къушъхьэлъэ чIыпIэм — ДжэгокIо гъэхъунэм щашIыщт этнопаркэу лъэпкъ щагухэр ыкIи IэшIагъэхэр зыщагъэхьазырыщтхэр. Промышленнэ паркэу агъэпсырэм иин­фраструктури пэIухьащт ахъщэм ызыныкъом нахьыбэр рес­публикэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ и Унэе программэ ишIуагъэкIэ зэшIуахын алъэ­кIыгъ.
Ипсалъэ къызщиухыщтым КъумпIыл Мурат республикэм ынаIэ къызэрэтыригъэтырэм, Унэе программэр джыри илъэси 6-кIэ нахь зэрэлъигъэкIо­тагъэм, джащ фэдэу Адыгеир Азовэ-хы ШIуцIэ кластерым зэрэхигъэхьагъэм апае Михаил Мишустиным зэрэфэразэр къы­хигъэщыгъ.
Ежь Михаил Мишустинми республикэм ихэбзэ къулы­къухэм социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэмкIэ Iофэу ашIагъэм осэшхо къыритыгъ, гъэ­сэныгъэм ылъэныкъокIэ Адыгеим щызэшIуахырэ Iофтхьа­бзэхэми ягугъу къышIыгъ. ГущыIэм пае, хьисап програм­мэхэр ары нахьыбэ­рэм­кIэ зигугъу къышIыгъэр. Респуб­ликэ естественнэ-хьисап еджа­пIэм, гъэсэныгъэ зыщарагъэ-
гъо­тырэ гупчэу «Полярис-­Адыгея» зыфиIорэми ар къа­тегущыIагъ. 2021-рэ илъэсым УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ Адыгеим къызэкIом ахэм дэгъоу защигъэгъозэн амал иIагъ.
«Транспорт-логистикэ зэхэ­кIыпIэу тшIырэм амалышIухэр джыри къытыщтых стратегическэ мэхьанэшхо зиIэ лъэны­къохэм джыри нахь хэхъоныгъэ ашIынымкIэ, IофышIэхэми кад­рэхэм нахь ахэгъэхъогъэнымкIэ, Адыгеим иэкономикэ тапэкIи нахь зыкъыIэтынымкIэ. КIэщакIо тызыфэхъурэ Iофтхьабзэ­хэмкIэ шъуишIуагъэ къызэрэтэ­жъугъэкIырэм пае лъэшэу ты­шъуфэраз. Федеральнэ гуп­чэмрэ республикэм щыпсэурэ цIыфхэмрэ яIэпыIэгъу ишIуа­гъэкIэ Адыгеир ицыхьэ зыте­лъыжьэу ихэхъоныгъэкIэ ыпэкIэ лъыдгъэкIотэщт», — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.
Адыгэ Республикэм
и ЛIышъхьэ
ипресс-къулыкъу къытыгъэ къэбархэмкIэ
Тхьаркъохъо Сафыет.
Сурэтхэр: М. Гордышов.