Iофтхьабзэ горэм узыкIорэм, цIыф гъэшIэгъонхэм уащыIокIэ. ЛIышэ Мохаммад Баселэ адыгэ хьалыжъом имэфэкI нэIуасэ сыщыфэхъугъ. Ащ дэжьым тызэготэу хьалыжъохэр дгъэхьазырынхэу хъугъэ.

Бзылъфыгъэ нэгушIо гушIу­бзыур псынкIэу гущыIэгъу
къыт­фэхъугъ, тикуп ихьалыжъо шIы­кIэ ыгу зэрэрихьырэр къытиIуагъ. Тэщ фэдэу ари фес­тивалым апэрэу хэлэжьэнэу къэ­кIуагъэу къычIэкIыгъ. «Къэзыгъэзэжьыгъэ адыгэ хьалыжъу» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ ар Iофтхьабзэм хэлэжьагъ ыкIи апэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ. Ащ дэжьым Баселэ лъэшэу сшIогъэшIэгъон хъугъэ ыкIи гущыIэгъу сыфэхъу сшIоигъоу ыужкIэ тызэIукIагъ. Сызэрэгугъагъэу, бзылъфыгъэ гъэшIэ­гъонэу къычIэкIыгъ.
Сирием къыщыхъугъэ адыгэ бзылъфыгъэр 2013-рэ илъэсым хэкурыс хъужьыгъэ. Зыщыпсэущтыгъэхэ къалэу Хомс зэпэуцужьыгъэ лъэныкъуитIум азыфагу ифи, зэхакъутагъ. Баселэ ишъхьэгъусэ ащ щыриIэгъэ медицинэ лабораториер чIыгум щиз ашIыгъ, къызэриIотагъэм-
кIэ, ашхыни ямыIэу бэрэ къы­хэкIыгъ. Ащ дэжьым сабыйхэ-
ри ежьхэри шъхьаф-шъхьа­фэу, загъэбылъызэ, хэку­жъым ашъхьэ къахьыжьыгъ. Апэ къо на­хьы­жъыр врачэу зыще­джэщтыгъэ Налщык къэкIо­жьыгъэх.
«Сишъхьэгъусэ врачэу, ежь лабораторие иIагъ. Химикэу седжагъэти, тызызэрэщэм ащ сыдэлэжьагъ. СабыиплIыр, кIэлитIурэ пшъэшъитIурэ, зэдэд­гъотыгъ. Налщык тыкъызэкIо­жьым, тикIалэхэр зэкIэ ащ ще­джагъэх, сэнэхьатхэри зэрагъэгъотыгъ. Сишъхьэгъуси урысые диплом иIэным пае илъэситфэ еджэжьыгъ. Ар къызIэ­кIегъэхьэфэ сэ сылэжьагъ. Нэ­ужым, Мыекъуапэ, кIэлэцIыкIу сымэджэщым, IофшIапIэ зыщегъотым, Адыгеим тыкъэ­кIожьыгъэу тыщэпсэу, — къытфиIотагъ Баселэ.
Кавказ заом илъэхъан Баселэ ятэкIи янэкIи ытыщхэр хэкужъым икIыжьыгъагъэх. ЯтэкIэ ЛIышэ тыжъыр ащ къы­лъэгъугъэп, ау янэкIэ нэнэжъри тэтэжъри дэгъоу къешIэжьых. КъызэриIорэмкIэ, хэкужъым игугъу ахэм ренэу ашIыщтыгъ, къыкIэхъопсыхэзэ дунаим ехы­жьыгъэх.
«Сятэжъ дунаим ехыжьы зэхъум, «хэкужъым сыщагъэтIылъыжьынэу сыфай» гъызэ къысиIогъагъ. Сянэжъи игущыIэхэр джащ фэдагъ. Ащ ­къыщегъэжьагъэу ар сыгукIэ зыдэсIыгъыгъ. «Сыдигъоми, ащ сыкIожьыщт» зэсIогъагъ. 1990-рэ илъэсхэм къащегъэжьагъэу хэкум сыкъакIощтыгъ. Ащ дэ­жьым уни сщэфыгъагъэ. Сирие лъэныкъом къикIэу Адыгеим къакIохэрэм бысымыпIэ афэ­хъущтыгъ. Тэри илъэси­тIу-щым зэ тыкъакIощтыгъ, гъэмафэрэ тыщыIэщтыгъ. ТыкъызэкIожьыпэм, тифэнэу нахь унэ ин къэт­щэфыгъ», — еIо Баселэ.

