Апэрэ адыгэ еджэгъэ-гъэсагъэм ащыщэу, общественнэ-политическэ IофшIэкIошхуагъэу Сихъу Сэфэрбый къызыхъугъэр жъоныгъуакIэм и 4-м илъэси 136-рэ хъугъэ.
Мыщ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэу зэхащагъэм цIыф Iуш гъэсагъэм илъэуж зыфэдагъэм рыплъэжьыгъэх, игъашIэрэ ишIагъэрэ щатегущыIагъэх, шIоу ылэжьыгъэр кIагъэтхъыгъ, къиныбэу ыщэчынэу хъугъэми игугъу щашIыгъ. Темэ шъхьаIэу «Сефербий Сиюхов: портрет на фоне времени» зыфиIорэр къызэIуихэу зигъо Iофтхьабзэр гъэпсыгъагъэ.
Наунэ-практическэ конференциер С. Сихъум ыцIэкIэ зэхэзыщагъэр гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм тарихъымкIэ иотдел ары, ащ зэкIэ институтым иотдел зэфэшъхьафхэм яIофышIэхэр хэлэжьагъэх.
Конференциер пэублэ гущыIэ фабэкIэ къызэIуихыгъ институтым ипащэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЛIыIужъу Адам. Сихъу Сэфэрбый Хьацуцэ ыкъор цIыф Iуш дэдэу, гъэсэныгъэ-шIэныгъэ дэгъу зыIэкIэлъэу, илъэпкъ паемэ, зышъхьамысыжьыщтхэм зэращыщыгъэр, зыхэтыгъэ уахътэм икъиныгъохэм ямылъытыгъэу, адыгэ лъэпкъыр шъхьафит гъогум тещэгъэным мыпшъыжьэу зэрэдэлэжьагъэр, ащ зэфэгъэ-шъыпкъагъэу хэлъыгъэм адыгэ лъэпкъыр ыпэкIэ зэрагъэплъагъэр ыкIи зэрэлъагъэкIотагъэр А. ЛIыIужъум къыIуагъ, лIым шIушIэгъэ ин зэриIэр кIигъэтхъыгъ.
Сихъу Сэфэрбый ехьылIэгъэ къиIотыкIын гъэшIэгъонхэр къашIыгъэх гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм этнологиемрэ лъэпкъ искусствэмрэкIэ иотдел инаучнэ IофышIэу Бузэрэ Азэмат, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, бзэшIэныгъэлэжьэу Бырсыр Батырбый, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Пэнэшъу Аскэр, мыхэм анэмыкIхэу конференцием хэлэжьэгъэ шIэныгъэлэжьхэми. Ахэм ягущыIэ анахь къыхэщыгъэр Сихъу Сэфэрбый иадыгэ лъэпкъ щыIэкIэ-псэукIэ дэгъу иIэным кIэхъопсэу, кIэгуIэу, гъэпсэф имыIэу Iофышхо зэрилэжьыгъэр ары. Сихъум шIэгъошIу иIагъ, пасэу арапыбзэр ыкIи ащ играмматикэ зафигъэнэIосэнэу хъугъэ, Мыекъопэ горскэ еджапIэм, Пшызэ кIэлэегъэджэ семинарием ащеджагъ, кIэлэегъэджэ институтыр къыухыгъагъ. Адыгэ лъэпкъыр гъэсэныгъэм къыфэщэгъэн зэрэфаер зэхишIэу, апэрэ илъэс заулэм къоджэ егъэджапIэхэм Iоф ащишIагъ. КIэлэегъаджэу ыкIи пащэу Пэнэхэс, Щынджые, Тэхъутэмыкъуае адэтыгъэ училищхэм Iоф ащишIагъ. Мы уахътэм Сихъум зы лъэпкъ еджэпIэ хэушъхьафыкIыгъэ зэхэщэгъэн зэрэфэе гупшысэр зыдиIыгъэу, ащ фэдэ еджапIэм ипрограммэ ныдэлъфыбзэмкIэ изэхэгъэуцон Iоф дишIагъ. Адыгэ лъэпкъымкIэ гъэсэныгъэм псым, жьым фэдэу мэхьанэ зэриIэр къыгурыIоу Сихъу Сэфэрбый адыгабзэмрэ быслъымэн дин IофыгъомрэкIэ кIэлэегъаджэхэр гъэхьазырыгъэнхэм зэрилъэкIэу хэлэжьагъ. АдыгабзэмкIэ ыкIи ащкIэ нэмыкI предметхэр зэрагъэшIэн амал ягъэгъотыгъэныр мыпсынкIагъэми, хэкIыпIэхэм ренэу алъыхъущтыгъ. 1918-рэ илъэсым, революцием ыпаIоу, С. Сихъумрэ И. ХыдзэлIымрэ зэхагъэуцогъэгъэ черкес хьарыфылъэу араб лъапсэр зиIэр 1918-рэ илъэсым апэрэу къытырадзэгъагъ. Джащ фэдэу Сихъум КIубэ Щэбан игъусэу 1924-рэ илъэсым «Реджэнхэу тхылъ» хьарыфхэр зызэрагъэшIэрэ ужым тегъэпсыхьагъэу къыдагъэкIыгъагъ. Конференцием къыщыгущыIагъэхэм анахь кIагъэтхъыгъэр Сихъу Сэфэрбый ежь ышъхьэкIэ гъэсэныгъэм, шIэныгъэм зызэрэлъащэрэм фэдэу, иадыгэ лъэпкъ шIэныгъэ-гъэсэныгъэ ригъэгъотымэ зэрэшIоигъуагъэр ыкIи мы лъэныкъомкIэ гъэзагъэу Iофышхо зэрилэжьыгъэр ары. А зэкIэм яшIуагъэкIэ 1930-рэ илъэсым ехъулIэу Адыгеим мышIэныгъэр зэрэщагъэкIодыгъэр, Темыр Кавказым щыпсэурэ лъэпкъхэмкIэ апэрэу зэIэпахырэ быракъ плъыжыр 1931-рэ илъэсым къызэрэратыгъагъэр кIагъэтхъыгъ.
