Iоныгъом и 13-м гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм Iэнэ хъурае «Лъэпкъым хьалэлэу фэлэжьагъ» ыIоу щызэхащэгъагъ.
Ар фольклористэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, Адыгэ Республикэм культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Шъхьаплъэкъо ГъучIыпсэ къызыхъугъэр илъэс 80 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъагъ.
Iофтхьабзэр къызэIуихыгъ ыкIи зэри-щагъ институтым ипащэ игуадзэу Бида-нэкъо Марзият. ЯIофшIэгъугъэу, лъэпкъыр зикIэсагъэу, щэIэфэ зафэу ащ фэлэ-жьагъэу Шъхьаплъэкъо ГъучIыпсэ непэ ахэмытыжьми, къызыхъугъэр илъэс 80 зэрэхъугъэр хэгъэунэфыкIыгъэныр, инс-титутым иIофышIэхэр ащ хэгъэлэ-жьэгъэнхэр игъоу зэдашти, Iэнэ хъураер зэрэзэхащагъэр, ащ къекIолIагъэхэм агу къикIэу гущыIэ къызэрэфаIощтыр, ГъучIыпсэ илъэпкъ шIоу филэжьыгъэр зэращымыгъупшэрэр, ащ уасэу иIэр зэрэщыкIагъэтхъыщтыр къыIуагъ. Апэрэ доклад шъхьаIэр къэзышIыщтэу институтым IорIуатэмкIэ иотдел ипащэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Цуекъо Нэфсэт гущыIэр ритыгъ. Шъхьап-лъэкъо ГъучIыпсэ ищыIэныгъэ гъогу ащ къыриIотыкIыгъ. Икъоджэгъоу, иIофшIэгъу-гъэу ыкIи иIахьылэу ГъучIыпсэ адыгэ унэгъо зэгурыIо бэрэчэт щылэ мазэм и 3-м, 1943-рэ илъэсым къызэрэщыхъугъэр къыIуагъ. Янэу Хъаныерэ ятэу Юсыфрэ бынэу яIэхэм кIалэр анахьыкIагъ. НэгушIо-гушIубзыоу, шэнышIо-гукIэгъушIэу щытыгъ.
Адыгэ щыIакIэм хэпчынэу щымыт орэдыр, пщынэ мэкъэ жъынчыр, адыгэ жэбзэ баир – пшысэхэр, IорIуатэхэр икIасэхэу ГъучIыпсэ къэтэджыгъ. Сыда пIомэ къызхэхъухьэгъэ уахътэм цIыфыгъэ дахэм, щыIэкIэ тынчым ифэмэ-бжьымэ зэфэдэкIэ хэгощэгъагъ, ГъучIыпси пасэу, игулъытэ къызэрэущэу, а зэкIэ зыIуи-щагъ, хэхьагъ ыкIи зыкъыра-гъэIэтыгъ.
Теуцожь районымкIэ къуаджэу ПчыхьалIыкъуае цIыф Iуш губзыгъабэу, IорIо-такIоу, орэдыIоу, пщынаоу дэсыгъэхэм акIэдэIукIэу къызэрэтэджыгъэр, ащ иса-быигъо-кIэлэгъу щегъэжьа-гъэу орэдым, ижъырэ мэ-къамэхэм, лъэпкъым игушъхьэ баиныгъэ ышIэным къызэрэфагъэущыгъэр Нэфсэт кIигъэтхъыгъ. Класси 9-р къызеухым, Мыекъуапэ къакIуи, музыкальнэ училищэу Ахэджэго Щэбанэ зипэщагъэм чIэхьагъ, ышIэщтыгъэп нотэхэр, ащ фэдэ гъэсэныгъэ IэкIэлъыгъэп, ау ушэтынхэмкIэ комиссием хэтхэм кIэлэ нэфынэр агу рихьыгъ.
Училищым чIэхьагъ, ныбджэгъухэри иIэ хъугъэх, ахэм ащыщыгъэх Лъэцэрыкъо Кимэ, Сихъу Рэмэзан, нэмыкIхэри. Баяным къырагъэIонэу зыщагъэсагъ, Iулъхьэр тIу зэфашIыщтыгъ, еджапIэм ипащэу Щ. Ахэджагоми иеджакIохэм лъэшэу ынаIэ атыригъэтыщтыгъ. Кимэрэ ГъучIыпсэрэ ныбджэгъу хьалэл дэдэ зэфэхъугъагъэх, дзэ къулыкъури училищ ужым зэдахьыгъ, щэIэфэхэ тIури зэпэб-лэгъагъэх, щыIэныгъэр рашIыкIыгъ, ялIыгъи, ягулъыти, яамали хэхъуагъ.
Училищ ужым Шъхьаплъэкъо ГъучIыпсэ Шэуджэнхьаблэ культурэр щилэжьынэу агъакIо, культурэм и Унэ, къоджэ гурыт еджапIэм ихор ипащэу, нэужым Адыгэ-къалэ загъэпсым, ащ зигъэзэжьыгъ.
Уахътэ тешIи, унагъуи иIэу Мыекъуапэ къэкIожьи, Адыгэ хэку лъэпкъ твор-чествэм и Унэ Iоф щишIагъ, пэщэ Iэна-тIэри ыужым илъэсыбэрэ щигъэцэкIагъ.
