Гум нэсырэ гущыIэр

Ар къэгъотыгъошIоп ыкIи осэшIу иI. УсэкIо цIэрыIоу Къуекъо Налбый щэIэфэ фэсакъэу, адыгэ гущыIэм илъэкI-кIуачIэ ыушэтыгъ, ащкIэ адыгэ гупшысэм хигъэхъуагъ, адыгэ лъэпкъ литературэм зыригъэIэтыгъ.

УсакIом гъэшIэшхо къыгъэшIагъэп — илъэс 69-рэ, ау шIагъэу, творческэ лэжьыгъэ бай къыгъэнагъ.

Мы илъэсыр Къуекъо Налбый ыныбжь илъэс 85-рэ зыщыхъугъ. Ащ елъытыгъэу, цIыфыгухэм арыхьан ыкIи къарынэн зылъэкIыгъэ тхакIом ыцIэкIэ тиреспубликэ мэфэкI Iофтхьабзэхэр щырагъэкIокIыгъэх, илъэуж рэплъэжьых.

ШэкIогъум и 16-м АР-м и Лъэпкъ музей усакIом ыцIэкIэ шIэжь пчыхьэзэхахьэ щызэхащэгъагъ. Ащ Н. Къуекъом итворчествэ зикIасэхэр къыщызэхэхьэгъагъэх: хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэм ащыщхэу МэщфэшIу Нэдждэт, Чэтэо Ибрахьим, шIэныгъэлэжьхэр, сурэтышIхэр, Адыгэ телевидением, радиом, «Адыгэ макъэм» къарыкIыгъэхэр, зэлъашIэрэ артистхэу Ленинград къэралыгъо институтым музыкэмкIэ, киномкIэ ыкIи театрэмкIэ истудие къэзыухыгъэхэм ащыщ­хэр, Лъэпкъ музеим иIофышIэхэр, АР-м икъэралыгъо хъарзынэщ иIофышIэу М. Къэзанэр, студентхэр, кIэлэеджакIохэр ыкIи Къуекъо лIакъом щыщхэр, Налбый ягуащэу Жаннэ.

Пчыхьэзэхахьэр зэрищагъ АР-м изаслуженнэ журналисткэу ТIэшъу Светланэ.

— Непэ тызэфэзыщагъэр тыгухэм къарынагъэу, лъэпкъым ижъуагъоу, уса­кIоу Къуекъо Налбый, — къыIуагъ ащ, — тыгу къэдгъэкIыжьыщт, иусэхэм тыкъяджэщт, дэгъоу зышIэщтыгъэхэм къаIохэрэм тядэIущт.

Ежь ышъхьэкIэ проектэу «Лъапсэ» зыфиIорэм зэрэдэлажьэрэр, Къуекъо лIакIом пылъ къэбарэу зыщыгъуазэ хъу­гъэр, Кавказ заом илъэхъан хэкум икIыжьыгъэхэм Налбый ятэжъ пIашъэу Хьаджахьмэд зэрахэтыгъэр, ащ илъэситф зыныбжь кIэлэхъоу Исмахьилэ игъусэу Тыркуем зэрэкIожьыгъагъэхэр къыIотагъ. Уахътэ тешIи, сабыир кIалэ къызэхъум, хэкужъым къыринэгъэ ышыпхъу закъо ыщэжьынэу Исмахьилэ тым Адыгеим къыгъэкIуагъ. Ау Iофым нэмыкIэу зыкъы­зэпыригъэзагъ, хэкужъыр зикушъэпIэ кIалэу Исмахьилэ кIожьыгъэп Тыркуем, ащ унагъо ышIагъ, бын дахэхэр — къо, пхъухэр иIэ хъугъэх, ыкъоу Юныс тхэкIо цIэрыIо хъун насыпыр зиIэгъэ Налбый ятэ хъугъэ. ЛIэкъо лъапсэм мэхьанэшхо зэриIэр дэгъоу къыгурыIощтыгъ Юныс ыкъоу Къуекъо Налбый. ТхакIом ыгуи, ыпси ахэткIухьэпагъэу ахэлъыгъ лъэп­къым итарихъ, адыгабзэм, адыгэ литературэм, ныбжьырэ адыгэ хабзэм. Мы зэкIэмкIэ гъэзагъэу щэIэфэ Налбый Iо­фы­шхо зэришIагъэр Светэ кIигъэтхъыгъ, электроннэ IэпыIэгъухэр къызфигъэфедэхэзэ цIыфхэр Налбый зыхэт видео­роликхэу Адыгэ телевидением, радиом яIэхэм аригъэплъыгъэх. «Зы урыс гущыIэ сшIэщтыгъэп къоджэ еджапIэм сызы­чIахьэм, — Налбый «къытхэтэу» къе­Iуатэ, — ау пшIоигъомэ, зэмыгъэшIэшъуни, къыбдэмыхъуни щыIэп… Адыгабзэр джыри дунаим бэдэдэрэ тетыщт, щыIэщт, — къыпегъахъо. – Адыгэм ыбзэ бгъэлъэ­пIэн фае». «Усэр сыдэущтэу къэхъура?» аIуи Налбый еупчIыгъэх. Ежьми уемыжэгъахэу чэщ кIасэм, оешхом, пчыкIэ хъо­пскIым ямэкъэгъэIум фэдэу, бгъэгум ар къызэрэдэкIырэр къыIотагъ. «Угу илъ шъыпкъэр къыпфаIо зыхъукIэ, дунаим щиз охъу, сымэджэ ужым фэд гупшысэр бгъэм къыдэкIэу зыптхыкIэ», — ыIощ­тыгъ Налбый.

