Адыгэ къуаем ифестиваль

БлэкIыгъэ тхьаумэфэ мафэхэм Мыекъопэ районым щымэфэкIышхуагъ. Адыгэ къуаем ия XII-рэ фестивалэу ащ щыкIуагъэм Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэ хьакIэхэр къыщызэрэугъоигъагъэх.

Республикэм имуниципалитетхэм япащэхэр, предприятиехэу адыгэ къуаер къыдэзыгъэкIыхэрэм ялIыкIохэр якIэщакIоу мыгъэ къушъхьэтхэу Унэ-Козэ ылъапсэ щагухэр щызэтырагъэпсыхьа­гъэх.

Фестивалым къекIолIагъэхэм адыгэ къое лъэпкъ зэфэшъхьафхэр зыIуагъэ­фэнэу амал зэряIагъэм нэмыкIэу, интер­активнэ Iофтхьабзэхэми, зэнэкъокъу, мастер-класс гъэшIэгъонхэми ахэлэжьагъэх. МэфитIум къыкIоцI нэбгырэ мин 36-рэ фэдиз фестивалым къекIолIагъ.

Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу Къум­пIыл Мурат адыгэ къуаем ифестиваль хэлэжьагъ. АР-м иминистрэхэм я Кабинет хэтхэмрэ АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм иIофышIэхэмрэ ягъусэу АР-м ипащэ республикэм имуниципалитетхэмрэ ипредприятиехэмрэ ящагухэр зэригъэлъэгъугъэх.

Муниципальнэ образованиехэм япащэхэр, адыгэ къуаер изыхыхэрэр, щагухэр зэтезыгъэпсыхьагъэхэр нэгуихыгъэу республикэм и ЛIышъхьэ тыдэрэ чIыпIи къыщыпэгъокIыщтыгъэх. КъумпIыл Мурат Iофтхьабзэр зэхэзыщагъэхэми, хьакIэхэми адэгущыIагъ, игуапэу лъэпкъ шхыныгъохэм ахэIагъ, ахэр зыIузыгъафэ зышIоигъо пстэури щагухэм къаригъэблэгъагъэх.

МэфэкIым къыщызэрэугъоигъэ хьакIэ­хэм шIуфэс къарихи, Адыгеим и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, мыщ фэдэ Iофтхьабзэм цIыфыбэ къызэрекIолIагъэм къыушыхьатырэр адыгэ къуаем респуб­ликэм мэхьанэшхо зэрэщыратырэр, Адыгеим имызакъоу, зэрэхэгъэгоу ащ фэдэ шхыныгъор зэращякIасэр ары.

— Тифестиваль республикэм щызэхащэрэ Iофтхьэбзэ гъэшIэгъонхэм ащыщ зыхъугъэр бэшIагъэ. ХьакIэхэм адыгэ лъэпкъ шхыны­гъохэр мыщ зыщы­Iуагъафэ, Адыгеим щыпсэурэ лъэпкъхэм ятарихъ нэIуасэ зыщыфа­шIы. Мыщ фэдэ фестивалыр амалышIоу щыт адыгэ культурэм зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ, республикэм нахьыбэу анаIэ къытырадзэнымкIэ, зекIоным зегъэушъомбгъугъэнымкIэ. Анахьэу мэхьанэшхо зиIэу щытыр адыгэ къуа­ер изыхыхэрэм, фермерхэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным, бизнес цIыкIум зегъэушъом­бгъугъэным ар зэрафэIорышIэрэр ары, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Фестивалым ихьакIэхэм продукциеу апагъохырэм ифэшъошэ уасэ къызэрэфашIыщтым, республикэм товархэр къы­щыдэзыгъэкIыхэрэмрэ предпринимательхэмрэ щэфакIохэр, гъусэгъухэр мыщ къызэрэщагъотыщтхэм ицыхьэ зэрэте­лъыр республикэм ипащэ къыIуагъ. Адыгеим къое лъэпкъ зэфэшъхафхэу ыкIи къуаем хэшIыкIыгъэ шхыныгъохэу къыщыдагъэкIыхэрэм илъэс къэс процент 20-кIэ ахэхъо. ГъэрекIо ащ фэдэу къыдагъэкIыгъэр тонн мин 26-рэ.

