ЦIыфхэм ямызакъоу

Псауныгъэм зэрар езыхырэ уц шIоеу амброзием (губгъожьыхапхъэм) джыдэдэм иуахът. Адыгэ Республикэм ичIыпIабэмэ амброзиер ащыбэгъуагъ.

Гъэмафэм иаужырэ мазэ къэгъагъэ хъунэу ащ регъажьэ, тыкъэзыуцухьэрэ дунаир еушIои, лэжьыгъэхэми, цIыфхэми зэрар къафехьы. Ащ игъэкIодын илъэс къэс охътабэ тырагъэкIуадэ.

Амброзием ебэныгъэным хэкIыпIэ закъоу иIэр ар лъэпсэкIодэу гъэкIодыгъэныр ары. ШIокI имыIэу мыщ ебэныгъэным фэгъэхьыгъэ федеральнэ унашъом къыпкъырыкIыхэзэ Iофтхьабзэхэр республикэм щызэшIуахых. Мы унашъом игъэцэкIэн фэгъэзагъ ветеринар ыкIи фитосанитар уплъэкIунхэмкIэ Федеральнэ къулыкъум икъутамэу Къыблэ шъолъырым щыIэр.

Россельхознадзорым къыблэ шъолъырымкIэ и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм икъэ­ралыгъо инспекторэу ГъукIэлI Рустам къызэриIуагъэмкIэ, тыкъэзыуцухьэрэ дунаир зыушIоирэ уцыжъ лъэпкъэу амброзиер жъоныгъокIэ мазэм къэкIынэу регъажьэ. Арышъ, а мазэм къыщегъэжьагъэу ащ игъэкIодынкIэ республикэм Iо­фы­гъо зэфэ­шъхьафхэр щызэшIуахых. Ахэм муниципальнэ образованиехэр къахагъэла­жьэх, ахэм япащэхэм пэшIорыгъэшъэу макъэ арагъэIу. Шапхъэхэр зыукъуагъэу къыхагъэ­щыгъэхэр агъэпщынэх.

— Амброзиер нахьыбэу хатэхэм, гъогубгъухэм, дачэхэм къащэкIы. Гъэмафэр къызихьагъэм къы­щегъэжьагъэу амброзием ыкIи нэмыкI уцыжъ лъэпкъхэм ябэныгъэнымкIэ тиреспуб­ликэ Iофыгъохэр щызэрахьэх нахь мышIэми, ар икъоу афэгъэкIодэу пфэ­Iощтэп. Бжыхьэм амброзием ичылапхъэхэр ретэкъухьэх. Арышъ, мы уцыжъ лъэпкъым аллергие фызиIэ цIыфхэмкIэ Iоныгъо мазэр джыри щынагъоу щыт. Амброзием кIэу къыпытэкъу­рэм цIыфым ыпэпс къырегъэчъы, нэм нэпсыр къыкIегъэкIы, егъапскэ, ыкIышъо къэуплъыжьы, егъэхъупцIы. Ахэм адакIоу жьымыгъот къареты, — къыIуагъ Рус­там.

Амброзием цIыфым ипсауныгъэ зэрэзэщигъакъорэм имызакъоу, чIыгум иягъэ зэрэри­гъэкIырэр, лэжьыгъэу къикIырэми, ащ идэгъугъи къызэращи­гъакIэрэр къыхигъэщыгъ тигущыIэгъу.

Къэралыгъо инспекторым къызэриIуагъэмкIэ, Россельхознадзорым къыблэ шъолъырымкIэ и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Респуб­ликэм щыIэм, АР-м ихэбзэ гъэ­цэкIэкIо къулыкъухэм, Къэралыгъо Советым — Хасэм, муниципалитетхэм ямэкъумэщ хъыз­мэтшIапIэхэм ялIыкIохэр зыхэт IофшIэкIо купым илъэс къэс дэкIыгъохэр зэхещэх. Уцыжъыр икъоу зыщамыгъэкIодыгъэ чIыпIэхэр къыхагъэщых. Мы лъэныкъомкIэ зиIофхэр нахь зыщыдэеу агъэунэфыгъэр Красногвардейскэ районыр ары. Хэукъоныгъэ­хэр дагъэзыжьынхэу ахэм уна­шъохэр афашIыгъ. Шапхъэу щыIэхэр зыукъуагъэхэм хэбзэгъэуцугъэу щыIэм къыпкъырыкIыхэзэ административнэ пшъэ­дэкIыжь арагъэхьы.

