Ныдэлъфыбзэр лъэпкъым ылъапс. Ар къэтыухъумэу, унагъо пэпчъ ыгъашIомэ, къыткIэхъухьэрэ сабыйхэм ашIэщт, аIулъыщт.
Адыгабзэм идэхагъэрэ ибаиныгъэрэ языгъэлъэгъурэ, зэрифэшъуашэу ащ рыгущыIэным фэзыгъэсэхэрэ ныбжьы-кIэхэр зэрэтиIэм урыгушхонэу щыт. Непэ зигугъу къэсшIы сшIоигъор Адыгэ къэра-лыгъо университетым адыгэ филоло-гиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет къэзыухыгъэ ыкIи ащ щылэжьэрэ Унэрэ-къо Щамсэт.
Щамсэт къуаджэу ХьакIэмзые къыщы-хъугъ. Ар еджапIэм джыри чIэсыгъ адыгабзэр нахь игъэкIотыгъэу зэри-гъэшIэнэу зырегъажьэм. Иныдэлъфыбзэ шIу ылъэгъуным, ащ уасэ фишIызэ къэтэджыным янэ-ятэхэм ямызакъоу, адыгабзэр языгъэхьыщтыгъэ ХьакIэмызэ Нинэ щысэтехыпIэ фэхъугъ. Ятэшыпхъоу Унэрэкъо Рае адыгабзэр сыдигъуи игъэ-кIотыгъэу зэрегъашIэ, гъэхъэгъэшIухэр иIэхэу Адыгеим имызакъоу, IэкIыбыми щызэлъашIэ.
Щамсэт гурыт еджапIэр къызеухым Адыгэ къэралыгъо университетым чIэхьагъ. Еджэным ыуж IофшIэныр унэе кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм кIэлэпIоу щыри-гъэжьэгъагъ. КIэлэцIыкIуи 10 — 15 къыфащэщтыгъ. Мафэ къэс пчэдыжьым къыщегъэжьагъэу пчыхьэм нэс адыгабзэкIэ адэгущыIагъ, усэ цIыкIухэр, орэдхэр, «Уимафэ шIу», «ХъяркIэ» зыфэпIощтхэр аригъашIэщтыгъэх. Илъэсрэ ащ Iоф щишIагъэу ижъырэ орэд къэIуакIэ зыщызэрагъэшIэрэ ансамблэу ГъукIэ Замудин зэхищагъэм Iоф щишIагъ, кIэлэцIыкIоу ащ къекIуалIэхэрэм адыгабзэ аригъэшIагъ. ПIоблэ шIынымкIэ ГъукIэ Замудин IэпэIасэу щытыти, а уахътэм къыкIоцI ижъырэ Iэмэ-псымэм ишIыни пшъэшъэжъыем къызIэкIигъэхьагъ.
Бэ темышIэу хыIушъо шапсыгъэхэм я Адыгэ Хасэ итхьаматэу КIакIыхъу Мэджыдэ Унэрэкъо Щамсэт Шъачэ ригъэблэгъагъ. Грантэу къафагъэ-шъошагъэм ишIуагъэкIэ гурыт еджапIэхэм ачIэсхэм адыгабзэр арагъэшIэнэу щытыгъ. 2014-рэ илъэсым къыще-гъэжьагъэу Шъачэ имызакъоу, ащ пэгъунэгъу къоджэ псэупIэхэми адэт гурыт еджапIэхэм Кощхьаблэ щыщ пшъэшъэжъыеу Заремэ игъусэу адыгабзэр ащарагъэхьыгъ. Илъэсищым къыкIоцI шIоигъоныгъэ зиIэ кIэлэ-еджакIохэм яныдэлъфыбзэ арагъэшIагъ, ащ дакIоу ежьхэр зыщыпсэущтыгъэхэ ПсышIуапэ анахьыжъхэм курс къащы-фызэIуахыгъагъ, ащ цIыфыбэ къекIуа-лIэщтыгъ.