КъумпIыл Мурат республикэм зекIонымкIэ иотраслэ зегъэушъомбгъугъэнымкIэ Iофэу ашIэхэрэми къатегущыIагъ. Ащ къыхеубытэх зыгъэпсэфыпIэу «Лэгъонакъэр» зэрагъэпсырэр, зекIо-рекреационнэ комплексыр ДжэгокIо гъэхъунэм зэрэщашIырэр. Мы проектхэр загъэцакIэхэкIэ, инфраструктурэ зэфэшъхьаф­хэр зызэхащэхэкIэ, гъогушIыным зызырагъэушъомбгъукIэ республикэм итеплъэ джыри нахь дахэ хъущт, зызыгъэпсэфы зышIоигъо зекIохэми япчъагъэ къыхэ­хъощт.

ИжъыкIэ къыщегъэжьагъэу

МэфэкIыр зызэхащэгъэ апэрэ мафэм — Iоныгъом и 16-м пчэдыжьыпэм къыщегъэжьагъэу Дахъо гъэхъунэм Iофхэр щыжъотыгъэх. Къуаехэр изыхыщтхэм, Iофтхьабзэм изэхэщакIохэм гъомылапхъэ­хэр мэкIаехэм къатыралъхьэщтыгъэх, машIор щыуанышхом акIашIыхьэщтыгъ. Апэрэ хьакIэхэм якъэсыгъо ехъулIэу хьалыжъо стырхэр Iанэхэм атетыгъэх, щыпс-пIастэр агъэхьазырыщтыгъ, пшъа­шъэхэм адыгэ къое цIынэ такъырхэр пхъэ лэгъэшхохэм арагъэкIущтыгъ.

Шэуджэн районым ищагу щыжъотыгъ. Лъэпкъ шхыныгъоу «абдзэхэ къэгъагъэр» тхъу гъэплъыгъэм мыщ щыхадзэщтыгъ. Апэрэ хьакIэу къэсыгъэхэм ар апагъо­хыщтыгъ.

— Шэуджэн районымкIэ къуа­джэу Хьакурынэхьэблэ закъу абдзахэхэр зыдэсхэр. ИжъыкIэ къыщегъэжьагъэу «абдзэхэ къэгъагъэр» тэгъэхьазыры. ПIуа­кIэу тхьацур тэфышъ зэхэтэупкIы, дагъэм хэтэдзэ, къэ­гъагъэм фэдэу ащ зыкъызэIуе­хы. Шъоущыгъу тIэкIу тетэтакъошъ, Iанэм афытетэгъэуцо. Ащ нэмыкIэу адыгэ щыпси, пIасти, мэлыл гъэжъуагъи тэгъэхьазыры, — къытфиIотагъ Iэшъхьэмэфэ Сусаннэ. — Фаехэм фыгум хэшIыкIыгъэ шхыныгъо лъэпкъэу фабэри, къалмыкъ щаири апэтэгъохы.

Мыекъуапэ ищагу дэхьэгъэ хьакIэхэр шъоу лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ахагъэIагъэх. Шъоум цумпэхэр, шоколадыр, мыIэрысэр игъусагъэх… Хъырбыдзыпсым хэшIыкIыгъэ шъон зэфэшъхьафхэри мыщ хьакIэхэм щапагъохыгъэх. ГущыIэм пае, фестивалым къекIолIагъэхэм адыгэ къое бзыгъэу хъырбыдз зигъусагъэр арагъэшхыгъ.