Мыщ пыдзагъэу Налбый илитературнэ творчествэ фэгъэхьыгъэ псэлъэ зэкIэупкIагъэ къышIыгъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ишIэныгъэлэжьэу Шэуджэн Тэмарэ.

Ащ Налбый итхакIэ ыгу зэрэрихьырэр, игуапэу ипроизведение зэфэшъхьафхэм Iоф зэра­дишIэрэр, апэрэ адыгэ фильмым исценарий ащ зэритхыгъэр, Адыгэ театрэм исценэ щагъэуцугъэ «Тятэжъхэм яорэд», «СылIэмэ сыжъугъэтIылъыжь», икIэлэцIыкIу тхыгъэхэр пIуныгъэ-гъэсэныгъэ осэшIу яIэхэу зэрэгъэпсыгъэхэр, Къуе­къом ымакъэ, нэмыкI тхакIохэм атекIэу зэрилъытэрэр къыIотагъ, усакIор зие лъэпкъым зэрикIасэр кIигъэхъыгъ.

Пчыхьэзэхахьэм хэлэжьагъ АР-м культурэмкIэ и Министерствэ иIофышIэ шъхьаIэу Ацумыжъ Лианэ. Ар адыгэбзэ къэбзэ зэкIу дахэкIэ къызэрэгущыIагъэм едэIугъэхэр ыгъэгушIуагъэх. Адыгэ культурэр зэфэдэкIэ Налбый зэригъэбаигъэр къыхигъэщыгъ, непи итворчествэ яIэубытыпIэу Адыгэ театрэми, культурэм зэрэпсаоу хахъо ашIынэу къафэлъэIуагъ.

ГущыIэм гущыIэр къыкIэлъыкIощтыгъ. Урысыем изаслуженнэ, АР-м инароднэ артистэу Зыхьэ Заурбый Iофтхьабзэм хэлэжьагъ. «Налбый утегущыIэнэу щытэп, игущыIэ укIэдэIукIыныр нахь тищыкIагъ», — къыIуагъ Заур. Бжьэм фэдэу зэрэIоф­шIэкIуагъэр, игущыIэ IэшIу фэдэ къабзэу зыщищыкIагъэм гущыIэ дыдж шъыпкъэр къызэриIощтыгъэр, Тхьэр сэнаущыгъэ къодыеу щымытэу, зэчый гъэшIэгъон­кIэ къызэретэгъагъэр, ар къыгъэшъыпкъэжьи, иадыгэ лъэпкъ щэIэфэ фэлэжьагъэу ылъытагъ, Налбый ыцIэ дунэе культурэм зэрэхэуцуагъэр къыIуагъ.

Лъэпкъ театрэм иартистэу Кукэнэ Мурат дэгъоу Налбый зэришIэщтыгъэр, итворчестви уасэ зэрэфишIырэр къы­Iуагъ. ЦIыф рэхьат гупсэфэу Налбый зэрэщытыгъэр, игущыIэ — итворчествэ пкъы пыти, шъо дахи фишIын зэрилъэ­кIыгъэр Мурат кIигъэтхъыгъ. «Пщы-оркъ заом» щыщ пычыгъом дахэу къеджагъ.

ТхэкIо ныбжьыкIэу, шIэныгъэлэжьэу Сихъу СултIан зэхахьэм къыщыгущыIагъ. Налбый IукIэнэу, дэгущыIэнэу мыхъугъэ­ми, «гумрэ акъылымрэ зэфищэу гупшысэшхо хэлъэу зэрэтхэщтыгъэм сыщыгъуаз, ащ фэдэ тхакIо адыгэхэм зэрэтиIэм мэхьанэ есэты, тиIэр тыухъумэзэ, тинахьыжъхэм тарыгушхоу тапэкIэ тылъыкIотэн фае», — къыIуагъ СултIан.

Пчыхьэзэхахьэр окIофэ мызэу, мытIоу, цIыфэу ащ хэлажьэхэрэр Налбый иусэ мэкъэ пычыгъохэм арагъэдэIугъэх. УсакIом итворчествэ шIулъэгъум чIыпIэ ин зэрэщыриIэр ТIэшъу Светланэ къыхигъэщыгъ ыкIи ащ ишыхьатэу зэлъашIэрэ артисткэу Уджыхъу Марыет IупкIэгъэ-къэ­бзагъэрэ дэхэгъэ инрэ кIэлъэу ахэм ащыщ къеджагъ.

ЦIыфэу къэкIуагъэхэм ащыщыбэм чэщри, ощхэу зэпымыурэри агу къэмыкIыжьэу, Налбый игупшысэ дунай зэлъи­убытыгъэхэу даIощтыгъэх зэкIэ гуапэ ащыхъоу. Къуекъом мы хьакIэщым хэлажьэхэрэмкIэ, анахь лъэгэпIэ иным тет усакIу, гупшысакIу, философ, цIыф заф. Щэч хэлъэп, зышъхьамысыжьэу илъэпкъ фэлэжьагъ. Налбый къытхэт, лъэпкъыр щэIэфэ щыIэщт.

ШIэжь-мэфэкI хьакIэщыр зэрэкIуагъэм усакIом игупсэхэр ыгъэрэзагъэх.

«ЦIыфхэм пцIэ раIофэ ущыI» пкIэн­чъэу зэрамыIуагъэр къыушыхьатыгъ хьакIэщым.

Мамырыкъо Нуриет.

Сурэтыр: Лъэпкъ тхылъеджапIэр.