«Адыгэ кино щыIэ хъуным пае…»

Тэ АдыгеимкIэ сэнэхьат шап­хъэхэм адиштэу художественнэ полнометражнэ фильмэу зыцIэ Iугъэу тиIэхэр «Гугъэм имэзах» (1993-рэ илъэс) ыкIи «Пщы Марыхъу. ЛIыгъэм игъогу» (2022-рэ илъэс). Урысыем икинематографие тыхэуцуагъ, зыцIэ къесIогъэ фильмхэр «Госфильмфондым» ихъарзынэщ хэхьагъэх.

Апэрэ адыгэ фильмэу «Гу­гъэм имэзах» тшIогъэшIэгъо­ныгъ. Ащ исценарие зытхыгъэр Къуекъо Налбый, режиссерэу зыгъэуцугъэхэр ХьакIэмыз Рус­лъанрэ ХьакIэгъогъу Къэсэй­рэ. Лъэпкъ театрэу Цэй Иб­ра­хьимэ ыцIэ зыхьырэм иартистхэр хэлэжьагъэх. Мы IофшIа­гъэм адыгэ культурэм чIыпIэ гъэнэфагъэ щиубытыгъ, ащкIэ урысые кином итарихъ тыхэуцуагъ.

Илъэс 30 фэдиз тешIагъэу АР-м изаслуженнэ журналистэу, Къэралыгъо телерадиокомпа­ниеу «Адыгеям» иIофышIэу

Даур Хъусен тарихъ лъапсэ зиIэ худо­жественнэ фильм тыри­хынэу ыгу къэкIы. Я XIX-рэ лIэшIэгъум ыгузэгухэм Мысыр къулыкъу щызыхьыщтыгъэ мамлюкхэм ащыщэу Шамэкъо Марыхъу фэгъэхьыгъэу тарихълэ­жьэу Къоджэ Руслъанид имонографие гущыIэухыгъэ заулэ къыреджыкIы. Пщы Марыхъум къырыкIуагъэр шIогъэшIэгъонэу Хъусен ащ фэгъэхьыгъэ фильмыр 2017-рэ илъэсым тыри­хынэу регъажьэ. Сценариер ежь­-ежьырэу етхы, режиссер пшъэрылъри егъэцакIэ, пщы Марыхъум пэуцугъэ Енэмыкъо Елмырзэ бзэджашIэм ироль къешIы. ЫпкIэ хэмылъэу фильмым нэбгырэ 300 хэлажьэ. Итехын, изэхэгъэуцон, иукъэбзыжьын, фильмым игъэхьазырын илъэситф ыштагъ. Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэ зы­хъугъэр илъэси 100 зыщыхъугъэ 2022-рэ илъэсым ар къагъэ­лъэгъуагъ.

«Ор-сэр купкIэ» ау къодыеу тызэджэжьыгъэп. Лъэпкъ Iофыр зыгу пэблагъэу, титарихъ зышIогъэшIэгъонэу, лIыгъэ зыхэлъэу ащ зыцIэ щыIугъэхэр зыIэтымэ зышIоигъохэм тызэхахьи зэдытетхыгъ, — хигъэунэфыкIыгъ Даур Хъусен. — Тхьаегъэ­псэух зэкIэ къыздеIагъэхэри, хэлэжьагъэхэри. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, ащ ышнахьы­жъэу Тембот, Мэрэтыкъо Рус­тем, Мамрыкъо Руслъан са­фэраз. ЧIыпIэу зыщытетхынэу дгъэнэфагъэхэми «хьау» къыщытаIуагъэп. КIалэу рольхэр къэзышIыгъэхэм ежьхэм зыфарагъэдыжьыгъэ шъуашэхэр ащыгъхэу фильмым итехын хэлэжьагъэх. ЕгъашIэм кином пэблагъэ хъущтхэми зымышIэгъэ закIэхэу рольхэр къэзышIыгъэ­хэм тызэрихьылIагъэх. Лъэпкъ театрэм иартистхэри дэгъоу къыддеIагъэх».

«Пщы Марыхъу. ЛIыгъэм игъогу» зыфиIорэ фильмыр Мыекъуапэ, Адыгэкъалэ, Краснодар, Налщык, Черкесскэ, Ростов-на-Дону, Шъачэ, ТIуапсэ, ЦIэмэз, Анапэ — зэкIэмкIи Урысыем икинотеатрэ 20-мэ къащагъэлъэгъуагъ. Кинематографистхэм я Унэу Москва дэтым тилъэпкъэгъоу ащ щы­псэухэрэр щеплъыгъэх. Фильмыр прокатым хэхьанымкIэ фитыныгъэ къэзытырэ тхылъыр Даур Хъусен къыдихыжьи, а зэпстэур зэшIохыгъэ хъугъэ. Арэу щытми, зэкIэри фильмым еплъы­гъэхэп. ЦIыфхэр бэрэ къы­кIэ­упчIэх, джыри зэ еплъы­жьы зышIоигъохэри къахэкIых.