— Фестивалым ихьакIэхэм апагъохыгъэ шхыныгъохэр агу рихьыгъэх. ЦIыфыбэмэ ягопэ дэдэ хъугъэр адыгэ къуаер ары. Адыгэхэм къое лъэпкъ зэфэ­шъхьафхэр зэряIэр ахэм агъэшIэгъуагъ, агу рихьэу ахэр ашхыгъэх. Адыгэ къуаер фэшIэшхо зиIэ шхыныгъохэм ащыщ. Ары тикъуае цIыфхэм агу зыкIырихьырэр, — къыIуагъ Мые­къуа­пэ дэс Вероника Дубовам.

Кощхьэблэ районым ищагоу Дэхъо гъэхъунэм щагъэпсыгъэри гъэшIэгъоныгъ. Бзылъфыгъэ IэпэIасэхэм анахь хьалыжъо­шхор мыщ щагъэжъагъ. Къуаджэу Блащэ­псынэ щыщ, илъэс 12 зыныбжь Хьаджырэкъо Мадинэ фестивалым къащыхэщыгъэхэм ащыщ. Илъэсищым ехъугъ адыгэ шхыныгъохэм ягъэхьазырын ар зыпы­лъыр, къуаер зырихырэр.

— Апэ дэдэ сэ илъэси 8 сыныбжьыгъ къуае зисэхым. Джащыгъум нанэ IэпыIэгъу къысфэхъугъагъ. Янэ зэрэригъэшIэгъэ шIыкIэм тетэу ар итхыгъагъ. Чэмыщэр, щыгъур, къоепсыр ары ащкIэ къызфэдгъэфедэгъа­гъэхэр. Анахь цIыкIуми ар ебгъэ­шхы хъущт, къегоощтэп — къыIуагъ пшъэшъэжъыем.
Фестивалым Мадинэ хьакIэхэм мастер-класс къащыфигъэлъэгъуагъ — щыуанышхом къое фыжь заулэ ащ щырихыгъ. Къоеихыным охътэ шIукIае ехьы, анахьэу етIани щэр бэ зыхъукIэ, щэIагъи ащ ищыкIагъэу мэхъу.

Тэхъутэмыкъое районым къикIыгъэхэм зэтырагъэпсыхьэгъэ щагуми джащ фэдэу адыгэ къуае щырахыщтыгъ. Ацумыжъ Мысырхъан пхъэ машIом пэблагъэу щысыгъ, илъэс 30-м ехъугъ ащ къуае зырихырэр.

— Апэрэ адыгэ къуаем иихынкIэ сян къулайныгъэр къыс­IэкIэзыгъэхьагъэр, нэужым сигуащи зэришIырэм сы- кIырыплъызэ зызгъэсагъ. ТIуми яшIыкIэ тIэкIу зэтекIыщтыгъэми, нахьышIур къэпшIэнэу щытыгъэп, тIуми къое дэгъу рахыщтыгъ, — щхыпцIызэ къы­Iотагъ Мысырхъан. — Къоепсыр хапкIэзэ, тIэкIу-тIэкIоу щэр къэжъоным нэмыгъэсэу зэIэпшIэн фае. Игъорыгъозэ ар нахь Iужъу зыхъукIэ, къашыкъ гъуанэмкIэ зэхэоугъуае, нэужым ар матэм иолъхьэшъ, щыгъу теотакъо, зэпырыогъазэ, етIани щыгъу теотакъошъ, зэпырыогъазэ. Къоепсыр къыкIэкIыфэ уежэн фае. Сыхьат заулэрэ ар щыбгъэтынэу щыт. ПIопэн хъумэ, къуаер мэзэ заули щылъын ылъэкIыщт зыпари къемыхъулIэу, ау ащ пае зыдэщылъыщт чIыпIэми мэхьэнэ гъэнэфагъэ иIэу щыт.

Ылъапсэ Адыгеим къыщежьэ

Адыгэ къуаер Урысыем ишъолъырхэм ямызакъоу IэкIыб къэралхэми дэгъоу ащашIэ хъугъэ. Адыгэ Республикэм щыпсэухэрэми, хьакIэхэу къакIохэрэми ар агу рехьы. Адыгэ къуаем ифестивалэу кIорэм хэлэжьэнхэм пае цIыфыбэмэ пэшIорыгъэшъэу программэм зыщагъэгъозагъ, къызэрэнэсыщтхэмкIи шIыкIэ- амалхэм яусагъэх.

