Сэнаущыгъэ къодыеу щымытэу, зэчый гъэшIэгъон лъэпкъ музыкэмкIэ зыхэлъ Нэхэе Аслъан Теуцожь районым ит къуаджэу Джэджэхьаблэ шэкIогъум и 18-м, 1943-рэ илъэсым къыщыхъугъ.
Ныбыдзыщэм хэлъэу, лъэпкъ мэкъамэхэм ядэхэгъэ-лъэпIагъэ зэрэзыIуищагъэм щэч хэлъэп, ны насыпышIоу быныр зилъапIэм, кушъэ къуапэр ыгъэхъыезэ, анахь мэкъэмэ дахэхэр кIиIукIыщтыгъэх. Исабыигъом къыщегъэжьагъэу ащ ытхьакIумэ лъэпкъ орэдыр итыгъ. Сабыим хахъуи, шъэожъые такъыр къызэхъуми къуаджэм дэт хьакIэщхэу нахьыжъ Iушхэр пчыхьэрэ зыщызэхэсхэу, орэдыр къызыщаIоу, шыкIэпщынэм зыщыкIырагъэщыхэрэр, тхыдэжъ-къэбарыжъ гъэшIэгъоныбэр къызщаIуатэхэрэр икIопIагъ, а зэкIэми фэбэгъэ-гоIугъэр бгъэм къыдалъхьагъ, игъо къэси, ежь иорэд мэкъамэхэми псэ къапыкIагъ.
ЛъэгъошIу
Гур зыфаблэрэм уфэкIоныр, уикIэсэ лъэпкъ мэкъамэхэр къыпхагъахъоу блэжьынхэр, музыкэ шIэныгъэр уиIэрыфэгъоу ахэм ахэбгъэхъоныр, мэкъэмэ ялыехэу адыгэ лъэпкъым ыпсэ тешIыкIыгъэхэр уусынхэр — адыгэ лъэпкъ искусствэр бгъэбаиныр — насыпыгъ.
Джа гъогу гъэшIэгъон иным емызэщыжьэу рэкIо Нэхэе Аслъан. КультурэмкIэ къэралыгъо институтэу Краснодар дэтым сэнэхьатыр хор дирижированиемкIэ щызэригъэгъотыгъ, 1976-рэ илъэсым къыухыгъ. 1979-рэ илъэсым Тбилисскэ къэралыгъо консерваторием чIэхьагъ ыкIи А. В. Шаверзашвили композициемкIэ икласс щеджагъ. Студентыгъо илъэсхэм Нэхэе Аслъан музыкэм дэлажьэу ыублагъ, оркестрэ произведение хьылъэхэр ытхыгъэх.
Консерваториер дэгъу дэдэу къыухи, Аслъан 1983-рэ илъэсым Мыекъуапэ къэкIожьыгъ. Адыгеим имузыкальнэ еджапIэхэм зэращеджэщтхэр зычIэлъхэ методическэ кабинетым (1983 — 1992-рэ илъэсхэм) идиректорыгъ. 1990-рэ илъэсым лъэпкъ орэдым ыкIи къашъом я Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Ислъамыем» идиректорэу ыкIи непэ къызынэсыгъэм ихудожественнэ Iэшъхьэтетэу Iоф ешIэ. Джащ къыщегъэжьагъэу Урысыем, IэкIыб къэралхэм гастрольхэр ащызэхещэх. Ансамблэр зылъэгъугъэхэм агумэ пытэу къарынагъ. Аслъан ансамблэм ихудожественнэ пэщэ къодыеп, ащ имузыкэ программэ зэрэщытэу иавтор.
«Ислъамыер» игъэпсыкIэ-шIыкIэкIи, лъэпкъ нэшанэр куоу хэгощагъэу къызэрэригъэлъэгъукIырэмкIи искусствэ шэпхъэ лъагэм дештэ ыкIи зые адыгэ лъэпкъым лъэшэу икIас. Ансамблэм иартист пэпчъ, орэдыр ащыщ шъыпкъэу, яорэдкъэIуакIэ зэдештэ ыкIи едэIухэрэр агъэразэх.
