ИгъашIэ шIэныгъэм ритыгъ

Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэкIэ щы­тым бзэшIэныгъэмкIэ иотдел зэхищагъ шъолъыр, хымэ къэрал лIыкIохэри зыхэт, шIэныгъэ-практическэ конференциеу шIэ­ныгъэлэжьэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Тхьаркъохъо Юныс Аюбэ ыкъор къызыхъугъэр илъэс 95-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу.

Конференцием къырагъэблэгъагъэх филологие шIэныгъэ­хэмкIэ кандидатэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Абхъаз институтэу Д. И. Гулиа ыцIэкIэ щытым ипащэу А. Е. Ашуба, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, про­фессорэу, къэбэртэе-щэр­джэс ыкIи абазиныбзэхэмкIэ Къэрэщэе-Щэрджэс университетым иотдел ипащэу Зауаль Ионовыр, филологие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу, Абхъаз Къэралыгъо университетым ипрофессорэу, шIэныгъэхэмкIэ Абхъазым и Академие ичлен-корреспондентэу, гуманитар-ушэтынхэмкIэ Абхъаз институтым бзэшIэныгъэмкIэ иотдел ипащэу Л. Р. Хагба, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу (Берлин), профессорэу, шIэныгъэхэмкIэ Дунэе Адыгэ Академием хэтэу Хёлиг Моника Зигрид, Краснодар краим щызэхащэгъэ Адыгэ Хасэм ныбжьыкIэхэр зыхэт икъутамэ ипащэу, шIэныгъэхэмкIэ Урысые Академием востоковедениемкIэ иинститут иIофышIэу Къурэмыкъо Нурбый, Пшызэ къэралыгъо университетым тарихъымкIэ, социологиемкIэ ыкIи дунэе зэфыщытыкIэ­хэмкIэ ифакультет истудентэу, шIэ­ныгъэхэмкIэ Адыгеим и Ака­­демие востоковедениемкIэ иинститут иIофышIэу Къурэмыкъо Хъарет. Адыгэ къэралыгъо университетым иIофышIэхэр, нэмыкIхэри.

Конференцием иIофшIэн зы­фэгъэхьыгъагъэр адыгэ лъэпкъы­бзэм иIахьхэу лексикологием, лексикографием ыкIи стилисти­кэм язытет зыфэдэр ары.

Апэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэ игуадзэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Биданэкъо Марзиет идоклад едэ­Iугъэх. Ащ «Адыгэмэ язэдэгущыIакI» зыфиIорэ IофшIагъэу Тхьаркъохъо Юныс ытхыгъэр Iахь-Iахьэу зэрэзэтеутыгъэр, ахэр зыфэгъэхьыгъэхэр, цIыфхэр зэдэгущыIэхэ зыхъукIэ агъэ­федэрэ гущыIэхэр, зэфыщытыкIэхэр авторым нафэ къызэри­шIыгъэхэр ипсалъэ къыщыхи­гъэщыгъэх.

Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бзэшIэныгъэмкIэ иотдел ипащэу Анцокъо Сурэт Юныс сатырэ кIэ­кIэу мэхьанэкIэ ушъагъэхэр ыгъэфедэхэзэ усэхэр зэритхыщтыгъэхэр къыIотагъ. Ахэр адыгабзэм, цIыфыгъэм, гъэсэныгъэм афэгъэхьыгъэх.

КъэгущыIагъэхэм ащыщхэми ягуапэу агу къагъэкIыжьыгъ къызщыхъугъэхэ мафэр къызысыкIэ усэ сатырхэм арылъэу гущыIэ дахэхэмкIэ ащ зыкъызэрафигъазэщтыгъэр.

БзэшIэныгъэлэжьым адыгэ лексикологием Iофэу дишIагъэм чIыпIэ гъэнэфагъэ адыгабзэм зэрэщиубытырэр Сурэт щысэхэмкIэ къыгъэлъэгъуагъ. Синонимхэр, омонимхэр, антоним­хэр, фразеологизмэхэр зэри­гъэ­федагъэхэр къыхигъэщыгъэх. Джащ фэдэу лесикографиеми стилистикэми адэлэжьагъ, ахэм афэгъэхьыгъэ IофшIагъэхэр къы­гъэнагъэх.

Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бзэмкIэ иIофышIэ шъхьаIэу Тыгъужъ Гощсымэ конференцием къекIолIагъэхэм Тхьаркъохъо Юныс игъэшIэ гъогу зыфэдагъэр анэгу къыкIигъэуцожьыгъ. Адыгагъэр зыщагъэлъэпIэрэ унагъом къызикIыгъэм къыщегъэжьагъэу кIэлэ­егъэджэ училищым, нэужым ин­ститутым зэрэщеджагъэр, гъэ­зетэу «Социалистическэ Адыгеим» Iоф зэрэщишIагъэр, Мыекъопэ кIэлэегъэджэ институтым студентхэр зэрэ­щы­ригъэ­джагъэхэр, етIанэ Адыгэ научнэ-ушэтыпIэ институтым лIэшIэгъуныкъом ехъурэ Iоф зэрэщишIагъэр къыриIотыкIы­гъэх.

Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу, Адыгэ къэ­ралыгъо университетым адыгэ филологиемкIэ икафедрэ ипащэу Хьамырзэкъо Нуриет Тхьаркъохъо Юныс итхылъэу къыдэкIыгъэхэр, нэмыкIэу ытхы­гъэхэр зэрагъэфедэхэрэр, иIоф­шIагъэхэм акъыл ахэпхынэу зэ­рэщытхэр, ытхыхэрэм ястиль ыкIи бзэр зыми зэрэхэмыкIуа­кIэхэрэр къыIотагъ, щысэхэмкIэ къыгъэшъыпкъэжьыгъэх.

Филологие шIэныгъэхэмкIэ кан­дидатэу, Дюзджэ университетым (Тыркуем) идоцентэу Долэ Рузанэ Тхьаркъохъо Юныс къыдигъэкIыгъэ гущыIалъэхэм, ахэр зэрэгъэпсыгъэхэм къатегущыIагъ, адыгабзэр къызэтегъэнэгъэным пае хэхэс адыгэ­хэр зыщыпсэухэрэ чIыпIэхэм гущыIалъэхэр щагъэхьазырхэу къыдагъэкIыхэмэ ишIуагъэ къы­зэрэкIощтыр, адыгабзэм хэт гущыIэхэр гущыIалъэхэм къы­зэ­радэнэжьыщтхэр, ахэр ныбжьыкIэхэм агъэфедэн зэралъэ­кIыщтхэр къыIуагъ.

Конференцием иIофшIэн видеозэпхыныгъэкIэ къыхэлэ­жьагъ Германием щыпсэурэ бзылъ­фыгъэ гъэшIэгъонэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, АМАН-м хэтэу Хёлиг Моника Зигрид. Моникэ адыгабзэ ешIэ, рэгущыIэ ыкIи ащ рэгушхо. Адыгеим къэкIо, бзэшIэныгъэлэжьхэм заIуегъакIэ. Апэу, я 90-рэ илъэсхэм, ар къызэкIом, Шэуджэн районым къэсыгъагъ, редакцием Iоф щызышIэхэрэм нэIуасэ зыкъытфишIыгъагъ. Ащ сыригъусэу Мэрэтыкъо унагъо­хэм ащыщ тыщыIагъ. ЯпсэукIэ, шхыныгъоу агъэхьазырхэрэм, унагъом исхэр зэрэзэфыщтхэм, нэмыкI лъэныкъохэми къакIэ­упчIэзэ зэригъэшIэгъагъэх.

Ежьым къэралыгъуабэ къызэ­рикIухьэрэр, тхакIэрэ еджа­кIэрэ зымышIэрэ лъэпкъхэм алфавитхэр зэрэзэфахигъэуцорэр къы­Iотэгъагъ. Нэужым ХьэдэгъэлIэ Аскэр IэкIэзгъэхьажьынэу сурэт къысфаригъэхьыгъагъ. Сыди­-
гъуи шIэныгъэм икуупIэ етIэзэ псэурэ цIыф.

Моникэ Тхьаркъохъо Юныс ишIэжь фэгъэхьыгъэ зэхахьэ зэ­рэзэхащагъэр игопагъ, конференцием къыхэлажьэхэрэм сэлам фабэ къарихыгъ. ШIэныгъэлэжьым игущыIалъэхэр зэригъэфедэхэрэр, яшIуагъэ къызэрэкIорэр къыхигъэщыгъ.