— Сэ сишъхьэгъусэ сигъусэу Джэджэ районым сыкъикIыгъ. Апэрэп мыщ сыкъызэрыкIорэр, зэраIоу, сщиз схэхъуагъэу сэкIожьы. Мыщ зыщытэгъэпсэфы: къуаехэм, лъэпкъ шхыныгъохэм тахэIабэ, Iэпэщысэ цIыкIухэр къэтэщэфых, узгъэчэ­фыщт программэ гъэнэфагъэми тыхэлажьэ. Мызыгъогум анахьэу тызэжагъэр ансамблэу «Налмэсым» икъэгъэлъэгъон. Тиреспубликэ икъушъхьэлъэ чIыпIэ дахэ дэгъоу зыщыдгъэ­псэфыным иамал къэзытыгъэ­хэу, мы Iофтхьабзэм кIэщакIо фэхъугъэхэм инэу тафэраз, — къыIуагъ мэфэкIым ихьакIэхэм ащыщэу Наталья Лужковам.

Псыфабэм къикIи Татьяна Маслобоевар адыгэ къуаем ифестиваль къэ­кIуагъ, ипшъэшъэгъухэри ащ къыздищагъэх. Бзылъфыгъэм къыIотагъ мэфэкIым ащ лъыпытэу хэщагъэ зэрэхъугъэхэм фэгъэхьыгъэу.

— Мыщ Iофтхьэбзэ зэфэ­шъхьафхэр зыщызэрахьэрэ чIыпIэ гъэшIэгъонхэр бэу щыIэх, орэд мэкъамэри зэпымыоу къэIу, Тэ къуаеми, нэмыкI шхыныгъохэми яIэшIугъэ зэдгъэшIагъ, ащ нэужым адыгэ къа­шъохэм тяплъыну тыкIуагъ. Щагу пэпчъ мастер-классхэр ащызэхащэх, шхыныгъо зэфэшъхьафхэм тахэIэн амал къытаты, — къыIуагъ хьакIэм.
Щагу заулэмэ адэжь адыгэ къашъохэр ащызэхащэх. ХьатыякIом хьакIэхэм къафиIотагъ адыгэ къашъохэм нэшэнэ шъхьаIэу яIэхэм афэгъэхьыгъэу, тIэкIуи къэшъонхэу хьакIэхэм аригъэшIагъ.

Мыекъопэ районым зэтыригъэпсыхьэгъэ щагум адыгэ пIуаблэм иблэнкIэ иIэпэIэсэныгъэ къыщигъэлъэгъуагъ Елена Кокорэ. Ижъырэ искусствэм фэгъэ­хьыгъэу хьакIэхэм къафиIуатэзэ лъэшэу фэкъулаеу Iэмэ-псымэ зэфэшъхьафхэр ыгъэфедэхэзэ ащ пIуаблэр ышIыщтыгъ.

— Сэ синасып къыхьыгъ Ады­геим имызакъоу, Урысыем ишъолъырыбэмэ ащызэлъа­шIэрэ IэпэIасэу ГъукIэ Замудин сызэрэригъэджагъэмкIэ. Ащ пIуаблэр зэрэпшIыщтым сыфигъэсагъ ыкIи а Iофым лъэшэу пыщагъэ сыхъугъ. Илъэс 15-м къыкIоцI бэ пIуаблэу сшIыгъэр, непи сигуапэу зышIоигъо пстэуми сиIэпэIэсэныгъэ аIэкIэзгъэхьаным сыпылъ, — къыIуагъ пшъашъэм.

