Щэджэгъуашхэм ыуж умыгъолъымэ нахьышIу
Шъыпкъэр пIощтмэ, щэджэгъуашхэ дэгъоу, рэхьатэу ышIынышъ, ащ пыдзагъэу тIэкIурэ щылъыныр, пкъым зыригъэгъэпсэфыныр бэмэ якIас. Ау, зэрэхъурэмкIэ, специалистхэм къызэраIорэмкIэ, ащ фэдэ зыгъэпсэфыкIэм псауныгъэм зэрар рихын ылъэкIыщт, ары пакIошъ, ар щынагъо.
Эндокринологэу Зухра Павловам къызэриIорэмкIэ, щэджагъом дэгъоу, пытэу узышхахэрэм ыуж угъолъы, учъые хъущтэп. Ащ фэдэ зыгъэпсэфыныр шэны зыфэхъухэрэм диафрагмэм (ныбэмрэ бгъэгумрэ зэхэзыушъхьафыкIырэ лыпцэ-фэ, «мышечно-сухожильная перегородка» зыфаIоу хэтым) щэхабэ (грыжэ) иIэ хъун ылъэкIыщт.
Ар цIыфым иIэ хъугъэмэ, апэрэ нэша-нэу «зыкъэзыгъэлъэгъощтхэр», ащ уезы-гъэгуцэфэн плъэкIыщтхэу врачым къыхи-гъэщыхэрэм ащыщых гушъхьабжэм зэригъэгумэкIыщтыр, шхыныр къыдэ-оежьыныр, бэрэ къэиныр, къэжыныр, бгъэгум ыкIыбкIэ узыныр (гуузым фэдэу), ыгъэжьызэ гур къытеоныр (тахикардиер), жьымыгъотыныр, пскэныр.
Эндокринологым къызэриIорэмкIэ, шхын кIуапIэм щэхабэр (грыжэр) иIэ хъугъэмэ, ащ къыпэгъунэгъоу щылъ «блуждающий нерв» зыфаIорэми зэрар рехы, цIыфым ыгу къэуцурэм фэдэу къыщегъэхъу.
Мыщ дэжьым З. Павловам къыхегъэщы: цIыфым игъашIэ хахъо къэс грыжэр иIэ хъуным ищынагъуи хэхъо, сыда пIомэ пкъышъолым иклеткэхэм яуфэупцIагъэ къыщэкIэ.
Мы зэпстэуми къап-къырыкIызэ специалис-тым къыкIегъэтхъы: щэ-джэгъуашхэм ыуж щылъы-ныр зикIасэхэм, ащ еса-гъэхэм защыIэн фае. Арэущтэу пшIыным ычIы-пIэкIэ тIэкIурэ диваным утесымэ нахьышIу. З. Павловам къызэриIо-рэмкIэ, умыгъолъы мы-хъущтмэ, узышхэрэм ыуж сыхьатитIурэ ныкъорэм нахь мымакIэу тебгъэшIэн фае.
Шъоущыгъум нахь мымакIэу
ЩыIэныгъэр зы чIыпIэ зэримытым фэд шIэныгъэри. Наукэм загъорэ щегъэзые лIэшIэгъухэм къакIоцI цIыфхэм шIошъхъуныгъэ зыфыря-Iагъэхэр. Джащ фэд тянэхэм тицIыкIугъом ренэу тагъэшхыщтыгъэ, непи бэмэ ягуапэу агъэфедэрэ кIэлэцIыкIу шхынэу «манкэкIэ» заджэхэрэм фэгъэхьыгъэри.
Мы крупэ лъэпкъыр арэущтэу жъугъэу зыкIагъэфедэщтыгъэу непэ специалистхэм къаIорэр кIэлэцIыкIу гъомылапхъэу сабы-им ищыкIагъэр зэкIэ зыхэлъэу джы къыдагъэкIыхэрэм афэдэхэр зэрэщымы-Iагъэхэр ары. Ау мыр кIэлэцIыкIухэм язакъоп, ныбжь зиIэхэми ар зикIасэу ахэтыр макIэп.
Гастроэнтерологэу Диляра Лебедевам къызэриIорэмкIэ, мы крупэм хэшIыкIыгъэ хьантхъупсэу щэр зыхэтыр пчэдыжьышхэ гъомылэу бэрэ бгъэфедэмэ, шъоущыгъум пкъышъолым зэрарэу рихырэм нахь макIэп ащи къызыдихьырэр.
