Адыгэмэ амышIэу аIуагъэп «гущыIэр — кIуачIэ» е «гущыIэр Iэзэгъу». Ащ кIоцIылъ зэрэщыIэм гу лъимытэн ылъэкIыщтыгъэп Къуекъо Налбый. Сыда пIомэ, адыгэ лэжьэкIо унэгъо дахэ къихъухьагъ, щапIугъ, ытхьакIумэ гущыIэр ихьэу къэтэджыгъ.
Илэгъумэ афэдэу Налбый Къунчыкъохьэблэ еджапIэм щеджагъ, ащ ыуж Мыекъуапэ къакIуи, Адыгэ къэралыгъо институтым кIэлэегъэджэ сэнэхьатым зыщыфигъэсагъ, филологиемкIэ факультетым иадыгэ отделение къыухыгъ. Налбый аукъодыеу мы факультетыр адрэ пстэумэ къахихыгъэп, ыгукIэ икIасэу, шIогъэшIэгъон адыгабзэм ыкIи адыгэ литературэм нахь апэблагъэ зэрэхъущтым ынаIэ тетыгъ.
Теубытагъэрэ щэIагъэрэ зыхэлъ цIыфэу зэрэщытыгъэм ишыхьат ищыIэныгъэ гъогу фэхъугъэ гъэзапIэхэри. Институтыр къызеухым гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» корреспондентэу, къоджэ кIэлэегъаджэу, етIанэ клубым ипащэу ыкIи Тэхъутэмыкъое район гъэзетым икорреспондентэу Iоф ышIагъ. Ащ ыуж Мыекъуапэ къэкIожьи, хэку радиом ыкIи Адыгэ телевидением адыгабзэкIэ къэтынхэм яотдел ипэщагъ. 1998-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу щэIэфэ, Налбый Адыгэ республикэ тхылъ тедзапIэм иредактор шъхьэIагъ.
Илъэс 40-м къыкIоцI адыгэ литературэм щылэжьагъ. Мы уахътэм ащ адыгэ гущыIэр цэу ыджыгъ: къыкIэкIыгъэр — усэ, гупшыс, кIуачIэ. Джащыгъум, сыдигъуи зэрэшIоигъуагъэу, ышъхьэкIэ, творчествэмкIэ фэлъэкIыщтыр ыушэтыгъ. Ытхыхэрэр 1965-рэ илъэсым щегъэжьагъэу къыхиутыщтыгъэх. ШъхьашъорыкIо IофшIакIэр Налбый икIэсагъэп, хэти кIоцIылъ шъыпкъэр ары ышIэмэ шIоигъоу зыкIэхъопсыщтыгъэр. Анахьэу ыпшысыжьы икъугъэр гущыIэр ары. КъыгурыIощтыгъ ар купкI зиIэу, шъуабэу ыкIи кIочIэшхоу зэрэзэхэлъыр.
Зигъо кIэхьэгъэ гупшысэхэр бгъэгум дэмыфэжьхэ хъухи, тхьапэм къытехьагъэх — апэрэ усэхэр, апэрэ тхылъыр ыкIи нэмыкIхэр зыр зым нахь шIагъоу Налбый ытхыгъэх.
Адыгэ усакIоу, тхакIоу, драматургэу, литературэмкIэ АР-м и Къэралыгъо шIухьафтын, дунэе шIухьафтынэу Къандурым ыцIэкIэ агъэнэфагъэм ялауреатэу, шIэныгъэхэмкIэ Дунэе адыгэ академием, Урысыем итхакIохэм я Союз ахэтыгъэу Къуекъо Налбый къызыхъугъэр (бэдзэогъум и 20-м) илъэс 85-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ Iэнэ хъурае Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ тхылъеджапIэ чъэпыогъум и 31-м щызэхащагъ. Ар шIуфэс псэлъэ фабэкIэ къызэIуихыгъ Лъэпкъ тхылъеджапIэм иIофышIэ чанэу Кучмэз Аминэт. ТхэкIо цIэрыIоу, адыгэ литературэм ихъарзынэщ зипроизведениехэр хэхьагъэхэу, ар зыгъэбаигъэ Къуекъо Налбый итворчествэ джырэ мафэхэм цIыфхэм ыкIи ныбжьыкIэхэм афиIотыкIыгъэныр, зэлъягъэшIэгъэныр мы Iофтхьабзэм мурадэу зэриIэр ащ къыIуагъ.
Iэнэ хъураем гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм ишIэныгъэлэжьхэр хэлэжьагъэх. МэфэкIым щыIагъэх Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжым щеджэхэрэр, ахэм ащыщхэр Налбый иусэхэм къяджагъэх.
МэфэкI тхылъ къэгъэлъэгъон инэу «ТхакIоу лIэшIэгъухэр къэзыгъэгущыIэрэр» зыфиIорэр краеведениемрэ лъэпкъ литературэмрэкIэ яотдел иIофышIэу Айтэчыкъо Рузанэ къыриIотыкIыгъ. МэкIаиплIымэ атет гъэзет нэкIубгъохэр, журнал зэфэшъхьафхэр, сборникхэр, тхылъхэр Налбый итворчествэ лъэныкъуабэкIэ къизыIотыкIэу зэрэщытхэр, ахэм къакIэлъыкIоу, ежь усакIом, тхакIом икъэлэмыпэ къыпыкIыгъэ тхыгъэ зэфэшъхьафыбэр, ахэм къаIуатэрэр, Налбый зэрэусэкIошхор, зэрэгупшысакIор, зэрэфилософыр, зэрэIофшIэкIошхор библиотекарым къыриIотыкIыгъэх. Джащ фэдэу Налбый ыцIэ епхыгъэ фильмэр ыкIи слайд къэгъэлъэгъоныр мэфэкIым щагъэфедагъэх.