МэфэкIым къекIолIагъэхэм къошынгъэ­жъэным, дышъэидэным, матэхэр блэгъэн­хэм, лъэпкъ шхыныгъохэр шIыгъэнхэм ашъхьэкIэ хэлэжьэнхэу игъо афалъэ­гъугъ. Адыгеим инэпэеплъэу хьакIэхэм Iэпэщысэ цIыкIухэр аратыгъэх, адыгэ къуаем ифестивалэу гъэшIэгъонэу кIуагъэр ахэм бэрэ агу къэкIыжьыщт.

Адыгэ къуаем имэфэкI

Мы илъэсым фестивалым цIыфыбэ къекIолIэгъагъ, нэбгырэ 254-рэ адыгэ къуаер нахьыбэу а зы уахътэм зышхыщтымкIэ зэнэкъокъугъэх.
Фестивалым иапэрэ мафэ гъэшIэгъо­нэу, цIыфыбэ хэлажьэзэ ухыгъэ хъугъэ: ансамблэу «Налмэсым» хэтхэм ягъусэхэу хьакIэхэр удж хъураем хэлэжьа­гъэх, ащкIэ апэрэ мафэр ухыгъэ хъугъэ.

Фестивалым иятIонэрэ мафи Iоф­тхьэбзабэ зэрахьагъ. Адыгэ Республикэм иорэдыIохэм хьакIэхэм апае концерт къатыгъ, рагъэблэгъэгъэ орэдыIоу СултIан Ураган ащ хэлэжьагъ.

Фестивалыр кIэуххэм язэфэхьысы­жьынкIэ ухыгъэ хъугъэ. Мы илъэсымкIэ анахь щагу дэгъоу къахахыгъэр Кощ­хьэблэ районым къыгъэхьазырыгъэр ары. Урыс ыкIи нэмыкI цIыф лъэпкъхэм яшхыныгъохэу адыгэ къуаер зыщагъэфедагъэхэмкIэ атекIуагъэр Адыгэкъалэ къикIыгъэ Хэкужъ Замир ары. Адыгэ шхыныгъохэу адыгэ къуаер зыщагъэфедэхэрэмкIэ Джэджэ районым къикIыгъэ Гъыщ ФатIимэт анахьышIоу хахыгъ, Тэхъутэмыкъое районымкIэ Ацумыжъ Мысырхъан адыгэ къое анахь дэгъу зэрэрихыгъэм пае шIухьафтын фагъэшъошагъ.

Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат фестивалым ихьакIэхэм, хэлэжьагъэхэм, зэхэщакIохэм зэрафэразэр къыIуагъ ыкIи илъэсэу икIыгъэм елъытыгъэмэ, джырэ фестивалым къекIолIагъэр зэрэнахьыбэр ыкIи нахь дэгъоу ар зэрэкIуагъэр къыхигъэщыгъ.

— Адыгэ Республикэм икъушъхьэлъэ чIыпIэ анахь игъэкIотыгъэ, анахь гум къинэжьырэ Iоф­тхьэбзэ гъэшIэгъоныр щы­кIуагъ. Мы хъугъэ-шIагъэр шхыныгъохэм япхыгъэ закъоу щытыгъэп. Фестивалыр титарихъ кIэн къэтыухъумэн, рес­публикэм ыцIэ чыжьэу зы­гъэIугъэхэм ащыщ къуаер джыри нахьыбэмэ ашIэ хъуным, зекIоным хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным тапэкIи тызэрэдэлэ­жьэн фаем япхыгъэ Iофтхьабзэу щыт. Мы чIыпIэм щыкIогъэ Iофтхьабзэхэм чанэу ахэлэжьагъэхэм, Адыгеим щыпсэухэрэм ыкIи ащ ихьакIэхэм «тхьашъуегъэпсэу» ясэIо. Программэмрэ шхыныгъохэмрэ бэмэ агу зэрэрихьыгъэхэр сэшIэ. ТапэкIи ащ фэдэ хъугъэ-шIа­гъэхэр агу къызэринэщтхэм тытелэжьыхьащт, — къыщитыгъ КъумпIыл Мурат и Телеграм-канал.

Александра Балабась.

Сурэтхэр авторым тырихыгъэх.