Музыкэм ишъэфхэр къызIэкIэхьэгъэ артистхэр, орэдым, мэкъамэхэм ащыщ шъыпкъэ хъугъэу, IэпэIасэх. «Ислъамыер» адыгэ орэдым ыкIи къашъом абзэ куоу зэхэзышIэу, искусствэ иныр зыхэлъ ансамблэшху. Ар зэкIэ зилъэкI-кIуачIэ къыхьырэр, къыхьыгъэр, зэкIэ адыгэ лъэпкъ орэдхэр зэзгъэзэфэжьхи шъошэ гъэнэфагъэ язытыгъэ композиторышхоу Нэхэе Аслъан ары.
Лъэпкъ музыкэ искусствэр зэрэщытэу ащ зэкIипIухьагъ, шIэныгъэ лъапсэ иIэу ыгъэпсыгъ. Ыусыгъэхэр зыр зым нахь дэгъужьэу къызэкIэлъэкIох: «Слово о матери» зыфиIорэ вокальнэ циклэу
Жэнэ Къырымызэ иусэхэм арылъыр; МэщбэшIэ Исхьакъ ироман техыгъэ оперэу «Раскаты далекого грома»; симфоническэ оркестрэм пае мэфэкI увертюрэр; «Память» зыфиIорэ плIэу зэхэт мэкъамэу, Iэмэ-псымэхэу виолончелым ыкIи фортепианэм атегъэпсыхьагъэр; пщыналъэхэр скрипкэмрэ фортепианэмрэ апае; поэмэ-рапсодиеу «Къолэн» хорым ыкIи лъэпкъ Iэмэ-псымэ оркестрэм афитхыгъэр. Ансамблэм къыIорэ орэдхэу «Ислъамый», «Цырац», «Мэзгуащ», «ЩырытIым», «Зыгъэгус» ащ фэдэ къэIуакIэм фэзгъэхьазырыгъэхэр Нэхэе Аслъан. Джащ фэдэу, орэдхэр, романсхэр ыусыгъэх МэщбэшIэ Исхьакъ иусэхэм арылъхэу — «Откуда эта музыка во мне?» (1984), «Песня о Гузерипле» (1972, кIишIыкIыжьыгъ ятIонэрэу — 1994-м).
Композиторэу Нэхэе Аслъан искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэм ыкIи училищхэм ястудентхэм апаекIэ фортепианнэ произведениехэм ясбор-
ник къыдигъэкIыгъ (2005). КIэлэцIыкIухэм апае орэд мэкъамэхэр 40-м нахьыбэу хихыгъэх.
ИлъэсипшI пчъагъэу музыкэм фэгъэзагъэу Iоф зишIэрэм бэ фэукIочIыгъэр ыкIи къыдэхъугъэр Нэхэе Аслъан. ИIофшIагъэ адыгэ лъэпкъым имызакъоу тыдэкIи — ткъош республикэхэми,
Урысыешхоми, IэкIыб къэралхэу адыгэхэр зыщыпсэухэрэми осэшIу къыщыфашIыгъ.
Нэхэе Аслъан орэдыр ищыIэныгъ, чэщи мафи, зэпыуи зэпычи имыIэу музыкэм идунэе нэфыпс ар хэт, зигъэбэлэрэгъырэп, илъэпкъ фишIэрэм ыгу хегъахъо, ишIушIагъи мэбагъо. Композитор цIэрыIом щытхъуцIабэ къылэжьыгъ. Адыгэ Республикэм, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Урысыем, Пшызэ искусствэхэмкIэ язаслуженнэ IофышIэшху, Адыгеим, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Урысыем янароднэ артист. Нэхэе Аслъан ыусыгъэ рапсодиеу «Хьагъэуджым и ЗэфакIу» зыфиIорэм паекIэ, АР-м и Къэралыгъо шIухьафтын къыфагъэшъошагъ.
Мы мафэхэм «Ислъамыем» иконцертхэр зэфэдэкIэ Адыгэ Республикэм щэкIох.
Музыкэр ыкIи цIыфыр, музыкэр ыкIи гъашIэр зэкIэрыпчынэу щымытхэу пытэу зэпхыгъэх. Нэхэе Аслъан а зэкIэ къыгурыIуапэу зышъхьасыжьыгъэп — адыгэ музыкэм, адыгэ орэдым тэмэ пытэ афишIыгъ. ИшIу фэбагъоу щыIэнэу, гъэ мин тхъэжьэу къыгъэшIэнэу фэтэIо.
Мамырыкъо Нуриет.