Адыгеим къызегъэзэжьым, Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжэу Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэм Iоф щишIэнэу Iухьагъ. Адыгабзэм исыхьатхэр къыра-тыгъэх. Студентхэм Iоф адишIэныр ыгу рихьыгъ, бзэр зэраригъэшIэщтым дакIоу адыгагъэр, хабзэр, Iэдэбныгъэр – адыгэ хабзэр къизыIотыкIырэ Iофтхьабзэхэр ренэу афызэхищэщтыгъэх. Мафэм Iоф зэрадишIэрэм имызакъоу, кружокэу «Адыгэм инеп, инеущ, инеущмыкI» зыфиIорэр зэхищи, ныбжьыкIэхэр чIыпIэ зэфэшъхьафхэм пчыхьэрэ ыщэхэу ыублагъ. СтIашъу Юрэ, ГъукIэ Замудин, Нэгъой Заур, ПIатIэкъо Айдэмыр, нэ-мыкIхэми яIэшIагъэхэм нэIуасэ афишIы-гъэх. Пшъэшъэжъыехэм дышъэидэным ишъэфхэр Сет-Пэнэшъу Сафиет къаригъэлъэгъугъэх. Джащ фэдэу Лъэпкъ тхылъеджапIэм, Лъэпкъ музеим, Лъэпкъ театрэм ренэу ыщагъэх.
Адыгэхэм ямызакъоу, нэмыкI лъэпкъ-хэм къахэкIыгъэ ныбжьыкIэхэри кружо-кым къэкIон амал яIагъ. Апэ къин алъэгъущтыгъэми, бзэр ашIогъэшIэгъон хъугъэ, гущыIэ зырызхэри къаIощтыгъэх. Ригъаджэхэрэр къалэм ыпэ къыщифэхэу, адыгабзэкIэ сэлам къызырахыкIэ е къызыдэгущыIэхэкIэ ышIэрэ Iофым уасэ зэриIэр пшъэшъэжъыем дэгъоу зэхешIэ. ИлъэситIурэ кружокыр лэжьагъэ.
— Адыгабзэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI Iофтхьабзэ зи блэдгъэкIыщтыгъэп. Ады-габзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ фэгъэ-хьыгъэу колледжым илъэситIум зэнэ-къокъу щызэхэтщагъ. Апэрэ илъэсым адыгэ нэмыкI къыхэдгъэлэжьагъэп, ау ятIонэрэм нэмыкI лъэпкъхэм къахэ-кIыгъэхэри къыхэдгъахьэхэмэ нахь гъэшIэгъонэу тлъытагъэ. IурыIупчъэхэр, гущыIэ кIыхьэхэр, усэхэр, орэдхэр къаIуагъэх, кроссвордхэр къашIагъэх, шъхьадж иамал елъытыгъэу зэтетыу-тыгъагъ. НыбжьыкIэхэм ар лъэшэу агу рихьыгъ, — игукъэкIыжьхэр Щамсэт къытфеIуатэ.
Илъэсищрэ ныкъорэ кIэлэегъэджэ колледжым щылэжьагъэу къыухыгъэ адыгэ лъэпкъ факультетым гъэрекIо къыщегъэжьагъэу ыгъэзэжьыгъэу «Практикум по адыгейскому языку» зыфиIорэр арегъэхьы. «Лаборатория экспериментальной лингвистики» зы-фиIоу АКъУ-м къыщызэIуахыгъэм щэлажьэ. Ащ нэмыкIэу бзэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэу республикэм щызэхащэхэрэм ахэлажьэ.
