Кавказ заповедникым щыпсэурэ шъыхьэ пчъагъэр зыфэдизыр илъэс къэс бжыхьэм къалъытэжьы. Заповедникым иIофышIэхэм мыгъэ лъытэжьын Iофыр Iоныгъом и 25-м къыщегъэжьагъэу чъэпыогъум и 2-м нэс зэшIуахыщт.
Заповедникым ипащэ научнэ IофшIэнымкIэ игуадзэу Николай Ескиныр пэшIорыгъэшъэу цIыфхэм къяджагъ а тхьамафэм къыкIоцI зызыгъэпсэфынэу къэкIуагъэхэр къыхахыгъэ лъагъохэм атемыкIынхэу, шъыхьэхэр амыгъэщтэнхэу.
Н. Ескиным къызэриIуагъэмкIэ, шъыхьэхэр анахь псэушъхьэ сакъхэу къушъхьэхэм ахэсхэм ащыщых. Ахэм цIыфыр километрэкIэ къыпэчыжьэми къашIэ, «цырхъ» макъэ къэIугъэми, кIэдэIукIых, ау цIыфыр къызалъэгъукIэ, лъатэхэзэ кIаIэ.
— Лъытэжьынхэр едгъэжьагъэу цIыфхэм шъыхьэхэр къызагъащтэхэкIэ, япчъагъэ зыфэдизыр зэбгъэшIэныр къин мэхъу, ащ фэшъхьафэу ахэм зыхэсыгъэхэ чIыпIэр къабгынэу, лъыхъохэзэ нэмыкIхэр къыхахэу къыхэкIы, — къыIуагъ Н. Ескиным.
Джары заповедникым къэкIорэ хьакIэхэми, зекIохэми шъыхьэхэр амыгъэгумэкIынхэу макъэ зыкIарагъэIурэр.
Шъыхьэхэр сыдигъуи куп-купэу зэхэтхэу мэпсэух. Бжыхьэр къызысыкIэ шъыхьэхъухэр гъогыхэзэ зэджэжьыхэу рагъажьэ, Iэгъо-благъом итхэр зэкIэ илъэсым зэ къызщызэрэугъоихэрэ чIыпIэ хэгъэунэфыкIыгъэм къыращалIэх. КъыкIэлъыкIорэ илъэсым шъыхьэ щырхэр къакIэхъухьагъэхэу джыри къызэхэхьэх.
(Тикорр.).