Мы крупэр коцым хьаджыгъэ зыхашIы-кIырэм ыуж къэнэ. Специалистхэм къызэраIорэмкIэ, мыщ витамини, минералхэри хэлъхэп пIоми хъущт. Ау глютен (клейковинэкIэ заджэхэу коцым, натрыфым ахэлъ белокыр – щэпсыр) хэлъышъ, ар къызэмыкIухэрэм ыкIи аутоиммуннэ узхэр зиIэхэм амыгъэ-федэмэ нахьышIу. Мыхэм ямызакъоу, мы крупэм клетчаткэ хэлъэп ыкIи ащ ипроцент 85-р «углевод псын-кIэхэр» зыфаIохэрэр ары. Медицинэ IофышIэхэм ары шъоущыгъум ыкIи хьаджыгъэ фыжьым ар зыкIарагъапшэрэр.
Аужыхэрэм, шъоущыгъумрэ хьаджыгъэ фыжьым хэшIыкIы-гъэ гъомылапхъэхэмрэ, лъым глюкозэу хэлъым зыкъыра-гъэIэты, шъоущыгъу уз цIыфым иIэным ищынагъо хагъахъо.
Д. Лебедевам зэрилъытэрэмкIэ, щэкIэ шIыгъэ крупэхэр пшхыхэ хъумэ, шъоущыгъоу лъым хэлъым зыкъеIэтышъ, инсулин нахьыбэу цIыфым ищыкIагъэу мэхъу. Арышъ, углеводхэр макIэу зыхэлъхэу, белокымкIэ нахь баихэр ары пчэдыжь шхынкIэ къыхэп-хыхэмэ нахьышIоу медикхэм алъытэрэр.
Лъэкъо лыпцэхэр мэузыхэмэ
IэпыIэгъу псынкIэмкIэ шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтэу Джанелидзе ыцIэ зыхьырэм (Санкт-Петербург) икардиологэу Константин Крулевым социальнэ хъытыухэм ащыриIэ инэкIубгъо къызэрэщитхырэмкIэ, цIыфым атеросклероз зэриIэр теубытагъэу къязыгъэIорэ нэшэнэ заулэ специалистхэм IэубытыпIэ ашIы.
Ахэм ащыщ лъэкъо лыпцэхэр узынхэр.
К. Крулевым къызэриIорэмкIэ, уз зэфэшъхьафхэм япхыгъэу лъакъохэр узынхэ алъэкIыщт. Ау цIыфым «обли-терирующий атеросклероз» зыфаIорэр ылъакъохэм яIэ хъумэ, нэшэнэ шъхьэIитIу къэлъагъо, нэмыкI узхэм ямыпхыгъэхэу.
«Мы узым инэшэнэ шъхьаIэр цIыфым метрэ 300 – 500 фэдиз лъэсэу зикIукIэ лъэкъо лыпцэхэр узыхэу къызэраублэрэр ары. Ащ нахь макIэ ыкIугъэмэ, ахэр арэущтэу узыхэрэп. Мыщ дэжьым къыщыхэгъэщыгъэн фае, лъакъохэр зырэхьатыжьхэкIэ, уатемытыжь хъумэ, такъикъ зытIущкIэ узыр хэкIыжьы. Мыщ къегъэлъагъо лъынтфэхэр зэрэзэ-щыкъуагъэхэр, ар атеросклерозым иятIонэрэ нэшан» — къетхы кардиологым.
Специалистым къызэриIорэмкIэ, лъакъохэр рэхьатхэ хъумэ, лъыбэ ящыкIагъэп, ащ къыхэкIыкIэ узым инэшанэхэр къэлъагъохэрэп. Узыр нахь хэужъыныхьагъэ зыхъукIэ, лъэдэкъэ кIышъор ыкIи лъэгуанджэхэм ашъо зызэблехъу. Арышъ, ащ нэмысызэ Iэзэн Iофтхьабзэхэр егъэжьэгъэнхэ зэрэфаем врачым къыкIегъэтхъы.
Псауныгъэ Тхьэм къышъует!
НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр ЖАКIЭМЫКЪО Аминэт.
Сурэтхэр: зэIухыгъэ къэбарлъыгъэIэс амалхэр.