— Адэ, адыгабзэкIэ дэ­гъоу огущыIэ. Хэта ар къыпIузылъхьагъэр?
— Сян, сянэжъ, сят. Сятэ абдзэхабзэкIэ къыздэгущыIэщтыгъ, сянэ къэбэртэягъ. Ся­нэжъ абазэшъ, ари къызгурэIо. АдыгабзэкIэ сыгущыIэ зэхъум арапыбзэр джыри сшIэщтыгъэп. Сятэ адыгэ хьарыфхэр зэкIэ сигъэшIэгъагъэх. Адыгэ Хасэм тыбзэкIэ тхылъхэр къызащэхэкIэ къыхьыхэти, тяджэщтыгъ. МэкIай цIыкIоу унэм итым тхылъхэр дизэу дэлъыщтыгъэх. Усэхэм, пшысэхэм бэу тя­джэщтыгъ», — ыгу къэкIыжьы Баселэ.
— Басела, илъэси 10-м къехъугъэу хэкужъым ущэпсэу. Ущэгупсэфа, угукIэ урэхьата?
— КъыуасIомэ пшIошъ хъущтэп, ау Сирием, Дамаск сыкъыщыхъугъэми, сыгукIэ сы­рэ­хьатыщтыгъэп. Тынчэу джы тэ­псэу. ТхьэмкIэ шыкур, зэкIэхэри мэлажьэх. Агу рехьы ячIыгужъ. Сирием кIожьынхэ гухэлъ яIахэп. КIэлэцIыкIу нахьыкIитIур тэ къыддэпсэух. ТыкъызэкIожьым, зыр я 6-рэ классым исыгъ, адырэм еджапIэр къыухыгъагъ. «Мыры тэ тикъэралыр» аIо, ары зэрэщытри, — къытфеIуатэ тигущы­Iэгъу.
— Укъызщыхъугъэр угу къэкIа?
— Ары, укъызщыхъугъэр угу къэмыкIын ылъэкIырэп. Урам­хэр, цIыфхэр, унэхэр — пстэури сынэ кIэкIыжьы, ау згъэзэжьыпэнэу сыфаеп. Сяни, си­ныдэлъфхэри ащ къинагъэх, Дамаск щэпсэух, мэлажьэх. Сэри загъорэ сэкIо, мары мыгъи сыкIо сшIоигъу. Сириер тхьамыкIэ хъугъэми, джы нахь щырэхьат. АщкIэ Урысыем ишIогъэшхо къэкIуагъ: Сирием къыгоуцуагъ, апэуцужьыгъ, зэтыриIэжагъэх.
— Уижъышъхьэ тыдэ щыплъэгъура?
— Сихэку сыщыпсэоу сэ­лъэгъу. Лъэшэу сикIас, сыщырэхьат. Гъунэгъухэр зэкIэ синыбджэгъух. Урыси, ермэли ахэм ахэтых, ау тызэгурэIо, ренэу къыздэIэпыIэх. «Хьа­джыгъэр непэ пыутышъ, ти­гъунэгъу тучаным кIуи къэщэф» къысеIо сигъунэгъу ер­мэл бзылъфыгъэм (мэщхы Баселэ). Джащ фэдэу тызэхэт.
— Басела, хьаджыгъэм игугъу къэпшIыгъэшъ, къыпысыдзэн. Адыгэ хьалыжъом ишIыкIэ хэта озыгъэшIагъэр? Ащ ишIыкIэ плъэгъузэ укъэхъугъа?
— Сянэжъи, сяни ренэу ар агъажъэщтыгъ. ХьакIэ горэ ти­Iэхэщтмэ, ар темытэу хъурэп. Сыдигъуи ар Iанэм къытебгъэу­цон фае. Ау тэ тихьалыжъохэр хэкум щашIырэм нахьи нахь цIыкIух. Адыгэ хьалыжъом ифестиваль ары зэрэщызгъэжъа­гъэри. ИтеплъэкIэ тIэкIу дэгъу дэдэу къысфэхъугъэп, ау IэшIу­хэу сэгугъэ. КъэкIорэ илъэсым нахь дэгъоу зытезгъэпсыхьанышъ, джыри сыхэлэжьэнэу сыфай», — еIо Баселэ.
Анцокъо Ирин.