ЫшIэрэ Iофым гуетыныгъэрэ хэшIыкIрэ зэрэфыриIэр къэлъэгъуагъ: сценариехэр етхых, проектыкIэхэр зэхегъэуцох, мэфэкI Iофтхьабзэхэм ярежиссерэуи къыхэкIыгъ, цIыфхэр зылъещэх, егъэдаIох, хэку гупчэм имызакъоу, районхэм арыт культурэм иунэхэм IофшIэкIэ шапхъэхэр ачIелъхьэх, къэшъокIо-орэдыIо купхэр ащызэхещэх. Ежь ышъхьэкIи ишIэ-ныгъэхэм ахегъахъо, Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым щеджэ ыкIи аспирантурэр Тбилиси къыщеухы. ШIэныгъэ лъагъом нахь пэблагъэ мэхъу, Адыгэ шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым Iоф щешIэ. Джащ къыщегъэжьагъэу икIэсэ адыгэ жэрыIо творчествэр, IорIуатэхэр, къашъохэр, орэдыжъхэр куоу зэригъэшIагъэх, ылэжьыгъэх.
Щэч хэлъэп, ащ фэдэу ГъучIыпсэ иадыгэ лъэпкъ икультурэ, иискусствэ пэб-лагъэ зышIыгъэр цIыф Iу-шыбэ хьалэмэтэу зыIукIагъэ-хэр, икIэлэегъаджэхэр ыкIи ны-ты Iушхэр ары.
ХэткIи унагъоу къызэ-рыхъухьэрэм, еджапIэм, ныбджэгъухэм мэхьанэшхо яI, ГъучIыпсэ насып Iахь фэхъугъэр къызщыхъугъэ ны-ты Iушхэм яунагъу. «Ти ГъучIыпс» зыфиIорэ къиIо-тыкIын фабэ ПчыхьалIыкъуае щыщэу, ГъучIыпсэ игъунэгъу дэдэу яунагъокIэ щысыгъэхэ ХъокIо Светэ къышIыгъ: кIалэм янэу Хъаныерэ ятэу Юсыфрэ яIэпкIэ-лъэпкIэгъа-гъэр, якъэбзэгъэ-гукIэгъугъэр, хьатырышI дэдэхэу зэрэщы-тыгъэхэр, ятэмашъхьэ тесы-гъэ IорIотакIоу Тыутыу, бзылъфыгъэ пщынэо хьалэ-мэтэу Хъут Щылэхъан ыгъэ-джэгурэ джэгур зыфашIыщтыгъэхэр насып кIыхьэ зэрэхъущтыгъэхэр, а зэкIэ зылъэгъугъэу ыкIи зыIузыщэгъэ ГъучIыпсэ лъэпкъыр шIу зэрэрагъэлъэгъугъэр, джащ фэдэу усакIохэу
Пэрэныкъо Мурат, ащ ышым ыпхъоу Пэрэныкъо Розэ, ежь лIакъомкIэ Шъхьаплъэкъо Хьисэ – тхэкIошхо-драматургыр, театроведэу Шъхьаплъэкъо Къэсэй, нэмыкI цIыф шIагъохэр щысэ зэрэфэхъугъэхэр къыIуагъ. ГъучIыпсэ ежьыри ыгукIэ икIэсэ лъэпкъ культурэм хахъо фишIэу зэрэщыIагъэр, лъэпкъ шIэныгъэр зэригъэбаигъэр, ащ игъогу бэрэ зэрэ-рыплъэжьыщтхэр Светэ кIигъэтхъыгъ.
ПстэумкIи шIэныгъэлэжь-фольк-лористэу Шъхьаплъэкъо ГъучIыпсэ итворчествэ фэгъэхьыгъэу, щыIэныгъэ лъэныкъуабэмкIэ гъэзагъэу доклад 15 фэдиз къашIыгъ. Iэнэ хъураем къэгъэлъэгъонхэри хэтыгъ, ахэр иIофшIэгъу-шIэныгъэ-лэжьэу Нэхэе Саидэ ыкIи Адыгэ къэралыгъо телеви-дением ирежиссерэу, АР-м искусствэхэмкIэ иIофышIэшхоу Гъазый Бирамхъан, ГъучIыпсэ Адыгэ хэку твор-чествэм и Унэ Iоф щыдишIагъ, къагъэ-хьазырыгъэх.
МэфэкI Iэнэ хъураем хэлэжьагъэх Шъхьаплъэкъо лIакъом инахьыжъэу Шъхьаплъэкъо Къэсэй, ГъучIыпсэ ыпхъоу Щыщэ Ритэ, МКъТУ-м икафедрэ идоцент, техническэ шIэныгъэхэмкIэ кандидат, унагъо иI; ГъучIыпсэ ыкъо закъо бэ-гъашIэ мыхъугъэми, ыпхъу инасып къы-лъэгъугъ, ащ икIалэу Рустам къыщагъ, исабый цIыкIу ыкуашъо тесыгъ, ишъхьэ-гъусэу Римэ адыгэ бзылъфыгъэ Iуш зэкIэубытагъ, зыхэхьэгъэ Шъхьаплъэкъо лIакъом шIу зыригъэлъэгъугъ.
Адыгэ Хасэм итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, «Хьалэлэу, зафэу щыIагъ Шъхьаплъэкъо ГъучIыпсэ, адыгэ шIэныгъэм, цIыфыгъэ хабзэм хахъо афишIыгъ».
МАМЫРЫКЪО Нуриет.
Сурэтхэр: А. Iэшъын.