Сихъу Сэфэрбый гъэсэныгъэм иIофыгъо готэу, тхэн-хэутын IофшIэнышхор зэрэзэшIуихыгъэр, апэрэу Кавказ заом итемэ зыфэзгъэзагъэу, ащ тхьамыкIагъоу къыздихьыгъэр зэхэзышIэпагъэу, зыгъэунэфыгъэу зэрэщытыр, лъэпкъ тарихъым, гъэсэныгъэм, егъэджэн-пIуныгъэм яхьылIэгъэ тхыгъэхэр къыдэкIыгъо зэфэшъхьафхэм «Майкопское эхо», «Кубанские ведомости» ыкIи Петербург къыщыдэкIыщтыгъэ «Мусульманская газета» къызэраригъахьэщтыгъэхэм ягугъу къашIыгъ, мэхьанэшхо а зэкIэм аратыгъ.
Сихъу Сэфэрбый общественнэ-политическэ IофышIэшхуагъ. Адыгэ автоном хэкум изэхэщэн-гъэпсын Ш. Хьахъуратэм готэу дэлэжьагъ. Партийнэу щымытыгъэми, Горскэ исполкомым илъэсныкъорэ ипэщагъ, Ш. Хьахъуратэр РКП(б)-м итхьаматэу агъэнэфэфэкIэ. Сихъур Адыгэ хэкумкIэ лъэпкъ гъэсэныгъэм иотдел ипащэуи къыхэкIыгъ. Къуаджэу Хьакурынэхьаблэ шышъхьэIум 1917-рэ илъэсым щыкIогъэ Пшызэ къушъхьэчIэсхэм язэфэс изэхэщакIохэм ащыщыгъ, ау мы Iофыр зэрэгугъагъэхэу кIащынэу хъугъэп. С. Сихъур Горскэ исполкомыр 1920 – 1921-рэ илъэсхэм зэхэщэгъэным хэлэжьагъэхэм ащыщ. Къуаджэу Хьакурынэхьаблэ 1922-рэ илъэсым щыкIогъэ Советхэм язэфэс Адыгэ (Черкесскэ) автоном хэкумкIэ тхьамэтагъор щызэрихьагъ, ащ Сихъур я Х-рэ Всероссийскэ зэфэсэу Советхэм афызэхащэрэм илIыкIоу щыхадзыгъагъ. Адыгэ автоном хэкоу зэхащэгъэ къодыемкIэ анахь мэхьанэ зиIэ культурэ IофыгъохэмкIэ, гъэсэныгъэмкIэ, этнографиемкIэ гъэзагъэу Сихъу Сэфэрбый Iофышхо 1929-рэ илъэсым нэс ылэжьыгъ. 1930-рэ илъэсым Iоныгъо мазэм, Абхъаз къэралыгъо музеим инаучнэ IофышIэу Сыхъум щылажьэщтыгъэ С. Сихъур агъэтIысыгъ. Хьапс тыралъхьи, лажьэ горэ имыIагъэми, «ихьакъ» зытыригъэкIыжьэу Беломорканалым ишIын хэлэжьагъ, нэмыкI каналхэми — Волго-Донскоим, Москва ыцIэкIэ щытым ыкIуачIэ ахилъхьагъ. 1956-рэ илъэсым къалэу Краснодар къыгъэзэжьыгъ. Ышым ыкъоу К. Сихъум ынаIэ къытетэу унэу къыратыгъэм щыпсэугъ. Сэфэрбый мэкъуогъум и 11-м, 1960-рэ илъэсым аухыижьыгъ. 1966-м ар лIагъэ, икъуаджэу Джамбэчые щагъэтIылъыжьыгъ. Гу зэIухыгъэ зафэу, Iофым ыгъэгупсэфэу щыIагъ, илъэпкъ, цIыфхэр лъэшэу икIэсагъэх,
Научнэ-практическэ конференцием къырахьылIэгъэ докладэу къаIотагъэхэр зэкIэ зы сборник дэтхэу къызэрэдагъэкIыжьыщтхэр Пэнэшъу Аскэр къыIуагъ. Зигъо Iофтхьабзэм хэлэжьагъ Сихъу Сэфэрбый ышым ыкъоу Сихъу Евгений. Ащ «Черкесский букварь» зыфиIоу (араб тхэкIэ лъапсэр зиIэу) С. Сихъумрэ И. ХыдзэлIымрэ зэдатхыгъэр, яплIэнэрэу ыгъэхьазыри, Мыекъуапэ къыщыдигъэкIыжьыгъ. АщкIэ IэпыIэгъу къыфэхъугъэхэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым иIофышIэхэм зэрафэразэр ыкIи конференциер зэрэфызэхащагъэм зэригъэрэзагъэр къыIуагъ. Тхылъыр Iофтхьабзэм хэлэжьагъэ пэпчъ ыкъо, ыкъом ыкъожьэу, кIэлэеджэкIо цIыкIоу Сихъу Сэфэрбый ыцIэ зыфаусыгъэм къекIокIызэ аритыгъ, Тхьэм насыпышIо ешI.
Мамырыкъо Нуриет.