Мы мафэхэм осэу къесыгъэм тызэкIигъэплъэжьи, нахьыпэм адыгэмэ агъэфедэщтыгъэ къэIуа­кIэхэр, тыкъэзыуцухьэрэ дунаим хахыщтыгъэ шIэ­ныгъэм щыщхэр тыгу къыгъэкIыжьыгъэх.

Хьао — тыкъэзыуцухьэрэ дунаим, жьым ичъыIагъэ, ифэбагъэ, ом хэхъухьэрэ-хэшIы­хьэрэ хъугъэ-шIагъэхэр зы­фэдэхэр, язытет къызэрэтIоу, къызэрэтшIэрэ гущыI. Ары Шъау­къо Абубэчыр игущыIалъэ къызэрэхафэрэр.
ЦIыфым ылъэгъоу, зэхишIэ­хэрэр зэкIэ къызэрэпIощт гущыIэхэр тиадыгабзэ хэтых, ау тэ тыбзэ нахьи нахьыбэрэ нэмыкIыбзэ къэIуакIэхэм зыдятэгъэхьыхы.
Шыцыос — Iужъоу, ­жъгъэеу къесырэ ос пхъапхъ. Зэпымыоу бэрэ къесэу, Iужъоу къытырилъхьэу ихабз. «Шыцыос къесэу узэрысым уимыкI, гъогу утемыхь» аIо.
Ныожъ Iулъхь — ос цэшхо­хэу Iужъоу къесырэр. Мыщ фэдэ осыр Iужъоу къехэу ихабз, ау бэрэ къесырэп, къытырилъхьэрэп.
Ос пхъапхъ — хъоеу ­уашъом къетэкъохырэ ос ­жъгъэир. МэкIэ дэд къытырилъхьэрэр.
Осыкъау, осыукъо — къушъ­хьэ тхыцIэм щызэ­тырилъхьэгъэ осыр къэукъоу, ехьы­жьэгъаеу, кIочIэшхо иIэу, ыпэ къифэрэр зэкIэ зэщиутымэ, зыдырихьы­жьэу, нахьыбэ къэ­хъузэ къехырэ ос къецохъох. ЧIыопсым хэ­хъухьэрэ хъугъэ-­шIагъэу уаимэ (тхьамыкIагъо) къэзы­хьырэмэ ащыщ. ЦIыфхэр зы­чIиубытэхэу, къызычIамыхы­жьышъукIэ, чIэлIыхьэх. Осыбэ зыщызэтырихьэгъэ къушъхьэхэми, алъапсэхэми лъэшэу уащысакъын фае. Осыбэр къэукъоным бэп ищыкIагъэр. Мэкъэ лъэшыми къыригъэжьэн ылъэ­кIыщт. «Осыкъаор бзыужъыем егъэхъые», еIо гущыIэжъым.
Зы гущыIэкIэ егъашIэм адыгэ­мэ къаIогъэ «уаим» ­гущыIэр «ошIэ-дэмышIэ Iоф» аIуи хатIупщыхьагъ. Зы гущыIэр сыд паекIэ гущыIищыкIэ зэблахъугъ? Ащ фэд «шъон пыт» зыфаIуагъэр. Шъоныр пытэнэу мыжъуакIэп, щыгъоп ыкIи шъоущыгъоп. Бэ изы­шъурэр, кIуачIэшъ, реуты.
Къэрэу лъэкъо тхьакIыжь. Гъатхэр къызихьэкIэ аужырэу къесырэ осыр.
ЖьыбгъацIэхэр
Адыгабзэм къыхэфэрэ жьыбгъэцIэ заул: Борэн, Борэжъ — темыр-­къокIыпIэмкIэ къикIэу къепщэрэ жьыбгъэшху. Илъэсым илъэ­хъэнэ зэфэшъхьафхэм къепщэ. ЦIэмэз (ПцIэмэз), Новороссийскэ дэжь, хыр лъэшэу зыгъэуст­хъоу къыщыхъурэ жьыбгъэ лъэш. ЦIэмэз (ПцIэмэз) лъэныкъом къыщепщэ зыхъукIэ, хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэухэрэм зэрарышхо арехы. КIымафэрэ а жьыбгъэ чъыIэм къухьэмэ мылхэр атырешIыхьэ, псым чIыригъахьэхэуи къыхэкIы. Мы жьыбгъэм адыгэхэр зэреджэщтыгъэхэ цIэр антик лъэхъаным енэгуягъо ижъырэ урымхэм аштэгъагъэкIэ. Урымхэм ятхьабэхэмкIэ темыр жьыбгъэм Бо­рей раIо, жьыбгъэм итхьэу ахэм алъытэщтыгъэ; шъхьэрэжь — къыблэ-къокIыпIэмкIэ къикIэу къепщэрэ жьыбгъ; къа­мылыц­жьыбгъ — темэным, псыIушъо­хэм къащыкIырэ къамылхэм ашъхьапэхэр зыгъэщтырэ жьыбгъэ чъыIэшху; нэкъуай — темыр-къокIыпIэмкIэ къикIэу къеп­щэрэ жьыбгъэ чъыI. КIымафэрэ мыры нахьыбэрэм чъы­Iэшхо къытфэзыхьырэр; тыгъэжь — къокIыпIэмкIэ къи­кIэу къепщэрэ жьыбгъ, тыгъэ­жьыр къепщэу шIурышIукIэ къещхырэп, зэгъорэ дэд ныIэп къызыуаерэр; хыжьы — хы ШIуцIэмкIэ къипщырэ жьыбгъэу нахьыбэрэм уаер къытфэзы­хьырэр; хыжьыхъужъ — къо­хьапIэмкIэ къикIэу лъэшэу къеп­щэрэ жьыбгъ; акъужь — къушъхьэмэ къяхырэ жьы чъы­Iэтэгъэ къабз: гъэлгъэжь — бэрэ къемыщхыгъэу, дунаир гъукIагъэу, гъэмафэрэ къепщэрэ жьыбгъэ фэбэшху; гъэтхэжьы — гъатхэм къепщэрэ жьы шъэбэ фаб; жьыкъумэ — хым щы­хъурэ хыуай, зэдебгъаштэу зы­­горэ бгъэцэкIэным фэгъэхьыгъэу къаIо. «ЦIыфхэр зэужэ жьы зэдерэпщи жьыкъумэ хъун» (гу­щыIэжъ); хыуай — псыр лъэшэу ыгъэуалъэу, хым техъу­хьэрэ жьыбгъэ оешху; жьыуай — ощх хэтэу жьыбгъэшхо дэд. Зэрарышхо къэзыхьэу чIыопсым къыхэхъухьэрэ хъугъэ-шIагъ, уаим; жьыгуу — гъэтхэ жьы­бгъэ фаб. Къепщэ зыхъукIэ, чъыгмэ апыхъогъэ къэгъагъэхэм къапытэкъурэ сапэу зэрихьэрэр хьаулый мыхъунэу, пхъэшъхьэ-­мышъхьэхэм апидзэнхэу яощтыгъэх. АпэрапшIэу лIыжъымрэ ныомрэ чъыгхатэм хахьэхэти, ощ тыкумкIэ атеохэзэ чъыгхэр «агъащтэщтыгъэх». ЛIыжъым ыIощтыгъ: «Мыр чъыг хъэтэ­жьэп, къыпыкIэн щыIэжьэп — итэгъэупкIыжь». Ныом къыри­Iожьыщтыгъ: «Зэ, лIыжъ, зи етэмыгъаIу, мыгъэ къыпыкIэнкIи хъун». КъыдэкIыжьхэти тэтэ­жъым къорэлъфхэмрэ пхъо­рэлъ­ф­хэмрэ игъусэхэу дахьэ­хэти, чъыгхатэр къакIухьэзэ, бэщхэмкIэ чъыг пэпчъ еощтыгъэх. «Мы­щи Тхьэм пкъыре­гъахь, мыщи Тхьэм пкъыре­гъахь!» аIозэ.

Жьыхьарз — жьыкорен, лъэшэу къепщэрэ жьыр илъымэ, а зы чIыпIэм къыщыуцоу, сапэр, пкъыгъо псынкIэхэр зэрихьэхэу, ыгъэчэрэгъоу зэри­лъа­сэхэу къэзыIэтэу езыхьы­жьэрэ жьы къечэрэгъокI. «Жьы­хьарзэм шъухэмыхь, шъудихьыещт» араIощтыгъ ныбжьыкIэхэм.
Жьыбгъэуадж — жьыбгъэм щыухъумэгъэ, ар къыздипщырэм пэIут пкъыгъом ыкIыб.
Жьыкъухь — Iанэжъчъыг (мачта) зытет къухьэу Iанэжъ (парус) гъэIагъэу пылъагъэхэм жьыр къяпщэзэ хым щызекIорэ къухь.
ЖьыуапIэ — жьыбгъэу къеп­щэрэр къызэорэ чIыпI.
Жьыхъужъ — лъэшэу къепщэрэ жьыбгъэшху.
ХыцукI, псыхьарз — ошъуап­щэхэмрэ хы шъхьашъомрэ азы­фагу къихъухьэрэ жьы-псы ко­рен. Шыблэуае ошъуапщэр жьыкоренышхом ыгъэчэрэгъузэ хы шъхьашъом нэс къырещэ­хышъ, псыр хещышъ, ыгъэчэрэгъузэ дещае ыкIи псынкIэу илъыгъэу лъыкIуатэзэ, зынэсырэр зэхегъэтакъо. ЧIышъхьа­шъом къытехьэу, рыкIо зыхъукIэ, цIыфхэм тхьамыкIэгъошхо, зэрарышхо къафехьы. Шапсыгъэ, хы ШIуцIэ Iушъом, мыщ фэдэ бэрэ къыщэхъу.
Нэшанэхэр. Жьыбгъэр чIышъ­хьэшъо рыкIомэ, ощхыр къэкIогъошIу. Чъыгышъхьэр зэфэзыщэрэ жьыбгъэм «чъыгышъхьэ жьыбгъ» раIо. Оешхо е осы­шхо къэхъун хъумэ ар къепщэ.
Тэу Аслъан.