Тыркуем ис адыгэхэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр лъытэгъэкIуатэх. Илъэси 160-рэ хъугъэу тилъэпкъэгъухэр мыщ щэпсэух ыкIи Тыркуем ищыIэкIэ-псэукIэ лъэпсэ пытэ щыряIэ хъугъэ.
Мы хэгъэгум исыд фэдэрэ чIыпIэ укIуагъэми, адыгэ цIыф уIукIэщт е тилъэпкъэгъухэм афэгъэхьэгъэ къэбар урихьылIэщт. Политикэм, экономикэм, псауныгъэм икъэухъумэн, гъэсэныгъэм, искусствэм — лъэныкъо пстэуми адыгэхэр ащэлажьэх. Сыд фэдэ Iоф ашIэми, щытхъу хэлъэу агъэцакIэ.
СурэтышI IэпэIасэу Гусэрыкъо Махьмут илъэс заулэ хъугъэу синэIуас, иIофшIагъэхэм салъэплъэ ыкIи мы кIогъум ащ сыдэгущыIэнэу, икъэбар, игупшысакIэ защызгъэгъозэн амал сиIагъ.
Калпакджи тыкъэкIуагъ
Гусэрыкъо Махьмут фэгъэхьыгъэ телекъэтыныр щытесхынэу гупчэу Калпакджи тыкъэкIуагъ. Мыр щапIэ, шхапIэ, узычIахьэкIэ адыгэ чIыпIэ укъызэрэчIэфагъэр ащ лъыпытэу къыбгурэIо. Ежь Махьмут иIофшIэгъабэ мыщ чIэлъ, исурэтхэмкIэ дэпкъхэр гъэкIэрэкIагъэх. Ежьыри мыщ къакIошъ, загъорэ щэлажьэ.
Калпакджи адыгэ шъуашэхэр, лъэпкъ Iэпэщысэхэр щащэх, адыгэ шхыныгъохэр щаупщэрыхьэх. Тилъэпкъэгъоу Истанбыл дэсхэр бэрэ мыщ къекIуалIэх. Щэфэн гухэлъ ямыIэми, щызэхэсых, щызэхэгущыIэжьых, пчыхьэзэхахьэхэр щызэхащэх. IэкIыб хэгъэгухэм къарыкIэу Истанбыл къэкIорэ адыгэхэри Калпакджи къычIэмыхьэхэу агъэзэжьырэп. Джащ фэдэу Иорданием къикIыгъэу хьакIэхэр яIэхэу тытефагъ, адыгэ шъуашэхэр ащэфынхэу ахэр мыщ къэкIуагъэх.
ЩэпIэ-шхэпIэ гупчэр зыгъэпсыгъэ Ибрахьим убых, Шъэулэхъухэм ащыщ. ЗэкIэ къычIахьэхэрэм игуапэу апэгъокIы, якъэбар къафеIуатэ. Тэри мары мыщ тыщылэжьэнэу чIыпIэ къытфигъэшъошагъ ыкIи Гусэрыкъо Махьмут сурэтшIыным фежьагъ.
УзеплъыкIэ зышIыгъэр къэпшIэнэу
Гусэрыкъо Махьмут сурэтышIэу еджагъэп. Мы Iофым зыфежьэм ыныбжь илъэс 24-м нэсыгъагъ. Ащыгъум Махьмут зы гухэлъ ышIыгъ: иIофшIагъэхэр цIыфхэм залъэгъукIэ «мыр Гусэрыкъо Махьмут иIэшIагъ» аIоным иIэпэIэсэныгъэкIэ нэсынэу. Ежь иеу, зыми фэмыдэу ыкIи хэмыкIокIэнэу шIыкIэ къыхихыгъ.