Шъугу къэдгъэкIыжьын, уц шIоим игъэкIодын нахь чанэу дэлэжьэнхэу къызщиIорэ джэ­псалъэу республикэ къэралыгъо ыкIи чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыпIэ хэбзэ къулыкъухэм, зэкIэ цIыфэу Адыгеим исхэм афэгъэзагъэр 2019-рэ илъэсым АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм изэ­хэсыгъохэм ащыщ щаштагъ. Илъэс къэс, амброзием игъо зыщыхъурэ уахътэм, джэпса­лъэм итыр зэрагъэцакIэрэр Парламентым ипащэхэмрэ межведомственнэ комиссиеу зэхащагъэм­рэ ауплъэкIу. Арэу щытми, щы­­кIагъэу щыIэр джыри бэ.

2023-рэ илъэсыр къызихьа­гъэм къыщыублагъэу амброзием ебэныгъэнымкIэ федеральнэ унашъоу щыIэр ыгъэцакIэзэ ГъэIорышIапIэм дэкIыгъо-уплъэ­кIун IофтхьэбзитIу Адыгэ Респуб­ликэм щызэхищагъ. Шышъхьэ­Iум и 16-м ехъулIэу шапхъэу щыIэхэр ыкIи хэбзэгъэуцугъэр амыукъонхэм фытегъэпсыхьэгъэ пэшIорыгъэшъ унэшъо 373-рэ ашIыгъ. Джащ фэдэу чIыгу гектари 188-мэ лъып­лъэн Iофтхьабзэхэр мы уахътэм ащы­рагъэ­кIокIых. Ащ нэмыкIэу IэнатIэ зыIыгъхэм Iофтхьэбзэ зэфэ­шъхьафхэр адызэрахьэ, шIокI имыIэу амброзиер зэрагъэкIодын фаер агурагъаIо. Хэб­зэгъэу­цугъэу щыIэр аукъо зэрэмыхъущтым, ащ тазыр зэрэпы­лъым епхыгъэ мэкъэгъэIу тхьапэхэр пащэхэм афагъэхьы.

Амброзием игъэкIодын Iэпэдэ­лэл зышIыхэрэм хэбзэгъэуцу­гъэу щыIэхэм къызэраIорэм тетэу адэзекIох. ЦIыф къызэрыкIом административнэ тазырэу сомэ 300-м къыщегъэжьагъэу 500-м нэс, IэнатIэ зыIыгъым — сомэ 500 — 1000-м, юридическэхэм — мини 5-м къыщегъэжьагъэу мини 10-м нэс.

— Амброзиер зы метрэм къыщегъэжьагъэу метритфым нэс илъэгагъэу илъэсым зэ къэ­кIы, — къеIуатэ Рустам. — Ар занкIэу дэкIые ыкIи къутамэхэр бэу къыгокIэх, лъэпсэ пытэ иIэу екIыхы. Бэдзэогъу- шышъхьэIу мазэхэм къэ­гъагъэ хъунэу регъа­жьэ. Бжыхьэм ехъулIэу чылапхъэхэр ретэкъу­хьэ. А мазэхэм ащ ыгъэ- сымэджэрэ цIыфыбэм Адыгеир къабгынэн фаеу мэхъу. Арэущтэу мыхъуным фэшI амброзиер къэгъагъэ мыхъузэ бгъэкIодыныр шIокI зимыIэ Iофэу щыт. Ащ пае хэкIыпIэ закъоу щыIэр лъапсэр дыкIы­гъоу уцыжъыр къичы­гъэ­ныр ары. Сыда пIомэ къэгъагъэ зыхъукIэ, псауныгъэм иегъэшхо ри­гъэкIыщт. Ащ нэмыкIэу амброзием кIэу къы­пытэкъурэр былым Iусым зыхафэкIэ, щэм иIэшIугъэ ыкIи ышъо зэблехъу, былымылми иягъэ екIы.