Къалэу Краснодар щызэхащэгъэ Адыгэ Хасэм илIыкIохэу Къурэмыкъохэу Хъариетрэ Нур­быйрэ къалэм ыкIи Краснодар краим щыщ адыгэ къоджищым ащыпсэурэ ныбжьыкIэхэм адыга­бзэр ашIомыкIодыным зэрэпылъхэр къаIотагъ. Бзэр зы­мышIэхэрэр ыпкIэ хэмылъэу рагъаджэх, зэIукIэ-зэхахьэхэм ныдэлъфыбзэкIэ ащэгущыIэх.

Адыгабзэр зэзыгъашIэ зышIоигъохэм къахэхъо.

ШIэныгъэлэжьхэу Бырсыр Батырбый, Мамый Руслъан, Къуекъо Асфар, Хьатам Нэдж­дэт, нэмыкIхэми Тхьаркъохъо Юныс цIыф шъабэу, Iэдэб хэлъэу, гущыIэ лые ымышIэу зэ­рэщытыгъэр, ныбджэгъуныгъэ­-лъытэныгъэ зэфыряIэу зэрэпсэу­щтыгъэхэр, зэрэзэдэлажьэщтыгъэхэр агу къагъэкIыжьыгъ. Кон­ференцием хэлэжьагъэхэр, зэкI пIоми хъунэу, ащ ригъэ­джагъэхэм е Iоф зыдишIагъэхэм ащыщых. Юныс узэупчIыжьын, зишIуагъэ къыозыгъэкIын, ышIэ­рэмкIэ къыбдэгощэн цIыфэу зэрэщытыгъэр бэмэ къаIуагъ.

Къызэхэхьагъэхэм филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэу ЛIыIужъу Адам Тхьаркъохъо Юныс иIофшIа­гъэхэр джыри бэрэ зэрагъэфедэщтхэр, зэрэлъагъэкIотэщтхэр къыIуагъ. Юныс илъэсыбэрэ бзэшIэныгъэмкIэ отделым ипэщагъ, ащ щылажьэхэрэм пэщэ шъыпкъэу яIагъ, ушэтын Iофхэм афигъэсагъэх, яIофшIагъэ­хэр къызэрагъэшъыпкъэжьыщтхэм пылъыгъ.

Непи Тхьаркъохъо Юныс бзэ­шIэныгъэм игъогоу хихыгъэм тетхэу институтым иIофышIэхэм хэхъоныгъэхэр ашIых. Апэ илъыр бэ, гущыIалъэхэр тищыкIагъэх. Адам къызэриIуагъэу, «ГущыIалъэхэр щэIэфэхэ бзэри щыI». Бзэр ащымыгъупшэным епхыгъэ гухэлъышIоу яIэхэм адэлэжьэщтых, ар къаухъумэнымкIэ шIэныгъэлэжь нахьыжъхэм рахьыжьэгъэ Iофтхьабзэхэр лъагъэкIотэщтых.

Лъэуж дахэ къыгъэнагъ

Тхьаркъохъо Юныс IофшIэгъэ 200-м ехъу къыдигъэкIыгъ. Ахэм сабыйхэр зэреджэщт тхылъ­хэр, гущыIалъэхэр, гъэзетхэмрэ журналхэмрэ къыхаутыгъэ тхыгъэхэр, монографиехэр, нэмыкIхэри ахэтых.

Лексикографием, лексикологием ыкIи стилистикэм афэгъэ­хьыгъэ тхылъыбэ, гущыIалъэхэр къыдигъэкIыгъэх. КIэмгуе диалектым инэшанэхэм афэгъэ­хьыгъэ диссертациер СССР-м шIэ­­ныгъэхэмкIэ и Академие бзэшIэныгъэмкIэ иинститутэу Москва дэтым къыщиухъумагъ. ЯтIонэрэ докторскэ диссертациер Москва бзэшIэныгъэмкIэ институтэу дэтым къыщигъэ­шъыпкъэжьыгъ, докторыцIэр къыфагъэшъошагъ. Филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, про­фессор, шIэныгъэхэмкIэ Дунэе Адыгэ Академием иакадемик, Адыгеим ыкIи Урысыем шIэныгъэхэмкIэ язаслуженнэ IофышI. «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэ медалыр къыфагъэшъошагъ.

Шъаукъо Аслъангуащ.
Сурэтхэр: А. Iэшъын.