— Пикассо исурэт узеплъыкIэ къыбгурэIо ащ зэришIыгъэр, — къеIуатэ Махьмут. — Сэри хэкум къикIыгъэ къэбархэм, ситэтэжъхэм сядэIу зыхъукIэ, Кавказ мотивхэр слъэгъущтыгъ. Ахэр сынэгу къыкIэуцожьхэзэ джы сурэтхэр сэтхых. Ащыгъум зэсIожьыгъ — ахэм яплъыхэу «Махьмут исурэт» аIомэ, сырыраз. Ащ тетэу Iофым сыфежьагъ.
СурэтшIыным ыпэ пирографиер
Ау шъохэмкIэ сурэтхэр ытхынхэм ыпэ Гусэрыкъо Махьмут пирографием ишIыкIэ къызIэкIигъэхьагъ. Мыри жъы дэдэхэм ащыщ. АщкIэ дунаим тет IэпэIасэхэм япчъагъэ бэп, тилъэпкъэгъу сурэтышIыр ахэм ясатырэ хэт. Джы Гусэрыкъо Махьмут пхъэ хэгъэжъыкIынымкIэ егъэджэнхэр Тыркуем щызэхещэх. Ежь-ежьырэу зигъэсагъэу мыщ фэдэ лъэгапIэхэм анэсыгъ ыкIи пирографиемкIэ, пхъэ хэгъэжъыкIынымкIэ, ышIыгъэ иIофшIагъэхэм шъо ямыIэми, нэм кIапкIэу дахэх.
Джащ тетэу илъэс 29-рэ хъугъэу Махьмут пирографием дэлажьэ ыкIи шъохэмкIи сурэт ешIы. Ежь исэнэхьаткIэ кIэлэегъадж, сабыйхэр регъаджэх. СурэтшIыныр зызфигъэсэгъэ икIэсэ Iоф. ТызэдэгущыIэфэ пхъэми хигъэжъыкIыгъ, къэлэм зэмышъогъухэр къыштэхи, Улэпэ ритоным ишIын фежьагъ. ТизэIукIэгъу ехъулIэу ар ышIынэу егупшыси, къыгъэхьазы-рыгъ.
— О хэкум укъикIи Истанбыл укъэкIуагъ, зы Iофым тызэфищагъ. — лъегъэкIуатэ игущыIэ Гусэрыкъо Махьмут. — Мы сурэтыр ащ пае сшIынэу езгъэжьагъ. Мыекъуапэ идэхагъэ о къыздэпщагъ, Мыекъуапэ икIыгъэу дунаим цIэрыIо щыхъугъ ритоныр. Арышъ, мыр непэ сшIымэ нахь екIунэу, ифэшъуашэу слъытагъэ.
ХьакIэщ къэбархэр непэрэ мафэм къэсыгъэх
Джащ фэдэ гупшысэкIэ гъэшIэгъон иI тилъэпкъэгъу сурэтышIым. Адыгэ лъэпкъым икъэбар, итарихъ, икультурэ зэхихэу, ылъэгъоу Гусэрыкъо Махьмут къэхъугъ, исабыигъом щегъэжьагъэу мы зэкIэри зыхищагъэшъ, нэмыкI гупшысакIэ иIэн ылъэкIыщтыгъэп.
Адыгэхэм егъэзыгъэкIэ яхэку забгынэм, Махьмут итэтэжъ пIашъэ Тыркуем ичIыналъэу УзуняйлэкIэ заджэхэрэм, къалэу Къайсэр пэгъунэгъоу зы къуаджэ псэупIэкIэ хихыгъ. Ежьыри ащ къыщыхъугъ, щапIугъ. Илъэс 22-рэ хъугъэу Истанбыл джы щэпсэу, ау ицIыкIугъом зэхихыгъэу, лъым хэхьагъэр кIодыгъэп.
— Ситэтэжъ ятэжъ ары мыщ къэкIуагъэр, ЛIыпыйхьаблэ дэтIысхьэгъагъ. Ащ Хьадж Гусэрыр раIощтыгъ, — къысфеIуатэ Махьмут яунагъо икъэбар. — Ситэтэжъхэм хэкум пае джэнэт аIощтыгъ, ар сэ стхьакIумитIукIэ зэхэсхыщтыгъ. Орэдхэр къаIохэу, къэбархэр къаIуатэхэу хьакIэщым исхэу къэсэшIэжьы. Хэкуми щыIэх тиунэкъощхэр, Тэуехьаблэ ахэр щэпсэух. Гусэрыкъо Хъызыр тэшIэ, тызэIукIагъэу щыт.