Мы уцыжъ шIоим изэрар эхэзымышIэрэ тхэтэп тIоми хэукъоныгъэ хъущтэп. Зым ащ мэу къыпихырэр къезэгъырэп, нэмыкIым псынкIэу уцыжъым зызэриушъомбгъурэм къыхэкIэу риупкIынэу игъо имыфэзэ ипсэупIэ шIузэлъештэ. Ау мы лъэныкъомкIэ анахь къин зылъэгъу­хэрэр амброзием аллергие фызиIэ цIыфхэр ары. ГухэкI нахь мышIэми, мыщ фэдэ узым ыгъэ­гумэкIыхэрэм япчъагъэ илъэс къэс хэхъо. Амброзиер къэ­кIынэу зыригъажьэкIэ, къызэмыкIурэ цIыфхэр жьы къабзэ нахь къызыщащэн алъэкIыщт къушъхьэхэм е хы Iушъом ма­кIох. Мы уц шIоим пэчыжьэу IукIын зымылъэкIыгъэхэр унэм къикIышъухэрэп, жьым хэтэу ымэ заIухьэкIэ, япсауныгъэ изытет къызэщэкъо. Ащ кIэу къыпытэкъурэр жьым хэтэу цIыфхэм зызыIуащэкIэ, егъэсымаджэх. А узым «амброзийный поллинозкIэ» еджэх.

Амброзием ыгъэсымаджэ­хэрэм япчъагъэ зэрэхахъорэр гумэкIыгъо инэу щыт. Непэ ахэр нэбгырэ 4500-рэ мэхъу. Ахэм ащыщэу миным ехъур кIэлэцIыкIух. Муниципальнэ образованиехэм япащэхэр ащ егупшысэнхэу, амброзием игъэкIодын нахь чанэу пылъынхэу тыкъяджэ.

Амброзием къытырэ аллергием кIуачIэ зэриIэм къыхэкIэу ащ зэ ыгъэсымэджэгъэ цIыфыр мы уцыжъыр зыдэщымыIэ чIыпIэ чыжьэм кIуагъэми, а узыр ыпкъынэ-лынэ къыхэнэ. Анахь цIыф узынчъэми мыр къылъыIэсын ылъэкIыщт. Ар анахьэу къызэрэпшIэщтыр цIыфыр къэпсы зэпытэу, ыпэ зэфишIэу, ыкIышъо зыгорэхэр къызыхиутыкIэ ары.

Врачхэм къызэраIорэмкIэ, амброзием ыпкъ къикIыкIэ аллергие зиIэ цIыфым ежь-ежьырэу Iэзэгъу уцхэр аптекэм къы­щищэфынхэ ылъэкIыщт. Ау мэфитIум къыкIоцI ахэм яшIуагъэ къыземыкIыкIэ, терапевтым е аллергологым дэжь кIомэ нахьышIу.

Ащ нэмыкIэу амброзием зыщыуухъумэным пае нахьыбэрэ зыптхьакIын фае, тыгъэр къыомыгооным фэшI нэгъунджэ пкIэлъымэ ишIуагъэ къэкIощт. Унэм укъызихьажькIэ псынкIэу зызэблэпхъун ыкIи пщыгъыгъэ щыгъынхэр бгыкIыжьынхэ фае.

Амброзиер бэу къызщыкIырэ, ар жъугъэу зыщыкъэгъэгъэн зыщилъэкIыщт чIыпIэхэм гу алъышъутагъэмэ, джащ фэдэу мыщ епхыгъэ упчIэхэр шъуиIэмэ, телефонэу (861 220-07-04; 861 222-95-73-мкIэ) е электрон адресэу rshn38@fsvps.gov.ru зыфиIорэмкIэ ГъэIорышIапIэм испециалистхэм зафэжъугъэзэн шъулъэкIыщт.

КIАРЭ Фатим.
Сурэтхэр: Россельхознадзорым АР-мкIэ и ГъэIорышIапI.