— Непэ университетым адыгабзэр зэрэщызэрагъашIэрэр тIэкIу зэхъокIыгъэ хъугъэ. Гукъау нахь мышIэми, адыгабзэр тиныбжьыкIэхэм икъу фэдизэу ашIэ-жьырэп. Урысыбзэр къатекIо, адыгэ къуаджэхэм адэсхэми ныдэлъфыбзэр ашIокъин хъугъэ. Ар тIэкIу къызгурыIорэп, тэ тиунагъо пштэмэ, адыгэбзэ закъу тызэрэгущыIэрэр. Шъыпкъэ, къыхэкIы урысыбзэ гущыIэхэр зыщыбгъэфедэщт чIыпIэхэри, ау ащ къикIырэп уины-дэлъфыбзэ чIэнагъэ пшIыным. АщкIэ къипIотыкIышъущтым къарыушхо хэлъэу сэлъытэ. Ар лъым хэлъ. Бзэм Iоф дэзышIэу, агукIи апсэкIи фэщагъэхэу студентхэр, мыбэми, зэрэтиIэм тегъэ-гушIо, ахэм усэхэр атхых, Iофтхьабзэхэм ахэлажьэх, — еIо кIэлэегъэджэ ныбжьы-кIэм.
Непэ адыгабзэр зэутэкIырэ къи-ныгъохэм тигущыIэгъу лъэшэу агъэ-гумэкIы. Ахэр дэгъэзыжьыгъэ хъунхэм, адыгэ лъэпкъым иныдэлъфыбзэ къэу-хъумэгъэным афэлажьэ. Адыгэ лъэпкъ факультетым мы аужырэ илъэсхэм зэхищэрэ лагерэу «Адыглэнд» зыфиIорэм иIофшIэн илъэситIу хъугъэу хэлажьэ. КIэлэеджакIохэм адыгабзэр нахь дэгъоу ашIэным фэгъэхьыгъэ зэнэкъокъухэр, викторинэхэр, мастер-классхэр зэрэзэхащагъэхэр ащ къытфиIотагъ.
МысатыушI организациеу «Черкесская (Адыгская) медиаплатформа» зыфиIоу мультфильмхэр адыгабзэкIэ зыщы-зэрадзэкIыжьырэм ар къырагъэблэгъагъ. Студентхэр игъусэхэу мультфильмэ пычыгъо пчъагъэ зэридзэкIыжьыгъ. Ащ нэмыкIэу онлайн шIыкIэм тетэу ады-габзэр шIоигъоныгъэ зиIэхэм арегъашIэ. Илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, Тыркуем щыпсэурэ адыгэхэми мэзиплIэ бзэр аригъэшIагъ. Ар псынкIагъэп, зэзы-гъэшIэнэу фэягъэр бэ хъущтыгъэ. Ригъаджэхэрэм нахь ашIогъэшIэгъоныщт лъэныкъохэр къыдилъытэхэзэ прог-раммэхэр зэхигъэуцуагъэх. Егъэджэн закъоу щымытэу джэгукIэхэр, усэ, орэд къэIоным фэгъэхьыгъэхэри къыхигъа-фэщтыгъэх. Ижъырэ орэдэу «Синанэр» зэрагъашIи, онлайн шIыкIэм тетэу къы-зэраIощтыгъэр игуапэу тигущыIэгъу къытфиIотэжьыгъ.
ДжырэкIэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым адыгабзэм изэгъэшIэн фэгъэхьыгъэ курсэу мы мафэхэм зэхащагъэм Щамсэт кIэлэ-егъаджэу рагъэблэгъагъ.
Илъэс 14-м къыщегъэжьагъэу 25-м нэс зыныбжьхэм адыгабзэ аригъэшIэщт. Мэзищэ ар кIощт, программэр ежь-ежьырэу ыгъэхьазырыгъ.
Унэрэкъо Щамсэт ныдэлъфыбзэр лъа-гэу зыIэтырэ, осэшхо фишIызэ нэмыкIхэм языгъэшIэрэ ныбжьыкI. ТапэкIи игъэ-хъагъэхэм ахигъэхъонэу, ыпэкIэ лъыкIо-тэнэу тыщэгугъы.
ДЕЛЭКЪО Анет.
Сурэтхэр: Унэрэкъо Щамсэт ихъар-зынэщ.