«ЯтIонэрэу кинотеатрэхэм къащыбгъэлъэгъоным бырсырышхо пылъ. Дистрибьюторэу фильмыр прокатым хэзыщэщтыр къыхэбгъэщыни, зэзэгъыныгъэ дэпшIын фае. Ащ фэдэу кинохэм сатыу арашIы. Хъытыу сервисхэми уапхырыкIыныр IэшIэхэп. Ахэм зэкIэми уафэ­къулаеу ущытын фае. Студие уиIэмэ зэкIэмэ анахь дэгъу. КъыдэбгъэкIыгъэ кинор лъэпкъ фильмым ишапхъэхэм адиштэ зыхъукIэ хьакъулахь уагъэтырэп. А зэпстэур нэужым сшIэжьыгъэ. Кинематографым ииндустрие шэпхъэ гъэнэфагъэхэр къыще­кIокIых. Ащ уахэтыныр IэшIэ­хэп. Сэ сиамалым тетэу «Адыглэндым» хэлэжьэрэ ныбжьыкIэхэр гъэрекIуи, мыгъи езгъэплъы­гъэх ыкIи ар  лъэшэу ашIогъэшIэгъо­ныгъ. Оркъ хабзэр зыукъогъэ пщым илIыгъэ зэриушэтыгъэр, ыцIэ къызэригъэ­гъунэжьыгъэр сыхьатитIурэ кIо­рэ фильмым къыщыдгъэлъэгъон тлъэкIыгъ. ЗэкIэ хэлэжьагъэхэм ар яшIу­шIагъ. Къин пытлъэгъуагъэми, зэфэхьысыжьым тырыраз,  лъэп­къым яхъарзынэщ къыхэ­нэщт».

Фильмым иятIонэрэ едзыгъо тырихынэу ыгу къызэрихьагъэр Даур Хъусен гущыIэгъу сызщы­фэхъурэм къыхиIукIэу къыхэ­кIыгъ. А лъэныкъомкIэ игухэлъхэр зэблихъугъэмэ сеупчIыгъ.

«Тепхымэ хъущт ятIонэрэ едзыгъор, — Хъусен IогушIукIы, ау Iофыр зэрэмыпсынкIэр къыуе­гъашIэ. — Хъан-Джэрые къызэритхыжьыщтыгъэмкIэ, Ша­мэкъохэр Кавказ заом икIэух Къырым кощыжьыгъагъэх, Енэмыкъо Елмырзэри аукIыгъэу фильмыр къэтыухыгъагъ, ау шъыпкъэмкIэ ар псаоу къэнэ­жьыгъ ыкIи Тыркуем икIыжьыгъагъ. Апэрэ фильмым къыщыдгъэлъэгъуагъэм тарихъымкIэ илъэс 20 тешIэжьыгъэу героеу хэтхэм къащышIыжьыгъэхэм афэгъэхьыгъэу джыри зы едзыгъо гъэшIэгъон тепхын плъэ­кIыщт. Ау сэ джыдэдэм зыуж ситыр тетхыгъэ фильмым тыркубзэкIэ изэдзэкIыжьын ары. МэфэшIукъо Щангул ащкIэ дэгъоу къыддеIагъ, тыркубзэ суб­титрэхэр тетэлъхьажьых. Арышъ, «Пщы Марыхъу. ЛIыгъэм ­игъогу» шIэхэу Тыркуем щыпсэурэ ти­лъэп­къэгъухэм ядгъэлъэгъун тлъэкIынэу тыщэгугъы. ЕтIани зыгорэ къыхэзгъэхъожьын: ­адыгэ кино щыIэ хъуным пае, Iэ­кIыбым къикIынышъ, е хэгъэ­гум щыщ тимылъэпкъэгъу режиссер адыгэ кино ыгъэуцун ылъэкIыщтэп. Ар тезыхыщтыр адыгэн, адыгэгу иIэн фае».

Лъэпкъым итарихъ, ишэн-хабзэхэр, лIыгъэшIапIэм ищысэхэр зыхэт мыщ фэдэ IофшIэгъэ инхэр зэрэтиIэхэм тегъэгушхо. Ащ адэлажьэхэрэм IэпыIэгъу агъотынэу тэгугъэ.