Мы зэкIэм къакIэлъыкIуагъ Iэнэ хъураем иIофшIэн. Ар зэрищагъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым и Ученэ секретарэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Шэуджэн Тэмарэ.
Апэрэ гущыIэу тхакIом ищыIэныгъэ ыкIи итворчествэ фэгъэхьыгъэр къышIыгъ филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, институтым литературэмкIэ иотдел иIофышIэу Шъхьэлэхъо Дарико. Илъэс 40-м литературэм фэлэжьэгъэ усэкIо ыкIи тхэкIо цIэрыIом ишIулэжьыгъэ кIигъэтхъэу ар къэгущыIагъ. Налбый щэIэфэ емызэщыжьэу литературэм зэрэфэлэжьагъэр, зэкIэ жанрэ пстэоу щыIэмкIэ гъэзагъэу Iофышхо зэрилэжьыгъэр, сэнаущыгъэ къодыер арымырэу, зэчый гъэшIэгъон зэрэхэлъыгъэр ыкIи фэлъэкIырэр зэришIагъэр, илъэпкъ зэрэIуигъэкIэжьыгъэр Дарико кIигъэтхъыгъ. Налбый иусэ, ипрозэ, идраматургическэ произведениехэм, кIэлэцIыкIухэм апае ытхыгъэхэм, исценариекIэ апэрэ фильмэу «Гугъэм имэзах» ыIоу агъэуцугъэм ацIэхэр къыпчъыгъ, ахэм мэхьанэшхо аритыгъ.
ШIэныгъэлэжьэу, институтым литературэмкIэ иотдел иIофышIэу Агъыржьанэкъо Симхъан гущыIэр лъигъэкIотагъ, ащ ынаIэ анахьэу зытетыгъэр Налбый кIэлэцIыкIухэм уасэ зиIэу, бзэ IэшIу зэкIукIэ тхыгъэ тхылъыбэ зэрафитхыгъэр ары. Апэрэхэм ащыщэу «Такъэмрэ къакъэмрэ» ежь Налбый къызэрэритыгъагъэр, «Домик для дождя», «Адыгабзэм фэIазэр», нэмыкIхэри еджэкIо цIыкIухэм япсихологие тегъэпсыхьэгъэ шъыпкъэхэу, егъэджэн-пIуныгъэ мэхьанэшхо ахэлъэу зэрэгъэпсыгъэхэр, ахэмкIэ пшIоигъомэ, ебгъэджэнхэ зэрэплъэкIыщтыр, кIэлэцIыкIухэм тхэкIошхор афэгумэкIэу зэрафэтхагъэр шIукIэ филъэгъугъ.
Налбый игущыIэ зафэ, игупшысэ псыхьагъэ зэфэдэкIэ адыгэ литературэм зэрэхэхьагъэр, щыIэныгъэр лъэныкъуабэкIэ рилъэгъукIэу зэрэтхагъэр, цIыфым фэгумэкIэу, жъи кIи шIу къадэхъумэ шIоигъоу, инэплъэгъу итхэу, дэгъур ыкIи дэир гущыIэкIэ афызэхифэу, адеIэу зэрэщыIагъэр Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет икIэлэегъаджэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Хъуажъ Нуриет кIэкIэу къыриIотыкIыгъ.
Джащ фэдэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ишIэныгъэлэжьхэу ЖакIэмыкъо Зарим, Тэу Нуриет, ШэкIо Мирэ Налбый итворчествэкIэ гъэзагъэу дахэу къэгущыIагъэх. Институтым фольклорымкIэ иотдел ипащэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Цуекъо Нэфсэт Налбый ищыIэныгъэ, итхыгъэхэр икIасэу зэришIэхэрэр нафэми, къызтегущыIагъэу, къызщыуцугъэр, усакIор ежь игукъэкIыжьхэм шIукIэ къызэрахэнагъэр ары. Налбый район гъэзетым икорреспондентэу Iоф ышIэзэ, ПчыхьалIыкъое гурыт еджапIэм къызэрэкIогъагъэр, шIоIофэу, мэхьанэ ритэу, дэпкъ гъэзетэу къыдагъэкIыщтыгъэм зэреплъыгъагъэр, ашIэрэ Iоф цIыкIум зэрэкIигъэгушIугъагъэхэр, район гъэзетым тхыгъэ цIыкIухэр арагъэхьызэ ашIынэу къызэрялъэIугъагъэр Нэфсэт ыгу къыгъэкIыжьыгъэх. Ащ дакIоу Налбый цIыфхэр зылъищэнхэ, щыIэныгъэм кIигъэгушIунхэ зэрилъэкIыщтыгъэр кIигъэтхъыгъ.
Iэнэ хъураем къырагъэблэгъагъ ыкIи щыIагъ Къуекъо Налбый ишъхьэгъусэу Жаннэ. МэфэкI Iофтхьабзэр зэрэкIуагъэм, къаIогъэ гущыIэ пэпчъ Налбый ишIушIэгъэ ин кIигъэтхъэу зэрэщытыгъэр, лъэпкъым, цIыфхэм апае усакIор зэрэзышъхьамысыжьыгъэр, Тхьэр къыфэупсэу, акъыл-шIэныгъэр къызэрэритыгъагъэр, ар зэкIэ илъэпкъ зэрэIуигъэкIэжьыгъэр, Налбый ыцIэ ыIэтэу мы Iэнэ хъураер зэрэгъэпсыгъагъэр Жаннэ къыхигъэщыгъ, пстэуми «тхьашъуегъэпсэу!» къариIуагъ.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.