Iоф ышIэзэ Махьмут мыщ фэдэ къэбархэр къеIуатэх. Кавказ заор заухэгъэр илъэси 150-рэ зыхъугъэ илъэсым Мыекъуапэ къэкIогъагъ. Ащ фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъоным хэлэжьэгъагъ. Ежь итарихъ чIыгу ылъэгъунэу инасып къыхьыгъ. Джы адыгэхэм тызэхэхьанэу, тызэIукIэнэу амал тиI. Ау Махьмут зы гукъао иI, инахьыжъхэм яхэку амылъэгъоу, атэжъ чIыгур ягугъапIэу, ащ кIэхъопсыхэзэ дунаим ехыжьыгъэх. Ар къыIуатэ зыхъукIэ, Махьмут ынэпсыхэр къэкIох.
Махьмут игугъапI
Гусэрыкъо Махьмут зэкIэ иIофшIагъэхэм лъэпкъ гупшысэ ахэлъ. ХьакIэщхэм ащызэхихыщтыгъэ къэбархэр джы тхьапэхэм шъохэр яIэу къатехьэх. Ежь Махьмут философие гъэшIэгъон иIэу ахэм гупшысэ гъэнэфагъэхэр ахелъхьэх. Созэрэщ чIыгулэжьыным, гъэбэжъум, бэрэчэтым ятхьэу адыгэхэм алъытэщтыгъ. ЫкIи ащ епхыгъэ гупшысакIэм, бэрэчэтныгъэм, нэхъоим ямэхьанэхэм Махьмут зафегъазэ. Сурэтхэр, зы лъэныкъомкIэ, дахэу, шъохэмкIэ кIэракIэхэу, къолэнхэу нэм къыкIапкIэх. Ау етIани шIуцIэшъо-ежьашъохэу лъэпкъым гъогу тхьамыкIагъоу къыкIугъэр къаIуатэ.
Сурэтым ишIын зиухыкIэ Гусэрыкъохэм ялIэкъо тамыгъэ ащ тырешIыхьажьы. Арышъ, шъохэмкIи, IэпэкIадзэу тетымкIи иIофшIагъэхэр псынкIэу къэпшIэжьыщтых. Махьмут унэе къэгъэлъэгъонхэр Тыркуем щызэхещэх, нэмыкIхэм ахэлажьэ, иIофшIагъэхэр музейхэми ачIэлъых. Мары мы мафэхэм къалэу Бодрум щыкIогъэ къэгъэлъэгъон иным хэлэжьагъ. Мы къалэр анахь гъэпсэфыпIэ цIэрыIохэм ащыщ ыкIи тилъэпкъэгъу сурэтышIым иIофшIагъэхэм къэралыгъо зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэхэр къекIолIагъэх.
Сурэт ымытхэу зы мафи Гусэрыкъо Махьмут блигъэкIырэп. Ежь зы гугъапIэ иI ыкIи щэч хэмылъэу ар ихэку епхыгъ.
— Хэкум сиIоф щыIэнэу сыфай, зы музей цIыкIу нахь мыхъуми щызгъэпсынэу сыкIэхъопсы. Ари Тхьэм ыIомэ къыздэхъун, — ащ фэдэу игущыIэ кIэух къыфешIы Гусэрыкъо Махьмут.
Джащ фэдэу IэпэIасэхэу, ялъэпкъ фэшъыпкъэхэу, ащ икъэбар, итарихъ аIуатэу, адыгэхэм ацIэ шIукIэ арагъаIоу тилъэпкъэгъухэр Тыркуем щэпсэух.
ГъукIэлI Сусан.
АР-м изаслуженнэ журналист.